Erdi Aroa iluna ote?
Europako Erdi Aroa gehienetan garai iluntzat irudikatzen dugu. Atzerapenarekin, indarkeriarekin, sineskeriarekin eta tiraniarekin lotzen dugu. Garai hura bizi izan zutenak barbaro eta ezjakintzat hartzen ditugu. Izena bera ere adierazgarria du, gutxiesgarria baita: Antzinaroaren eta Berpizkundearen artean, erdian, egon zen garrantzi gutxiko garai bat balitz bezala. Hainbat erdaretan medieval adjektiboak konnotazio negatiboak ditu eta gauza atzeratu, prekario edo bidegabeak definitzeko erabiltzen da. Garai hari buruzko iruditeria negatiboa hain dago barneraturik, ezen orduan kokatutako pelikulak grabatzeko kamerei filtro iluna ezartzen dietela.
Baina irudikapen hori ezegokia da, aurreiritzi eta topikoetan oinarriturik dago eta. Lehenik eta behin, milurteko oso bat (V. Mendetik XV. Mendera) iraun zuen aldi luzea garai uniforme eta monolitikotzat hartzea akatsa litzatekeelako. Baina ez hori bakarrik, ikerketek frogatzen dute ez direla zuzenak Erdi Aroaz ditugun aurrejuzguak. Esate baterako, higieneari dagokionez, frogaturik dago ordukoak maiz-maiz garbitzen zirela eta osasun neurriak hartzen zituztela, egungoak bezalako produkturik eduki ez arren. Jantziei dagokienez, halaber, ez ziren beztitzen pelikuletan agertzen diren larruzko jantzi ilun eta zarpailez; lihoa, zeta, artilea eta antzerako ehunak ezagutzen zituzten eta sarri aski koloretsuak ziren.
Era berean, Erdi Aroa zientzien eta arteen garapen garaia izan zen. Grezia eta Erroma zaharreko testu asko monasterioetan bildu eta kopiatu zituztenez, haien transmisioa ahalbidetu zen; Erdi Aroari esker dugu filosofia eta literatura klasikoaren berri. Halaber, Europa kristaua mundu musulmanarekin harremanetan zegoenez, ekialdeko ezagutzen eragina iritsi zen mendebalderaino. Erdi Aroa arte erromaniko zein gotikoaren garaia izan zen eta baita unibertsitateen sorrerarena ere.
Inkisizioak emakumeen gain ezarri zuen jazarpena Erdi Aroarekin lotzen da sarri. Baina hori ere uste okerra da, Inkisizioaren sustraiak XII. mendean dauden arren, exekuzio eta zigor gehienak Aro Modernoan izan baitziren. Sorgin-ehiza Berpizkundeko humanismoaren ifrentzu goibelena izan zen eta ez Erdi Aroarena. Emakumeen egoera, oro har, Trentoko Kontziliotik aurrera (1545-1563) hasi zen okertzen eta ziur aski Erdi Aroaren amaieran gure birramonen garaian baino autonomia gehiago izan zuten. Erdi Aroa garai iluna izan zela uste duzue oraindik?
50 urte bete dira Polizia frankistak Mikel Gardoki Azpiroz ETApm-ko kidea tirokatuta hil zuenetik. Egiari Zor fundazioko kideek eta Gardokiren kide Juan Miguel Goiburu Mendizabal 'Goiherri'-k hartu dute parte ekitaldian.
Urtarrilaren 29an, gaur egungo mundu berekoi honetan ohituta ez gauden zerbait gertatu zen Laudioko Guardian lantegiaren atarian. Zuzendaritzak hango labea itzaltzeko asmoa erakutsi zuen, eta horri aurre egiteko, langileek atea blokeatu zuten pankarten bidez. Baina ez zeuden... [+]
Washington (AEB), 1930eko ekainaren 17an. AEBetako Kongresuak Muga-Zergen Legea onartu zuen. Smoot-Hawley Legea ere esaten zaio Reed Smoot senatariak eta Willis Hawley diputatuak bultzatu zutelako.
Legeak 900 produktu ingururako inportazio zerga-mugak %40 eta %60 artean igo... [+]
Vienako Simmering auzoan kirol-zelai bat berritzeko lanetan ari zirela, 150 gorpu dituen hobi komuna topatu zuten 2024ko urrian. Erromatar legionarioak zirela ondorioztatu dute, eta K.o. 100 urte inguruan hil zirela. Edo, hobe esanda, hil zituztela.
Gorpuak edozein... [+]
1945ean Neuengammeko nazien kontzentrazio esparruan hil zen Jean Iribarne gamerearraren diru-zorroa berreskuratu eta bere senideei eman diete. Ipar Euskal Herrian gutxienez 350 herritar deportatu zituzten erresistentzian parte hartzeagatik, eta ia erdia ez ziren bizirik atera.
Gipuzkoako sorrera prozesuari buruzko bere doktore tesia aitzindaria izan zen, lurralde historikoen bilakaera ulertzeko. Deustuko Unibertsitateko irakaslea, historialari askorentzat eredu izan da bere lan egiteko eta irakasteko modua. Igande honetan hil da Elena Barrena Osoro... [+]
Gure amak beti esaten du: “Ez dut sekula ulertu zergatik gertatu zen Lehen Mundu Gerra”. Ez dio batere zentzurik harrapatzen. Ez du ulertzen zergatik inplikatu ziren Europako potentzia zaharrak halako basakeria batean eta ez zaio buruan sartzen nola konbentzitu... [+]
Maki gerrillari antifrankistek Euskal Herrian ez zuten presentzia bereziki nabarmena izan, baina batzuk pasatu ziren, baita erregimenaren errepresio bortitza pairatu ere. Guardia Zibilak hiru hil zituen Ibaetan 1947an eta bat Zubietan 1948an, ahaztuta badaude ere.
Orain arte uste izan dugu Erdi Aroan eta inprenta zabaldu baino lehen liburuak kopiatzeaz arduratu zirenak gizonezkoak zirela, zehazki, monasterioetako monjeak.
Baina Bergengo (Norvegia) unibertsitateko ikerlari talde batek ondorioztatu du emakumeak ere kopista... [+]
Florentzia, 1886. Carlo Collodi Le avventure de Pinocchio eleberri ezagunaren egileak zera idatzi zuen pizzari buruz: “Labean txigortutako ogi orea, gainean eskura dagoen edozer gauzaz egindako saltsa duena”. Pizza hark “zikinkeria konplexu tankera” zuela... [+]
Gerra Hotza bultzatu zuten politiken alboan egon ziren ere bakearen aldeko ildoak. Ez zuten Ekialdea eta Mendebaldea batzeko moduko berregituraketa politiko berririk ekarri, baina errealitate berriak josi zituzten Europako Mendebaldea eta Ekialdearen artean. Horietako... [+]
Ereserkiek, kanta-modalitate zehatz, eder eta arriskutsu horiek, komunitate bati zuzentzea izan ohi dute helburu. “Ene aberri eta sasoiko lagunok”, hasten da Sarrionandiaren poema ezaguna. Ereserki bat da, jakina: horra nori zuzentzen zaion tonu solemnean, handitxo... [+]
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]