“Mila esker handi bat historia triste baten edertasunaz interesatzeagatik”, abiatu zuten hitzartzea Lanartea Euskararen Langile Profesionalen Elkarteko ordezkari Garbiñe Ubedak, Amagoia Gurrutxagak eta Miel A. Elustondok. Elkartea osatzen duten ehunka kideren –idazle, musikari, aktore, bertsolari, irudigile, kazetari, itzultzaile, dantzari...– ahotsa izan ziren joan den asteazken arratsaldean Eusko Legebiltzarrean.

Ildo eta espezialitate anitzeko sektorea da sortzaileena, baina arazoa “alderik alde urratzen” dela diote: “Gizarteak ez gaitu subjektu ekonomiko gisa ikusten, irudi erromantiko eta bohemio samarra dauka gutaz. Hodeietan bizi garelakoan, txaloek eta noizbehinkako sariek asetzen gaituztelakoan. Gure entzule, irakurle eta erosle gehienen begietara ez gara langileak. Eta administrazioak ez digu ematen gure jardun profesionalak behar duen arreta eta errespetua. Eskubideak dauzkagu, baina sistemak ez daki eskua ematen”. Halako eta bestelako aldarrien berri eman zioten ARGIAri erreportaje honetan eta honetan –azken hori argitaratu duten liburuari buruz–.

Kultura “plazer hutsa baino sakonagoko kontua” dela azpimarratu dute talde parlamentarioen aurrean, eta ezkerretik eskuinera begiratuta, kulturaren “teoria utilitarioan” oinarritutako jardun politikoa egiten dutela seinalatu: “Sortzailea baztertu eta Industria nagusitu da, Kultur-Industria”.

Hizkuntzaren aldagaia

Zer da euskal sortzailea? Mahai gainean jarri dute afera: “Euskal kulturaz ari garenean zertaz ari garen argitu beharko genuke. Erdal kulturari ere euskal kultura deitzen baitzaio gero eta gehiagotan, gaztelaniaz zein euskaraz”. Hau da, Euskal Herrian –edo EAEn, kasurako– bizi den sortzailea, bertan bizitze hutsagatik, euskal sortzailea da? Ala euskaraz sortu behar du?

Euskaraz egitearen aldagaia “zehar-lerro” gisa ezartzeko eskatu du Lanarteak, sektoreari buruz egindako estatistika, datu bilketa eta azterketa guztietan, “euskararen kultur sistemaren giharra, bozgorailu kopurua eta lege babesa ez direlako erdararen neurri berekoak”. Lanartearen iritziz, ezin dira maila ekonomiko eta sozial berean jarri. “Baina jartzen dira, gertatzen da, paperetan eta deklarazioetan esaten denetik praxiara dagoen aldea amildegi handi bat delako. Iduri luke helburua euskaraz sortutako kultura ezkutatzea dela, kultura hegemonikoaren itzalpean diglosia egoerari ezikusiarena eginez”.

Finean, nabarmendu dutenez, milioika hiztuneko komunitatea daukan hizkuntza batentzako pentsatutako "errezetekin, ezin da sendatu 809.000 hiztun eskasera murriztua dagoen komunitate baten kultur sistema”.

Etxe barrura begirada

Makroproiektu kulturalak eta euskarazko kultur adierazpenak lekurik ez; horixe ere jarri dute mahai gainean. “Guggenheim Urdaibairi buruz hitz egiten hastea eta gure kultura nazioartekotzeari gorazarre etengabea egitea, etxean bertan gure kultur lanak ezagutarazteko zirkuituak eta espazio finkoak ez ditugunean”.

“Politika kontua” dela argudiatu dute behin eta berriz, esaterako, kultur planak aurkeztu eta horietan artistek baino askoz pisu gehiago izatea artisten lanari etekina ateratzen dioten enpresek eta erakundeek. Aipatu, seinalatu eta kritikatu dute Kultura 2028 Plan Estrategikoa ere.

Lanartearen oinarrizko bost eskakizunak, Legebiltzarrean aurkeztu dituzten eran:

1- Kulturaren kontzeptua sormenetik eraikitzea, eta ez merkatuaren araberako industria ikuspegi hutsetik eta azpiegitura eta ekitaldierraldoietatik.

2- Hizkuntzaren aldagaia zehar-lerro gisa ezartzea sektoreari buruz egindako azterketa guztietan.

3- Ogasun politika arrazional bat, artisten errealitateari erantzungo diona eta irizpide garden, zuzen eta justuak izango dituena jardunbideak zergatzerakoan.

4- Euskarazko kultur proposamenaren gutxieneko kuota bat ezartzea zirkuitu eta hedabide publikoetan (EiTBn azpimarra berezia eginez).

5- Aurrekontuak emendatzea euskaraz sortzen den kultura sustatzeko.