“Umeak ez ditugu 13:00etan amatatzen eta 15:00etan pizten, jantoki orduen tarte horretan ere hezten ari dira, eta elikatzen ere ikasten da”, dio Bilboko Zamakola eskolako jantokiaren arduradunak, Irati Lucas-ek, podcastean. Hain justu, jaten ari diren haur eta nerabeentzat begiraleek dute edozein tutorek bezainbesteko hezitzaile rola, “eta hezitzaile zaren momentutik formakuntza bat behar duzu, baina gaur egun eskola publikoetako jantokietako begiraleek ez dute halakorik, eta euren lan hitzarmenaren arabera, ‘bijilanteak’ dira”, azaldu du Erandioko Altzaga eskolako jantokiaren arduradunak, Nerea Olaziregik.

Ildo horretan, ikasturte honetan bere eskolan martxan jarri nahi duten proiektu interesgarri bat aipatu du Irati Lucasek, jantoki hezigarria helburu: jantoki orduetan, baita haurrak patioan jolasean ari diren tarte horretan ‘bijilante’ dauden begiraleei “formazio potente bat” emango diete, ikastetxeko filosofia transmititzeko eta filosofia horrek jantokiaren tartea ere zipriztindu dezan.

Ausolan enpresarentzat ikastetxe batean begirale lanetan aritu den langile bati galdetu diogu, eta esan digu on-line ikastaroa jaso zuela (alergien aurrean nola jokatu, larrialdiren bat egonez gero zer egin…) eta janari kopuruak ere zehaztuta dituztela, adinaren arabera. Hortik aurrera, ezer gutxi. Eskolako jantokia benetan baldin bada elikaduran hezteko lekua, umeek zer, zenbat, nola… jan irizpiderik jasotzen al dute begiraleek? “Ez dago irizpide finkaturik, lankide zaharragoek komentatzen zidaten, adibidez, egunero ikasle bera baldin bada jaten ez duena, apur bat insisitzeko eta halakoak, baina janari pila bat botatzen da jangelan”.

Pentsa, euskaraz ez dakiten begiraleak ere izan ditzakete haur eta gazteek eskolako jantokian, Eusko Jaurlaritzak azpikontrataturiko enpresak jartzen baititu langileak, eta “langile horien profila zehazten duen baldintzetan ez da adierazten ez euskara maila gutxieneko bat, ez formakuntza maila gutxieneko bat; edonor etorri daiteke gure jantokietara lan egitera”. Hala azaldu du Irati Lucasek; euren eskolan, esaterako, euskaraz ez dakien langile bat dute jangelan. Euskaraz ez dakienik ere izan dute Nerea Olaziregiren ikastetxean: “Langileek gainera ez dute aurretik elkarrizketa bakar bat ere izaten kontratatu dituen enpresarekin, ez dute begiratzen zein maila duen, ezta euskaraz dakien ere”.

Podcasteko bi solaskideen hitzetan, eurek ere ez dute jaso jantokiko ardura eramatearen bueltako formaziorik. Beraien ardura da, legeak dioenez, otordu zerbitzuak antolatzea, menuen jarraipena egitea, jasangarritasun irizpideei jarraipena egitea, praktika onak bultzatzea… “eta askoz gauza gehiago”. Baina elikadurari lotutako ardura horiei dagokienez, esku-hartze oso mugatua dutela dio Olaziregik, Jaurlaritzaren eta zerbitzua emateko Jaurlaritzak azpikontratatutako enpresa pribatuaren arteko bitartekari direla: “Ekartzen duten janaria ustelduta badago, kopuruak egokiak ez badira… esku hartu dezakegu, baina produktuen jatorrian, menuaren egituraketan… ezin dugu eragin”. Lucasen esanetan ere, “araudiak oso autonomia gutxi uzten digu bai arduradunoi, bai sukaldariei, finkatuta dagoen errezetatik ezin garelako irten, ezin ditugu esaterako inguruko produktuak exijitu, ezin dugu menuaren gainean erabaki”.

Olaziregik goitik behera aldatuko luke eredua, “geletatik kanpo aukera handiak ematen dituen espazio garrantzitsua delako, nahiz eta hezkuntza proiektutik nahiko kanpo geratu ohi den jantokia. Oso bakarrik sentitzen naiz, eta ahal dudan neurrian zirrikituak bilatzen ditut, beste eragile batzuekin saretuz eta abar, bestelako jantoki eredu baten bidean. Jantokiek ezin dute negozio izan, eta enpresa baten esku uzten ditugun momentutik, hala da”. Lucasen hitzetan, “badira jantokiak zeintzuetan umeek askotan ez duten jan nahi, ezin du izan ume batek esatea arraina ez zaiola gustatzen, jantokian izan duen esperientziagatik; jantokiko janariak izan behar du kalitate onekoa, goxoa, jateko gogoa ematen duena… eta hori beti ez da gertatzen”.

Ikas-komunitatea biltzeko eta jantokietan eragiteko balio dezaketen jantoki batzordeak ere aldarrikatu dituzte podcastean. Olaziregiren eskolan ez dago jantoki batzorderik; “horretan gabiltza”. Lucasenean, familiek, zuzendaritza taldeak eta jantokiko arduradunak bakarrik ez, jantokiko langileek ere osatzen dute batzordea, bertan parte hartzera gonbidatzea erabaki zutelako. “Bi hilero biltzen gara gutxi gorabehera, eta iaz enpresa aldatu genuenez bilera nahiko informatiboak izan ziren, baina izan behar du espazio bat kezkak eta arazoak bildu, aztertu eta plan bat garatzeko”.