Erronka bat gizateriarentzat
Giza historiaren aro luzeena, paleolitoa (K. a. 2.500.000-10.000), izotz-aro ezberdinek hartu zuten, munduko klimaren aldi epel laburren artean tartekaturik. Baina orain dela 12.000 bat urte, gutxi gorabehera, azken glaziazioa (geologoek Würm deritzotena) bukatu eta Holozenoa hasi zen, hots, orain arte bizi izan dugun aldi geologiko epela. Kalkulatzen da 8º eta 11ºC artean berotu zela munduko tenperatura. Kasko polarretako izotza urtu eta itsaso-maila igo zen; 120 bat metrora arte, taupada eta erritmo ezberdinetan. Lurralde zabalak urpean geratu ziren, penintsulak eta istmoak itsasarte bilakatu ziren eta orain Saharan dagoen eskualdea pixkanaka idortu eta basamortu bilakatu zen.
Berealdiko aldaketa klimatikoa izan zen, hainbestekoa ezen giza zibilizazioan ordura arte ikusi gabeko eraldaketak eragin baitzituen. Horren aurretik, munduko gizaki guzti-guztiak tribu nomadatan bizi ziren eta haien ekonomia ehizan eta bilketan oinarritzen zen. Baina, Holozenoaren hasierarekin batera, Ekialde Ertaineko Ilgora Emankorra eskualdean, Iraultza Neolitikoa gertatu zen.
Gizakiek landare eta animalia espezie basatiak etxekotu zituzten, eta ondorioz, nekazaritza eta abeltzaintza asmatu zituzten. Nomada izatetik sedentario izatera pasa ziren: lehendabizi herrixka txikietan egonkortu eta gero hiriak sortu zituzten. Elikagaiak kontserbatzeko beharrak teknika berriak garatzea ekarri zuen, hala nola zeramika, saskigintza eta beste asko. Soberakinen agerpenaren eta ekoizpenaren hazkundearen ondorioz, lanaren banaketa eta espezializazioa gertatu zen, merkataritza agertu zen eta gizarte-desberdintasunak areagotu ziren. Ez zen prozesu bizkorra izan, milaka urtetan luzatu zelako, baina aldaketen sakontasunagatik benetako iraultza bat izan zen.
Ordutik munduko klima ez da egonkor mantendu, hainbat gorabehera izan da. Adituen ustez Erromatar inperioaren amaiera ere klimaren hozte prozesu labur batekin loturik egon zen. Halaber, XVII. mendeko matxinadak eta gatazka sozialak Hotzaldi Txikia esaten zaion beste aldaketa klimatiko baten ondorio izan ziren, Europan uzta txarrak eta goseteak eragin baitzituen.
Industrializazioan, aldiz, gizakiok erregai fosilak erruz erabiltzen hasi ginen. Ordutik klima 1,1ºC berotu da eta aurreikuspen okerrenek, erritmo berean jarraituz gero, 2060rako 4ºCko igoera ere gerta litekeela esaten dute. Kontua da oraingoan klima bizkorrago aldatzen ari dela eta gainera, gizakiak berak eragindako prozesua izan dela. Aurrekariak ikusita, zer gerta litekeen jakinda, gure zibilizazioa prest al dago halako erronka handiari aurre egiteko?
79. urtean, Vesubio sumendiaren erupzioak errautsez eta arrokaz estali zituen Ponpeia eta Herkulano hiriak eta hango biztanleak. Aurkikuntza arkeologiko ugari egin dira hondakinetan; tartean, 2018an, gorpuzki batzuk aztertu zituzten berriro, eta ikusi zuten gizon baten garuna... [+]
Luxorren, Erregeen Haranetik gertu, hilobi garrantzitsu baten sarrera eta pasabide nagusia aurkitu zituzten 2022an. Orain, alabastrozko objektu batean Tutmosis II.aren kartutxoa topatu dute (irudian). Horrek esan nahi du hilobi hori XVIII. dinastiako faraoiarena... [+]
AEB, 1900eko azaroaren 6a. William McKinley (1843-1901) bigarrenez aukeratu zuten AEBetako presidente. Berriki, Donald Trump ere bigarrenez presidente aukeratu ondoren, McKinleyrekiko miresmen garbia agertu du.
Horregatik, AEBetako mendirik altuenari ofizialki berriro... [+]
Andeetako Altiplanoan, qocha deituriko aintzirak sortzen hasi dira inken antzinako teknikak erabilita, aldaketa klimatikoari eta sikateei aurre egiteko. Ura “erein eta uztatzea” esaten diote: ura lurrean infiltratzen da eta horrek bizia ekartzen dio inguruari. Peruko... [+]
1936ko Gerran milaka haurrek Euskal Herria utzi behar izan zuten faxisten bonbetatik ihes egiteko. Frantzia, Katalunia, Belgika, Erresuma Batua, Sobietar Batasuna eta Amerikako herrialdeetara joandako horien historia jasotzeko zeregin erraldoiari ekin dio Intxorta 1937... [+]
49 urte eta gero Espainiako Poliziak Gasteizko Maria Sortzez Garbiaren katedralean eraildako bost langileak oroitu dituzte beste behin astelehen arratsaldean. Milaka pertsona batu dira Zaramagatik abiatutako eta katedralean amaitutako manifestazioan. Manifestari guztiek ez dute... [+]
Martxoaren 30erako Iruña-Veleia martxan, SOS Iruña-Veleia eta Euskeraren jatorria elkarteek manifestaziora deitu dute, Aski da! Argitu, ez suntsitu lelopean. Azken bi urteetan "hondeatzaileak sistematikoki eremu arkeologiko oso aberatsak suntsitzeko modu... [+]
1976ko martxoaren 3an, Gasteizen, Poliziak ehunka tiro egin zituen asanbladan bildutako jendetzaren aurka, zabalduz eta erradikalizatuz zihoan greba mugimendua odoletan ito nahian. Bost langile hil zituzten, baina “egun hartan hildakoak gehiago ez izatea ia miraria... [+]
Martxoak 3ko sarraskiaren 49. urteurrena beteko da astelehenean. Grebetan eta asanblada irekietan oinarritutako hilabetetako borroka gero eta eraginkorragoa zenez, odoletan itotzea erabaki zuten garaiko botereek, Trantsizioaren hastapenetan. Martxoak 3 elkartea orduan... [+]
Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako Departamentuko Memoriaren Nafarroako Institutuak "Maistrak eta maisu errepresaliatuak Nafarroan (1936-1976)" hezkuntza-webgunea aurkeztu du.
Urruña, 1750eko martxoaren 1a. Herriko hainbat emakumek kaleak hartu zituzten Frantziako Gobernuak ezarritako tabakoaren gaineko zergaren aurka protesta egiteko. Gobernuak matxinada itzaltzeko armada bidaltzea erabaki zuen, zehazki, Arloneko destakamentu bat. Militarrek... [+]
Ezpatak, labanak, kaskoak, fusilak, pistolak, kanoiak, munizioak, lehergailuak, uniformeak, armadurak, ezkutuak, babesak, zaldunak, hegazkinak eta tankeak. Han eta hemen, bada jende klase bat historia militarrarekin liluratuta dagoena. Gehien-gehienak, historia-zaleak izaten... [+]
Martxoaren 3ko Memoriala hornitzeko erabiliko dira bildutako objektuak. Ekimena ahalik eta jende gehienarengana iristeko asmoz, jardunaldiak antolatuko ditu Martxoak 3 elkarteak Gasteizko auzoetan.