Euskaraz bizi nahi eta ezina, eguneroko ogia da euskaldun askorentzat. Oztopoak hor daude, gugandik gertu ala urrutiago: Ipar Euskal Herrian ezin dituzte azterketak euskaraz egin; Eusko Jaurlaritzak ez du ikus-entzunezkoen legea betetzen; edota Nafarroako Gobernuak trabak jartzen ditu D eredua eskaintzeko; azkenekoz Lerinen ukatu du.

Hizkuntza Eskubideen Behatokia 2001ean sortu zuen Kontseiluak herritarren eta kasuan kasu eskubideak urratzen dituen enpresa edo administrazioaren artean bitartekari lanak egiteko. Geroztik horretan dihardu, eta urtean 1.000 kexa baino gehiago jaso ohi ditu. Horiez gain badira zorion mezuak ere, egoerari buelta ematea lortu direnekoak.

Barakaldoko kasua

Barakaldoko euskaltzaleek ere ez dute urtea ondo hasi. EAEko Auzitegi Nagusiak ebatzi du udalak ezin diela euskara eskakizunik egin zerbitzu publikoetarako azpikontratatutako langileei. Euskalgintzaren Kontseiluak salatu du egun indarrean dagoen euskararen normalizaziorako dekretuak ahalbidetzen duela azpikontraten klausuletan euskara exijitzea.

Ostegunean Behatokiko zuzendari Agurne Gaubeka izan da Barakaldoko Clara Campoamor kultur etxean: “Hitzaldion helburua herritarrak ahalduntzea da, hizkuntza eskubideak ezagutarazita”, azaldu du ikus-entzuleak iristen eta kokatzen ari ziren bitartean. Jardunaldia Sasiburu euskara elkarteak eta Barakaldo Euskaraz taldeak antolatu dute.

“Denok dugu gure hizkuntzan artatuak izateko eskubidea, baina ez da nahastu behar lege-babesarekin; hori, zoritxarrez, Euskal Herriko zonalde batzuetan dago indarrean, eta ez da beti betetzen”. Gaubekak nabarmendu du bereizten jakin behar dela zer den eskubidea eta zer legeak dioena. Giza Eskubideen deklarazio unibertsalak aitortzen du “ez dela inor diskriminatuko hizkuntzagatik”.

Legeak eskubidea bermatzeko eginkizuna du, baina ez du betetzen. Hizlariak honela azaldu du: “Eskubidea aitortzen zaigu, baina pasiboki. Guk egin dezakegu euskaraz, baina ez dugu bermatuta erantzuna euskaraz izango dugunik, ez dagoelako legerik horretara behartzen duenik”.

EAEko kontsumitzaile eta erabiltzaileen legediak euskarazko zerbitzua ematera behartzen ditu publikoak diren osasungintza eta hezkuntza, besteak beste, baita sektore pribatuko enpresa ugari ere; esaterako, komunikaziokoak, energia enpresak edota garraiokoak.

Legean jasota dago, baina hizkuntza eskakizunak urratzeagatik ez dute inolako zigorrik ezartzen. Eusko Jaurlaritzak Behatokiari argudiatzen dio ez dutela “ezer inposatu nahi”, eta boluntarismoaren esku uzten dute. “Baina ikusi da horrek ez duela funtzionatzen, eta legearen bermea beharrezkoa dela. Katalunian, esaterako, administrazioa askoz zorrotzagoa da eta katalanak askoz presentzia handiagoa du. Nahi bada, posible da”, uste du Behatokiko kideak.

Mitoak epaitegietaraino sarturik

Administrazioak beste aldera begiratzen duen bitartean, epaitegietatik ari dira iristen azken zartakoak hizkuntza eskubideentzat. Nafarroan lehendik ohikoak ziren euskara zokoratzeko halako epaiak, baina EAEn azken denboraldian ugaritu egin dira. “Interesdunak ohartu dira epaitegietan badagoela euskara baztertzeko aukera, eta horretara jotzen ari dira”.

Epaien oinarrian jendartean errotuta dauden aurreiritziak daudela azaldu du Gaubekak. “Epaitegiak mito horiez baliatzen dira: izan euskara oso zaila dela –Laudioko kasuan, adibidez–; hizkuntza guztiek ez dutela egoera orotarako balio; edota hizkuntza komunikatzeko tresna bakarrik dela, eta horregatik eraginkorrena hautatu behar dela. Urrutiko usteak dirudite, baina halako iritziak entzun ditugu herriz herri ematen goazen hitzaldiotan. Uste baino barneratuago ditugu, eta euskararen aurkako epaiak horren isla dira”.

Ez da falta izan “mediku ona ala mediku euskaldunaren” eztabaida. Gaubekarentzat “ez du ez hanka ez buru”. Euskalduna izanda, ezin al daiteke ona izan? Eta ona ez dela hain ona izango gogorarazi du, herritarrek eskatzen duten hizkuntzan artatzen ez badaki. “Izan ere, hizkuntza normalean beste guztitik isolatu ohi da, baina beste eskubide batzuen oinarrian dago. Osasunerako eskubidea urratzen ari dira euskaraz artatua izatea nahi duen gaixoak bi orduz itxaron behar badu itxaron gelan. Edo segurtasunerako eskubidearekin berdin, larrialdi batean euskaraz deia egin eta ulertzen ez bazaituzte”.

Epaitegien azken jokaldiaren aurrean, herritarren erantzuna ozenagoa egin delako sentipena dute Barakaldon. Manifestazio jendetsua egin zuten epaia ezagutu ostean.

Hitzaldira ere etorri dira hainbat, eta haiek ere izan dute zeresana: “Barakaldon beste zonalde batzuetan baino erdara gehiago entzuten denez, badirudi bertako euskaldunok eskubide txikiagoa dugula euskaraz bizitzeko. Herri euskaldunagoetan lehenesten dituzte euskarazko zerbitzuak, eta Barakaldo eta gisakoak azkenerako utzi. Barakaldo Salamanca balitz bezala tratatzen dute”.

Agian behar baino gutxiago hitz egin digute Behatokiaz, baina Gaubekak gogorarazi du herritarren eskura dagoela “365 egunez eta 24 orduz”. Clara Campoamor kultur etxetik eskubideez eta legediaz jantziago irten gara bertaratutakoak, baita Sasiburu elkartearen txapa soinean ere: “Zure euskara polita da!”.