Asteotan Kataluniako prozesu independentistaren zenbait arduradun sozial eta politiko ari dira epaitzen. Zer erreakzio ari da sortzen jendartean?

Estuki ari zaio jarraipena egiten. Oso ohikoa da jendea ikustea belarrian aurikularra jarrita eta epaiketa zuzenean jarraitzen, egunerokotasuneko zereginak egiten dituen bitartean. Hurbiltasunez, arduraz, baita frustrazio puntu batekin ere. Eta emaitzaren esperoan, bai presoengatik bai, sozialki eta politikoki izan dezakeen ondorioengatik.

Kontakizunaren bataila irabazten ari zareten sentsazioa daukazue?

Beti gogoratzen ditut Marta Roviraren hitzak erbestera joan aurretik: “Ezin dut jasan nire herrian eta nire hitzen artean espetxeratua sentitzea”. Ez zegoen fisikoki preso, baina ezin zuen adierazi nahi zuena mehatxatua sentitzen zelako. Hori da ikusten ari garena. Eskubide zibil eta politikoak bertan behera utzita dauden egoeran gaude, esaten den guztia marko horren barnean ulertu behar da.

Errepresio estentsibo eta intentsiboa ari zarete jasaten, azken hamarkadetan Katalunian ezagutu gabea.

Euskal Herrirako propio egin zen “dena da ETA” edukiontzian guztia sartzen zen; Kataluniarako eraiki diguten honetan, edozer izan daiteke matxinada edota sedizioa. Aginte judizialak interpretatzen badu posizio batek estatu egiturak irauli nahi dituela, edo marko autonomikoa eraldatu, sedizioa edo matxinada leporatzeko motiboa izan daiteke. Egitura mental hori pixkana sendotuz doa, nahiz eta erresistentzia ere oso presente dagoen. Batzuetan isla publikoagoa du, bestetan klandestinoagoa da, edo auzo edo herri mailan gertatzen da komunikabidetatik kanpora.

Urriko gertaerak posible egin zituen aldagaietako bat eragile politiko eta sozial nagusien arteko batasuna izan zen. Egun apurtua dirudi.

Independentismoaren sektore baten analisia da ez dagoela indar nahikorik pauso bat eman eta Estatuari aurrez aurre begiratzeko. Estatu mailan aliantzak egiteko garaia litzateke, Podemosekin eta PSOEren sektore batzuekin, urrats berri baterako energiak garatzen diren bitartean. Azken hilabeteetan bereziki ERCren ikuspegia izan da hori. Epaiketak aurrera egin ahala sententzia gogor baten aukera indartzen doa, eta posizio horrek bere zentzua galtzen du. Estatu mailako hauteskundeen emaitzek pisu handia izango dute. Eragiteko gaitasunik izango al dute Kataluniako indar politikoek? Eskuinaren eta eskuin muturraren alderdiek gobernua osatu ahal izango dute? PSOE Ciudadanosen bozken menpe geratuko da? 155 berri baten aukera hor dago, eta uste orokortua da hori heltzekotan aurrekoa baino sakonagoa izango litzatekeela, eta denboran luzeagoa. Kataluniako jendarteak onartuko luke hori? Agertoki horren kudeaketan eta bideragarritasunean ziurgabetasun asko ikusten ditut.

Batasuna herritarren jarrerak ekarri zuen maila handi batean, behetik gorako prozesua izan zen. Bada gihar sozialik?

Bada indarra. Azken urteko deialdiek ehunka milaka pertsona batu dituzte. Horrek adierazten du mobilizazioa bizirik dela, indartsu dagoela. Ez du kentzen, aldi berean, nekea, desorientazioa eta frustrazioa ere pilatzen doazela. Ez gaude 2017ko udazkeneko egoeran, non denak ematen zuen posible, dena lorgarri mobilizazio eta ekimen politikoaren bitartez, Estatuaren errepresioaren gainetik. Posible irudikatzen zena, orain askoz konplexuago ikusten da. Errepresioaren ondorioak gure azalean sentitu ditugu, ikasi dugu ez dela doan, ondorioak daudela.

Begira dezagun ezkerrera. Euren burua independentistatzat ez zuten pertsona eta mugimendu askok erreferendumaren eta prozesu independentistaren alde egin zuten. Bestelako potentzialtasun eraldatzaile batzuk aitortzen zizkioten. Zer posizio daude egun?

Mantendu ez ezik, zabaltzen ari dela iruditzen zait. Podemos eta Comunen espazioa sakabanatzen eta zatikatzen ari da, mundu horretako zenbait sektore espazio independentistara batzen ari direlako. Konbikzio demokratiko hutsagatik: errepresioa egonkortu ahala, erabakitze eskubidea eta adostutako erreferenduma zenbat eta gehiago ukatu, orduan eta posizio ahulagoa du Comunen espazioak. Argudio sendoen eta posizio argien faltan, mundu horretako gero eta jende gehiago mugitzen da CUP edo ERCren espazioetara. Horrela adierazten dute inkestek. Independentismoaren aldeko jarrerak gora doaz jendartean, pixkana bada ere.

Ezker independentistak ahalegin handia egin zuen prozesua eraldaketa sozial orokorragoari lotzeko, herri burujabetza politikoa beste burujabetzekin lotzeko: ekonomikoa, pertsonala, ekologikoa…

Hori martxan dago, guztiz. Eredu ekonomiko neoliberal hegemonikoa Espainiako Estatuarekin eta errepresioarekin lotzen ari da Kataluniako biztanleriaren sektore bat. Munduaren kosmobisioan nekez sinetsiko genukeen eraldaketa egin dute askok. Hain garrantzizkoa, ezen, Urriaren 1eko mandatu politikoa Errepublikan egikaritu ezinaren frustrazioari erantzuna, eguneroko borrokara eraman duten: Endesa utzi eta Som Energian izena emanez; Caixa edo BBVAtik dirua atera eta banka etikoan jarriz… Egunerokotasuneko eraldaketa txiki horiek gero eta ikusgarritasun handiagoa dute. Eraldaketa sozialaren borroka independentziarekin eta marko politikoarekin erabat lotuta doaz egun.

Eskuin independentistara zuzenduko dugu orain begirada.

Tesi bat defendatzen dut nik: eskuineko independentismoaren mundua da prozesu honetan  eraldaketarik sakonena bizi izan duena; zatiketa, berregituraketa eta berritze ideologiko gehien izan dituena da. Prozesuak independentzian eta eraldaketa sozialean sakondu ahala, eskuin klasiko burges horretako kide batzuk espazio horren zuzendaritza politikotik desagertzen joan dira: Duran i Lleida, Felip Puig… Alderdi Sozialistara, Ciudadanosera edo PPra hurbiltzen joan diren Convergenciako pertsonak dira. Hori oso kontuan izan beharrekoa da, batzuetan orain hamar urtetako errealitateetan oinarritzen baititugu analisiak. Espazio politiko horrek erabateko konbultsioa bizi izan du.

Dena den, barne mailan sentsibilitate ezberdinak egoten jarraitzen dute. Bruselan eta erbestean daudenen ekinbide politikoak eragin gehiago du Katalunian egunez egun. Hauteskundeen zerrendekin ikusi da Puigdemont eta Torraren sektoreak PDeCAT-en goi eta erdi mailako arduradunei hartu diela gaina. Horrek esan nahi du PDeCAT edo Cridaren espazioa ezkertiarragoa bilakatu dela? Ez naiz ausartzen horrelakorik esatera, baina uste dut errepresioak jarrera desobeditzaileak areagotu dituela, eta itunzaleak gutxiagotu. Estatuarekin zeuden zubi ekonomiko eta politiko asko apurtu dira.

Egoera hain konplikatuan ez da batere erraza begirada motza eta luzea uztartzea.

Egunerokoan harrapatuta bezala gaude: epaiketak, hauteskundeak, errepresioa. Horrek epe luzera begiratzea zailtzen die aktore batzuei, baina euren jarrerarekin koherentea da, ez diotelako uko egin nahi erreferendumaren une fundatzaileari. Marko horri uko egitea arriskutsua da. Status quo ekonomiko eta sozialean aldaketa eta birplanteamendu handirik nahi ez duten sektore posibilistagoak indartzea izan daiteke hori. Epe luzearen tesia defendatzearen atzean ezer ez aldatu nahia ere egon daiteke, hori dago PdeCAT-en sektore batzuetan. Nik uste atzera bueltatzea ekarriko lukeen frustrazioa egungo errepresio markoak sortzen duena baina handiagoa litzatekeela.

Urte asko daramatzazu kazetaritzan. Nola eraldatu da Kataluniako mapa komunikatiboa?

Komunikazioaren kontsumo moduetan aldaketa orokorra da: prentsa idatzitik digitalera. Minutuz minutu aktualitatea mugikorretik jarraitzen duen pertsona kopurua handia da. Horrek erronka berriak ezartzen dizkio kazetaritzari: ia berehalakoa den informazio horrek kalitatea duen eta eraldatzailea den edo ez; hausnarketa laguntzen duen edo ez; eduki landu eta pausatuen beharra ote dugun, kalitate hobeagoko irakurketa uneak eskainiz. Paperezko informazioa fetitxea bihurtu da, “irakurtzen jarriko naiz” uneetara mugatua. Baina papereko irakurketak inpaktu eta eraldaketa gehiago du irakurlearengan.

Garai onak dira proiektu komunikatibo alternatiboentzat?

Hori ikusten dugu gure proiektuan zein beste batzuen eboluzioan. Nola doazen gora harpidetzak, nola ari den aldatzen kultura komunikatiboa: ulertuaz norberak ez badu ordaintzen informazioagatik beste batzuek ordainduko dutela, eta diru asko dutenek informazioa beren interesen aldekoa izatea bultzatuko dutela. Horregatik ari da zabaltzen irakurleen komunitatea, proiektua harpidetza bidez mantentzen duena.

Hala Bediko eta ARGIAko kazetari bana informatzeagatik salatuak izan dira. Ez dira kasu isolatuak. Zer osasun du informatzeko askatasunak Herrialde Katalanetan?

Orain gutxi aurkeztu dituzte prentsaurrekoan Grup de Periodistes Ramon Barnils eta giza eskubideen aldeko Iridia zentroak osaturiko txostenak. Adierazpen eta informazio askatasunen aurkako erasoen bilakaera aztertu dute. Bi urteotan izandako hamarnaka erasoek agerian uzten dute informaziorako eta komunikaziorako une konplexuan gaudela. Gai eta gertaera batzuen inguruan informatzerik nahi ez duten pertsonak daude, eta presioa gero eta handiago da. Batzuetan  komunikabide barruan gertatzen da, zuzendaritzek kazetariari zuzendua. Bestetan komunikabideen aurka zuzenean, polizia, epaile edo talde jakinen eskutik. Prentsaurreko hartan kazetari baten kasua azaldu zuten. Lau urteko espetxealdia eskatzen diote, eraikin baten hustuketaren berri ematen ari zela ustez istiluen aurkako polizia bat lesionatzeagatik. Orokortzen ari den praktika polizial baten adibidea da. Akreditatua joatea erasotzeko motibo da zenbait poliziarentzako. Jaka eta besokoa daramaten kazetariak dira askotan, hain zuzen ere besokoa kazetarien elkarte profesionalen eta Espainiako Barne Sailaren artean adostutako akreditazioa denean. Ez da sistemaren errore bat: botere ugariren artean koordinatutako ekinbidea da, gertaerak dokumentatzen dituztenak isilaraztea dute xede.

Bada erantzunik sektoretik?

Erantzun oso sendo eta antolatua dago dago kazetari eta fotokazetarien artean, salbuespenak salbuespen. Oso zabalduta daude lanbidearen defentsa eta neurri horiek ez onartzea. Kazetari batek erasoa pairatzen duen bakoitzean elkartasun handia aktibatzen da, bai kazetaritza mundutik, bai jendartetik oro har. Babes oso kontzientea da.

Zergatik dira beharrezkoak Hala Bedi, ARGIA edo La Directa moduko proiektu komunikatibo herritar eta alternatiboak?

Beharrezkoak dira ez direlako alternatiboak. Kazetaritzaren historiaren une honetan, alternatibo izendatu ohi ditugun komunikabideak dira profesioaren jatorrizko baloreen arabera jarduten dutenak: kontrastatzea, zorroztasuna… Ez diot denak egiten dutenik, baina bai askok. Ordea, ibilbide luzea duten komunikabide batzuk, kazetaritzari erantzuten omen diotenak, ez dute ofizioaren kode etiko eta deontologikoa errespetatzen.