Estresari leihoa, hosto-leihoa
Leihoak dituela esan ohi da. Hostoak zulatuak ditu eta zulo horiei leiho esaten zaie. “Fenestratua” esaten zaio, latineko fenestra (“leiho”) hitzetik. Ingelesek “hosto zulatua” (perforate leaf) esaten diote, katalanek fulla fenestrada. Euskarazko hiztegietan ez dut honi buruzko ez aipamenik ez argibiderik topatu, eta lakarikada atrebentzirekin neronek proposatu behar dut izena: hosto-leihoa edo hosto leihoduna. Ez didazue ukatuko hostoak zuloa duela esan baino hostoak leiho bat eskaintzen digula esatea ez dela ederragoa, askoz!
Hosto leihodunak dituen landare bat baino gehiago bada; gutxi oso, bakan batzuk besterik ez. Ezagunena oso ezaguna da, euskaraz bi izen baditu: Adanen saihetsa edo zeriman (Monstera deliciosa).
Igokari indartsua da, beste landareen enbor eta adarretan kiribilduz luzatu eta izugarri heda daiteke. Baso tropikaletatik dator eta zuhaitz erraldoien azpian bizi da. Ttikia denean osoko hostoak ditu, bihotz formakoak; luzatu ahala hostoak ebaki handiekin arrailatuak ematen ditu, hortik Adanen sahietsa izena; eta landare handia denean hosto erraldoiak, metro bete diametrorainokoak arrail oso sakonekin eta hosto-leihoak dituztenak. Hostoen aldaketa horri heteroblastia esaten zaio. Hosto-leiho horiek zulo garbiak dira, handixeagoak edo txikixeagoak, eta landareetan hain urria den ezaugarri horren arrazoiaren bila makina bat botanikari aritu izan da.
Batzuek zioten haizeteetatik babesteko zirela, pankartei egiten zaizkien zuloen antzera. Beste batzuek, tenperatura erregulatzeko balio dutela, hostoaren alde bat eta bestea komunikatuz. Besteren batek zioen zulo horietatik barrena ura errazago irits daitekeela zuzenean landarearen sustraijera, hostoak osoak balira irrist egin eta urrunduko litzatekeelakoan. Bada areago doanik ere, hostoaren kamuflaje taktika bat dela dioenik, bere imagina desegiteko eta animalia belarjale handientzako hain nabarmena ez izateko.
Bada, Indianako Unibertsitateko Cristopher Muirek besterik dio. The American Naturalist aldizkarian argitaratu zuen artikuluan, Adanen sahietsaren hosto-leihoen arrazoia argitzeko egin zuen ikerketaren emaitza azaldu zuen: hosto-leihoak edo hosto-fenestrazioak landarea bizi den zuhaizpeko eremu itzaltsuaren faktore erabakigarrienarekiko eboluzio-egokitzapen bat direla iradokitzen du, argi urritasuna alegia. Honela dio: “Baso barruko itzaletan, landareak, fotosintesia egiteko, ezusteko argi distiraren menpe daude, ‘eguzki-izpi apurrak’ izenekoak. Adibidez, haize-bolada batek edo animalia batek baso barruko zeruan edo kanopian adarren bat hautsi edo zuhaitzen bat bota eta landare-estalkian behin-behineko irekidura sortu eta argia sar daiteke”. Muirek, eredu matematikoak erabiliz, neurtu zuen leiho horien bidez zelula kopuru berarekin hosto zabalagoak zituela landareak, eta argi gehixeago hartu eta leihotik igarotzen zen argia azpiko hostoak baliatzen zuela. Horrela argi-hornidura erregularragoa lortzen du, bizirauteko aukera hobetuz eta estresa murriztuz.
Estresak jota zabiltzala? Zure bizitzaren hormetan leiho gutxitxo ez dituzu ba izango?
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]
Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Oporlekuekin soilik lotuko dituzte askok Balear Uharteak, baina agroekologiaren eta kontsumoaren bueltan mugimendu bizia dute Mallorca irlan: Associació de Varietats Locals de Mallorca (tokiko hazi barietateen elkartea) da horren adibide. Abenduaren hasieran, elkarte... [+]
Muturreko lehorte eta euriteak normaltasun berria bilakatu zaizkigu. Areagotzen dituzten kalte ekonomiko eta ekosistemikoen artean, laborantzak pairaturikoak ez dira txikienak. Bereziki, lehorte garaietan zaluegi idortzen diren edota eurite handietan ur guzia xurgatu ezin duten... [+]
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]
Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
-(1).jpg)
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.