Europaren gailurra eta Txinaren errebantxa
Industria Iraultza gizateriaren historiako momentu giltzarrietako bat izan zen, Iraultza Neolitikoak bezala, behin betiko aldatu baitzuen gure patua. Prozesu hark, XVIII. mende erdialdean, ordura arte kateatuta egon ziren indar ekonomiko eta sozialak askatu zituen. Esate baterako, mendeetan eta mendeetan munduko biztanleriak hazkunde apala eduki arren, azken 200 urteetan izugarri handitu da, zortzi aldiz biderkatu arte.
Iraultza horren arrazoiak historiografian izan den eztabaidagai garrantzitsuenetako bat izan dira. Antza denez, garai hartan Txinaren, Japoniaren eta mundu islamikoaren garapen zientifiko-teknikoa Europakoaren antzekoa zen. Orduan, zergatik gertatu zen Industria Iraultza Europan? Eta bereziki, zergatik Ingalaterran? Azalpen eurozentriko klasikoek esan izan dute arrazoi kultural eta politikoek baldintzatu zutela prozesua. Esate baterako, fokua jartzen dute Europako erakunde libreetan, Asiako erregimen despotikoen aldean, edo kristau protestanteek lanari buruz zeukaten etikan. Halako faktoreek ekintzailetasuna, indibiduoaren askatasuna eta jabetza pribatuaren indartzea bultzatu bide zuten. Robert B. Marks bezalako autore kritikoek, aldiz, bestelako faktoreak azpimarratu dituzte: Britainiar Inperioak atlantikoko itsas-merkataritzan zeukan nagusitasuna edo Ipar Ameriketako kolonietan lan-indar esklaboaren bidez kotoi merkea eskuratzeko gaitasuna, esaterako. Eta baita kasualitate sinple bat ere. Deforestazioaren ondorioz, Britainia Handian egur eskasia izan zen. Ondorioz, horren ordez lurrazpiko meatzeetan erraz eskura zitekeen harrikatza erabiltzen hasi ziren. Harrikatzak egurrikatzak baino ahalmen kaloriko gehiago du, eta beraz makinak martxan jartzeko edota burdina lantzeko hobeak ziren.
Kontua da, horri esker Europak abantaila eta nagusitasun ekonomikoa hartu zituela. Ondorengo urteetan Mendebaldeko potentziak munduaz jabetu ziren. Hau da, kapitalismoak inperialismo modernoa ernatu zuen. XIX. mendean Txinako Inperioak ez zuen Europako potentziekin hitzarmen komertzial kaltegarririk sinatu nahi. Jarrera horrek Opioaren Gerrak piztu zituen. Britainia Handiak Nemesis baporea Txinara bidali zuen: punta-puntako kanoiez horniturik zegoen burdinazko itsasontzi modernoa. Teknologia industrial hark txinatarren egurrezko itsasontziak (Junko ezagunak) xehatu zituen eta inperialistek gerra erraz irabazi zuten. Ondorioz, Txinak hitzarmen umiliagarria sinatu behar izan zuen: bere itsas-portuak irekitzera eta merkataritzan europarrei erraztasunak ematera behartu zuten. Ordutik, Txinaren egoera ekonomikoa mendekoa eta semi-koloniala bilakatu zen.
Baina azken urteetan gauzak aldatzen joan dira. Bigarren Mundu Gerraz geroztik, Txinako ekonomia izugarri garatu da. Ondorioz, inperialismoaren garaian ireki zen zanga gainditu du eta Mendebaldeari gain hartzen ari zaio, ez badio dagoeneko hartu. Esan genezake, hein batean, atzean geratzen ari dela Industria Iraultzak munduan sortu zuen parentesia.
Washington (AEB), 1930eko ekainaren 17an. AEBetako Kongresuak Muga-Zergen Legea onartu zuen. Smoot-Hawley Legea ere esaten zaio Reed Smoot senatariak eta Willis Hawley diputatuak bultzatu zutelako.
Legeak 900 produktu ingururako inportazio zerga-mugak %40 eta %60 artean igo... [+]
Vienako Simmering auzoan kirol-zelai bat berritzeko lanetan ari zirela, 150 gorpu dituen hobi komuna topatu zuten 2024ko urrian. Erromatar legionarioak zirela ondorioztatu dute, eta K.o. 100 urte inguruan hil zirela. Edo, hobe esanda, hil zituztela.
Gorpuak edozein... [+]
1945ean Neuengammeko nazien kontzentrazio esparruan hil zen Jean Iribarne gamerearraren diru-zorroa berreskuratu eta bere senideei eman diete. Ipar Euskal Herrian gutxienez 350 herritar deportatu zituzten erresistentzian parte hartzeagatik, eta ia erdia ez ziren bizirik atera.
Gipuzkoako sorrera prozesuari buruzko bere doktore tesia aitzindaria izan zen, lurralde historikoen bilakaera ulertzeko. Deustuko Unibertsitateko irakaslea, historialari askorentzat eredu izan da bere lan egiteko eta irakasteko modua. Igande honetan hil da Elena Barrena Osoro... [+]
Gure amak beti esaten du: “Ez dut sekula ulertu zergatik gertatu zen Lehen Mundu Gerra”. Ez dio batere zentzurik harrapatzen. Ez du ulertzen zergatik inplikatu ziren Europako potentzia zaharrak halako basakeria batean eta ez zaio buruan sartzen nola konbentzitu... [+]
Maki gerrillari antifrankistek Euskal Herrian ez zuten presentzia bereziki nabarmena izan, baina batzuk pasatu ziren, baita erregimenaren errepresio bortitza pairatu ere. Guardia Zibilak hiru hil zituen Ibaetan 1947an eta bat Zubietan 1948an, ahaztuta badaude ere.
Orain arte uste izan dugu Erdi Aroan eta inprenta zabaldu baino lehen liburuak kopiatzeaz arduratu zirenak gizonezkoak zirela, zehazki, monasterioetako monjeak.
Baina Bergengo (Norvegia) unibertsitateko ikerlari talde batek ondorioztatu du emakumeak ere kopista... [+]
Florentzia, 1886. Carlo Collodi Le avventure de Pinocchio eleberri ezagunaren egileak zera idatzi zuen pizzari buruz: “Labean txigortutako ogi orea, gainean eskura dagoen edozer gauzaz egindako saltsa duena”. Pizza hark “zikinkeria konplexu tankera” zuela... [+]
Gerra Hotza bultzatu zuten politiken alboan egon ziren ere bakearen aldeko ildoak. Ez zuten Ekialdea eta Mendebaldea batzeko moduko berregituraketa politiko berririk ekarri, baina errealitate berriak josi zituzten Europako Mendebaldea eta Ekialdearen artean. Horietako... [+]
Ereserkiek, kanta-modalitate zehatz, eder eta arriskutsu horiek, komunitate bati zuzentzea izan ohi dute helburu. “Ene aberri eta sasoiko lagunok”, hasten da Sarrionandiaren poema ezaguna. Ereserki bat da, jakina: horra nori zuzentzen zaion tonu solemnean, handitxo... [+]
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]