Europaren gailurra eta Txinaren errebantxa


2024ko maiatzaren 08an - 09:16
Nemesis baporea (ezkerrean) Txinako junkoak txikitzen. Edward Duncan. (Irudia: Wikimedia)

Industria Iraultza gizateriaren historiako momentu giltzarrietako bat izan zen, Iraultza Neolitikoak bezala, behin betiko aldatu baitzuen gure patua. Prozesu hark, XVIII. mende erdialdean, ordura arte kateatuta egon ziren indar ekonomiko eta sozialak askatu zituen. Esate baterako, mendeetan eta mendeetan munduko biztanleriak hazkunde apala eduki arren, azken 200 urteetan izugarri handitu da, zortzi aldiz biderkatu arte.

Iraultza horren arrazoiak historiografian izan den eztabaidagai garrantzitsuenetako bat izan dira. Antza denez, garai hartan Txinaren, Japoniaren eta mundu islamikoaren garapen zientifiko-teknikoa Europakoaren antzekoa zen. Orduan, zergatik gertatu zen Industria Iraultza Europan? Eta bereziki, zergatik Ingalaterran? Azalpen eurozentriko klasikoek esan izan dute arrazoi kultural eta politikoek baldintzatu zutela prozesua. Esate baterako, fokua jartzen dute Europako erakunde libreetan, Asiako erregimen despotikoen aldean, edo kristau protestanteek lanari buruz zeukaten etikan. Halako faktoreek ekintzailetasuna, indibiduoaren askatasuna eta jabetza pribatuaren indartzea bultzatu bide zuten. Robert B. Marks bezalako autore kritikoek, aldiz, bestelako faktoreak azpimarratu dituzte: Britainiar Inperioak atlantikoko itsas-merkataritzan zeukan nagusitasuna edo Ipar Ameriketako kolonietan lan-indar esklaboaren bidez kotoi merkea eskuratzeko gaitasuna, esaterako. Eta baita kasualitate sinple bat ere. Deforestazioaren ondorioz, Britainia Handian egur eskasia izan zen. Ondorioz, horren ordez lurrazpiko meatzeetan erraz eskura zitekeen harrikatza erabiltzen hasi ziren. Harrikatzak egurrikatzak baino ahalmen kaloriko gehiago du, eta beraz makinak martxan jartzeko edota burdina lantzeko hobeak ziren.

Kontua da, horri esker Europak abantaila eta nagusitasun ekonomikoa hartu zituela. Ondorengo urteetan Mendebaldeko potentziak munduaz jabetu ziren. Hau da, kapitalismoak inperialismo modernoa ernatu zuen. XIX. mendean Txinako Inperioak ez zuen Europako potentziekin hitzarmen komertzial kaltegarririk sinatu nahi. Jarrera horrek Opioaren Gerrak piztu zituen. Britainia Handiak Nemesis baporea Txinara bidali zuen: punta-puntako kanoiez horniturik zegoen burdinazko itsasontzi modernoa. Teknologia industrial hark txinatarren egurrezko itsasontziak (Junko ezagunak) xehatu zituen eta inperialistek gerra erraz irabazi zuten. Ondorioz, Txinak hitzarmen umiliagarria sinatu behar izan zuen: bere itsas-portuak irekitzera eta merkataritzan europarrei erraztasunak ematera behartu zuten. Ordutik, Txinaren egoera ekonomikoa mendekoa eta semi-koloniala bilakatu zen.

Baina azken urteetan gauzak aldatzen joan dira. Bigarren Mundu Gerraz geroztik, Txinako ekonomia izugarri garatu da. Ondorioz, inperialismoaren garaian ireki zen zanga gainditu du eta Mendebaldeari gain hartzen ari zaio, ez badio dagoeneko hartu. Esan genezake, hein batean, atzean geratzen ari dela Industria Iraultzak munduan sortu zuen parentesia.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Historia
Jack Danielen izena, Nathan Greenen izana

Tennessee (AEB), 1820. Nathan Green esklaboa jaio zen, Uncle Nearest edo Osaba Nearest ezizenez ezaguna. Ez dakigu zehazki zein egunetan jaio zen eta, oro har, hari buruzko oso datu gutxi dauzkagu 1863. urtea arte, orduan lortu baitzuen emantzipazioa. Dakiguna da 1850eko... [+]


“Jadanik ez gara zuen tximinoak”

Centre Tricontinental erakundeak kongoarren erresistentzia historikoa deskribatu du The Congolese Fight for Their Own Wealth (Kongoko herriak bere aberastasunaren alde borrokan dihardu) dosierrean (2024ko uztaila, 77. zk). Kolonialismo garaian, Belgikako Force Publique-k... [+]


Kongo eta kobaltoa
Zertarako gaude prest konektatuta jarraitzeko?

Balio digu ilunabarrarekin azken erretratu hori ateratzeko. Edo istant batean ordaintzeko barrako zerbitzariari eskatu berri diogun marianitoa. Eta ze arraio, Levi’sak imitatu nahi dituzten praken atzealdeko poltsikoan ezin hobeto datoz. Horretarako ere balio du... [+]


Denboraren harrizko gurpila Iruñeko katedralean

"Pictura est laicorum literatura", utzi zuen Umberto Ecok idatzita, Il nome della rosa eleberrian. Irudien bidez mintzatzen da herria, hitzez baino maizago. Artearen funtzio narratiboa nabarmena da Erdi Aroko irudietan, egungo begiekin zail gerta daitekeen arren haiek... [+]


Maritxu eta Katalina: Artxiboetan galdutako sexu eta genero disidenteen istorioak Historiaren parte direlako

XV. mende bukaeran edo XVI. mende hastapenean Belauntzako Katalina atxilotu, preso sartu, torturatu, guziaz desjabetu eta erbesteratu egin zuten, Oiartzungo Maritxurekin “haragizko harremanak” ukateagatik. 500 urtez isilean eta artxiboetan galdurik egondako... [+]


Jaja Wachukuk ez zuen lo hartu

New York, 1960. Nazio Batuen Erakundeko bilkura batean Nigeriako kanpo ministro eta NBEko enbaxadore Jaja Wachukuk lo hartu zuen. Nigeriak independentzia lortu berri zuen urriaren lehenean. Beraz, Wachuku NBEko Nigeriako lehen ordezkaria zen eta kargua hartu berri... [+]


1974ko Supergreba

Gaurko egunez, duela 50 urte, Euskal Herriko langile mugimenduak bere historiako kapitulu garrantzitsua idatzi zuen. Hegoaldean 200.000 langilek greba orokorra egin zuten erregimen frankistaren aurka. Mobilizazio hark argi utzi zuen Euskal Herriko mugimendu antifrankista... [+]


Idazketa alfabetiko zaharrena?

Egungo Siriako Tell Umm-el Marra aztarnategian idazkunak dituzten hainbat zilindro aurkitu dituzte Johns Hopkins Unibertsitateko ikerlariek. Adituen ustez buztinezko pieza hauetan idatzitako zeinuak alfabetikoak izan litezke.

K.a. 2400 urtean datatu dituzte zilindroak eta... [+]


Iruñeko atxilotze-aldi luzea

Iruñea, 1939. Urte hasieran, hiriko zezen-plaza kontzentrazio-esparru modura erabili zuten frankistek. 3.000 gerra presorentzako edukiera izan zuen ofizialki; Nafarroan une horretan fronterik ez zegoenez, gerra presotzat baino errepresaliatu politikotzat jo behar dira han... [+]


Urduñako espetxe frankistako biktima gehiago deshobiratzeko lanak abiatu dituzte berriro

Astelehenean abiatu zituzten lanak eta frankismo garaiko 20 biktima berriren gorpuak topatu dituzte honezkero. Asteburura arte luzatuko dute gorpuzkiak lurpetik ateratzeko hirugarren kanpaina.


2024-11-28 | Irutxuloko Hitza
Mikel Zabalzaren omenezko plaka jarriko du Donostiako udalak larunbatean, Intxaurrondoko kuartelaren aurrean

Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]


Eguneraketa berriak daude