Esp-etxeetakoentzako kronika

  • Urte garai honek oparitzen dizkigun apaingarriak landare ia guztietan ikus daitezke; ez etxeko balkoitik, ordea. Kronikatxo bat egin nahi dinat, bai baitzekinat zuen edadeko jendeak, natura hain gertutik sentitu izan dezutenek, zenbateraino jarraitzen diozuten landareen seinaleen hurrenkerari.


2020ko apirilaren 09an - 06:02

Gaur hilabete omen daraman esp-etxean, Mertxe Txiki; oraintxe esan zaidan semeak. Eta gure amona-aitonekin gogoratu naun. Hik bezalaxe balkoi ondrosoa badine haiek ere, baina etxe tarte estu samarrean eta ezin natura bere osotasunean ikusi. Gutxiago xehetasunak. Urte garai honek oparitzen dizkigun apaingarriak landare ia guztietan ikus daitezke; ez etxeko balkoitik, ordea. Kronikatxo bat egin nahi dinat, bai baitzekinat zuen edadeko jendeak, natura hain gertutik sentitu izan dezutenek, zenbateraino jarraitzen diozuten landareen seinaleen hurrenkerari. "Orain landare hori loratu da, beste hari lorea joan zaion, hurrengo bat hostoz jantzi den...". Horri fenologia esaten zionagu; hitza ez jakinagatik horretan ere artistak zarete.

Zenbaitek, badakin, udaberria iritsi dela dioten sahatsaren (Salix atrocinerea) loraldia joan den. Baita hostoa galtzen duen magnoliarena ere (Magnolia soulangeana). Elorri beltzaren (Prunus spinosa) loraldi zurietan zuria ere azkenekotan zion. Zumar hostotxikia (Ulmus minor) ere bere onenera iritsi den; zuhaitz handiak lorez lepo izan ditun, eta bero hauekin laster hostoz gainezka, badakin, berde bizi dotore horrekin. Zumar txikienak, loratzeko gai ez direnek, dagoenerako hosto polita dine. 

Haritzak, beno haritzek (Quercus robur), berde bizitik gorrirako aukera guztia dine hostajeetan. Bateren bat ikusiko dun balkoitik urrutira. Adar muturretan poxpolinak borobiltzen ari zaizken gaixotuei. 

Loraldi betean zeuden lizarra (Fraxinus excelsior) bere lore arrak erakutsiz, udareondoak (Pyrus spp.) zuri-zuri, gereziondoak (Prunus avium) ere bai baina ez din urte ona, nonbait; loraldi sare samarra dine, ez behintzat arbola zuri-zuri bete-bete jartzen den horietakoa. Intsusa (Sambucus nigra) ere loratzen hasi dun, horixe, hasi besterik ez dun egin. Borraja (Borago officinalis) eta galego-aza edo bazka-aza ( Brassica oleracea “Viridis”) loratzen hasita zauden eta erlastarrak hantxe zabiltan gozo-gozo, nahikoan.

Zaingorriak (Geranium robertianum) eta ilarrondokoak (Arum italicum) lorea zabal-zabal dine. Atzo ikusi dizkinat ilarrondoko batzuk basurdeak uxarrean ipurditik atera eta azpiko erraboilak janda. Hain gustuko ditunan lorontzietako klibiak (Clivia miniata) eta paradisuko hegaztia (Strelitzia reginae) lore laranjaz mukuru zeuden. Aukera dugun hurrengoan hire balkoira eraman behar dinagu bana.

Mizpira (Mespilus germanica), kiwia (Actinidia sinensis) eta mahatsa (Vitis vinifera) hostoak irekitzen ari ditun.

Berdantzart, eguneroko bueltaxkan, lehen marrubitxoak (Fragaria vesca) jan nizkinan, gozatuko hunan ederki heuk ere... eta haiek janda eta berehala entzun ninan kukua lehenengoz. Bai, bai, dagoeneko kuku-belarrak (Aquileguia vulgaris) ere bere lore moreak erakusgai zeuzkan.

Musu handi bat. Esp-etxeetara musu handi-handi bana.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Landareak
2024-08-12 | Estitxu Eizagirre
Baratze-oihana
Bizitzaren ederra lantzen buruaskitasunerantz

Odei Etxeberri Bimboire, Gorka Roca Torre eta beraien seme Oihan eta Miru buruaskiak dira elikaduran. Horretarako, aztertu behar izan dute gorputzak zer elikagai eta zein kopurutan behar dituen; horiek zein janaritan dauden; urtaro bakoitzean horiek denak eskuratzeko zer landu... [+]


Kamamila txarrik ez da

Gaurko artikuluari ekitera noalarik Chamaemelum nobile loretxoari larranbiloa, larramilua, amasabel-belarra edo bitxeleta deitzen diozuenak ere nire gogoan zaudete; zuetako batek idatzi baitit duela ez egun asko Instagrametik “gaur Goizueta aldean kamabillua bildu dut eta... [+]


Gregorio Ugartemendia. Pagadien egile
“Jendeak arbola aldatu eta segituan nahi du etekina, eta hori ez dago”

Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.


2024-07-22 | Garazi Zabaleta
Erroak landaretegia
Fruta-arbola, fruitu ttipi eta landare mintegi ekologikoa

Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]


Euskal Herriko tigreak

Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]


2024-07-22 | Jakoba Errekondo
Zientoka izen

Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]


2024-07-15 | Jakoba Errekondo
Porruak eta santuak

Porrusalda hemen da.


2024-07-15 | Garazi Zabaleta
Langileak ordezkatzeko zerbitzua
Laborariek ere oporretarako eskubidea izan dezaten

Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]


“Azken dantza hau” bisiguarena izan ez dadin

Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]


2024-07-08 | Jakoba Errekondo
Erein aurreko hazien bedeinkazioak

Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]


2024-07-08 | Garazi Zabaleta
Nafarroako hazien liburutegia
“Kultura, liburuetan ez ezik, esperientzia pertsonal eta komunitarioetan ere badago”

2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]


Bustitzen ez den arranoa

Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]


Traktoreen protestak hasi zirela bost hilabete
Zerekin egiten dugu amets? Elikagaien merkatu globalizatuan bira egiteaz harago

Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]


Jolastoki berdeagoak Ipar Euskal Herriko ikastetxeetan, klima aldaketari aurre egiteko

Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]


2024-07-01 | Jakoba Errekondo
Tomate anderea eta presa kontuak

A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]


Eguneraketa berriak daude