2022ko otsailaren 24an, tropa errusiarrek Ukraina inbaditu zuten. Errusiar bonbak erortzen hasi zirenean, aro berri bat inauguratu zen. Europaren bihotzeko gatazka beliko berriak ustekabean harrapatu gintuen, baina ez gintuen hainbeste harritu behar.

Asko hitz egin da Errusiaren inbasioaren motibazio geopolitiko eta geoestrategikoei buruz, Vladimir Putin hain eraso ausartera eraman duten arrazoiei buruz. Normalean, ankerkeria horren zergatia ulertzen saiatu da, justifikatzen baino gehiago. Donbas aberats eta errusofiloaren anexioa, Itsaso Beltzaren kontrola, Kieven gobernu otzan bat jartzeko asmoa edo NATOren hedapen apurra geldiaraztea. Arrazoi horiek, zalantzarik gabe, pisu handia izan dute Kremlinen esku gupidagabearentzat. Baina bada faktore bat eztabaida honetan guztian ia arretarik jarri ez zaiona: energetikoa.

Bai, nazkatu arte hitz egin da baina arin, Europak Errusiarekiko duen mendekotasun energetiko izugarriaz, Kontinente Zaharrerako gas-fluxua gutxitzeak izango lukeen inpaktuaz edo Errusia Alemaniarekin zuzenean Itsaso Baltikoaren bidez lotuko lukeen Nord Stream 2 gasbide berriaz. Baina eztabaida horiek guztiek gatazka belikoaren ondorioak azaltzen dizkigute. Ez digute gerra honen kausa energetikoei buruz hitz egiten. Ez berehalako kausez, baizik sakonagoak, erradikalagoak eta lurpekoagoak direnez.

Errusia da petrolioa ekoiztearen peakoil edo zenitari buruz argi eta garbi hitz egiten duen herrialde bakarrenetako bat. Peakoil unean, petrolioaren ekoizpena teknika, ekonomia eta fisikaren gailurrera iristen da, eta ezinbestean gainbehera egiten hasten da, nahiz eta hori saihesteko nahi beste inbertsio, teknologia eta berrikuntza gehiago egin. Lehenago egin zituen beste adierazpen batzuen ildoan, 2021ean Errusiako Energia ministroak aitortu zuen Errusiako petrolioaren erauzketa ez dela inoiz pandemiaren aurreko mailetara igoko, eta zintzotasun-keinu hori oso gutxitan aurkituko dugu mendebaldeko edozein instantzia publikotan. Norabide berean, jakina da Errusian gas naturalaren ekoizpena ia geldi dagoela duela bi hamarkada baino gehiagotik, eta azken urteetan gorakada iragankorra izan duela, Ekialdeko Siberiako azken eremuak linean sartu direlako. Eta ezin da ekialderago joan.

Mugen Mendea da honakoa, eta Errusian ondo jabetzen dira horretaz, beste herrialde batzuetan baino gehiago, eta publikoki ere onartzen dute. Kremlineko kabineteetan badakite iragankorra dela baliabide mineralen ugaritasunak egun ematen dien oparotasuna, baliabide hauen buru izanik energia. Eta segur aski horrexegatik interesatzen zaio Errusiari etorkizunari begira ahalik eta ondoen kokatzea. Itsaso Beltzerako sarbidea kontrolatzea, etorkizuneko mehatxuak neutralizatzea, zerealaren munduko ekoizpena kontrolatzea... Helburu horiek guztiak pare parean datoz Errusiak izan dezakeen estrategia posible batekin, gure zain ditugun lehengaien erauzketa-gailurrei aurre egiteko.

Atlantikoaren beste aldean ere bere kartak jokatzen dituzte. Fracking gasaren oparotasunak zenbatutako egunak dituela onartzen hasi diren honetan, Amerikako Estatu Batuei ere interesatzen zaie oparotasun hori aprobetxatzea, irauten duen bitartean. AEBek gas fosilarentzako duten lurreko merkatu bakarra Mexikokoa da, baina ez da nahikoa gaur egun duten ekoizpen-ahalmenerako; beraz, itsasontzietan garraiatu ahal izateko, azken urteotan, AEBek esponentzialki handitu dute gasaren likidotze-ahalmena, eta gaur egun, 50.000 milioi metro kubiko baino gehiagorekin, munduko lehen gas likidotuaren ekoizlea da. Baina noski, gas likidotua askoz garestiagoa da, eta Europan bakarrik erosi ahal izango liekete. Hori da benetako arrazoia AEBak duela urte batzuk Nord Stream 2 gasbidea amaitzearen aurka agertu izateko, eta era guztietako oztopoak jarri dizkiote errusiarren eta alemaniarren arteko itunari: gas errusiar merkeagoz ederki hornituta, ez legoke ia merkaturik gas likidotu amerikarrarentzat.

Baina nola justifikatzen zuen amerikar erraldoiak beste bi herrialderen arteko arazo komertzialetan sartzeko ausardia? Orain arteko aitzakia Alemaniak (eta horren bidez Europak) Errusiarekiko gehiegizko mendekotasun energetikoa izatea saihestea izan zen, argudiatzeko zaila zen arren, Europak Errusiatik ikatz, petrolio eta uranio aberastu kopuru handiak inportatzen dituelako. Orain gerrak askoz errazago jarri du. Eta horregatik Alemaniak, gogoz kontra, Nord Stream 2a jada ez dela irekiko onartu behar izan du, eta inbertsio handiak iragarri ditu birgasifikazio-plantetan lagun amerikarraren gas likidotua jaso ahal izan dezan... geratzen zaizkion urte eskasetan, ezinbestean gainbehera hasi aurretik.

Baliteke beste motibazio gaiztoago bat egotea AEBei Ukrainako gerra bat interesatzeko. Energia Gutxitzearen Aroan ez da denentzat egongo. Ez lehen bezala behintzat. Eta Europaren eta Errusiaren arteko interdependentzia ekonomiko handia dela-eta, Errusiari zigorrak ezartzen bazaizkio, Europak ere bere ondorioak jasango ditu, iparramerikarrek baino askoz gehiago.

Errusiako gasik gabe, Europa kolapsatu egingo litzateke astebete barru. Errusiarrek bidaltzen diguten gas kopuru izugarria ordezkatzeko gai diren hornitzaileen faltan, euroasiar erraldoitik gas-inportazioak bi heren murrizteko promesa soilik lortu liteke kontinenteak benetako deskalabru ekonomikoa pairatuta, inoiz ikusi ez den bezalako uzkurdura ekonomikoa. Bere metabolismo sozialaren kolapso hau, ezinbestean desordenatua eta kaotikoa izango litzateke. Horregatik dira herabeak Europako zigorrak. Era berean, Europak ezin ditu bat-batean eten Errusiako ikatzarekin dituen loturak, ezta uranio aberastuarekin dituenak ere, eta nekez aurkituko luke bere petrolioarentzako ordezkorik. Errusia ekonomikoki hondoratuko litzateke zigor horiekin guztiekin, egia da, baina Europa ere hondoratuta legoke. Egoera hori AEBetako norbaitek kalkulatu du, agian, Errusia eta EB elkar ulertuko luketen beste eszenario bat baino hobea izan litekeela, aliantza hau oso arriskutsua bailitzateke estatubatuarrentzat, oso isolatuta geratuko liratekeelako.

Kalkulu horietan agian aurreikusi ez zituztenak, eratorritako ekintzak izango ziren: Inperioaren deskonplexutzearen jakitun eta pendulua dagoeneko ekialderantz doala dirudienez, Saudi Arabia pentsatzen ari da bere petrolioa yuanetan salduko dien txinatarrei. Baita India ere. Dolarra nazioarteko erreserbako dibisa gisa erabiltzea arriskuan dago, eta, ondorioz, amerikar inperioaren gainbehera azkartu da – batez ere Afganistanen erretiratu zenetik –. Estatu Batuak ez daude Errusiako produktu energetikoen mende (horregatik lasai asko sustatu dezake Errusiako inportazioak debekatzea), baina Errusiako burdin, nikel edo uranio aberastuaren mende dago. Eta Errusian, ez baitira idiotak, debekuekin erreakzionatu dute. Ziur aski hau ere ez zegoen aurreikusita.

Mundu benetan multipolarra jaiotzen ari da, eta, aldi berean, horrek guztiak desglobalizazioaren lehen hotsak dakarzkigu, epe ertainera saihestezina zena. Baina, era berean, "ahal duena salba dadila" (edo "ahala baduena") fase baten hasieraren doinua ere badu, eta hondamendi hutsa izan daiteke, baldin eta gorrotoak eta mendekuak gaiztotzen baditu, eta horrek zaildu egin dezake partekatuak diren klima-erronka premiazkoak pilotatzeko beharrezkoa den lankidetza.

Energia Jaitsieraren Aroa ez zen bide samurra izango, hori bagenekien. Munduan kontsumitzen den oinarrizko energiaren ia %90 ematen diguten energia iturri berriztaezinak (petrolioa, ikatza, gas naturala eta uranioa) bat-batean gutxitzen hasteak ez zuen ezer onik iragartzen. Atzeraldiaz mintzo ginen, langabeziaz, matxinadez ere bai. Baina gero eta argiago dago gerra gehiago ere izango direla. Gerrak bizi-baliabideak eskuratzeko eta gerrak laguntzeko, baina beste bat amildegira joaten laguntzeko.

Gerra horietako ostikadarik hilgarri eta eraginkorrenen artean elikagaien eskasia dago. Ohartarazi genuen (gatazkaren aurretik) nola fosilizazioak (erregai fosilen mende jartzeak) eta nekazaritzaren industrializazioak elikagaien mundu mailako krisi larri baten atarira eramanak gintuzten: orain krisi hau larritu dute gatazkak, zigorrek eta Errusiak Europako aletegiaren (Ukraina) gainean egindako kontrolak.

Zereal eskasiak arazo larriak iragartzen ditu Egipton, Marokon, Tunisian, Aljerian... Europarentzat funtsezkoak diren herrialdeetan. Hauetan jada 2011n ezagutu zituzten Udaberri Arabiarrak, elikagaien garestitasunak eraginda. Horri edateko ura eskuratzeko zailtasuna gehitzen bazaio, Egiptoren eta Etiopiaren arteko gatazka ikusiko dute, Errenazimentuko Presa dela-eta. Ikus ezazue Hego Amerikako, Ipar Amerikako, Europako edo Afrikako eremu zabaletan eragina izaten ari den lehortea, kaos klimatikoaren ondorioz. Eta gehitu horri lehen Errusiak prezio merkean ematen zizkion baliabide mineralekiko menpekotasun osoa duen Europar Batasuna, orain beste leku batzuetan bilatu beharko duena. Isuri baita ere botere ekonomikoek babestutako populismo tanta batzuk eta manipulazio mediatiko gero eta handiagoa. Areagotu konfinamenduan jada entrenatuak izan ziren hornigairik gabe geratzearen beldurrak, eta astindu gogor hainbat astez, mendebaldeko klase ertainari existitzeari uzteko beldurra handitzen zaion bitartean, prekarietatearen eraginez. Ikus ezazue nola horrek guztiak militarismoaren aparra igoarazten duen, eta gero edaria bero-bero zerbitzatzen den. Et voilà: formula horri esker, Europako herrialdeak gerretan ere sartzea lortuko dugu, jada ezinezkoa den bizimoduari eusteko bizi-baliabideak ziurtatzea bilatuz. Eta gainera, hedapen militar hori saldu egin behar da, bere burua defendatzeko dela esanaz (edo hori uste izango du ikus-entzule europar ertainak).

Ukrainako gerra ez da azkena: Energia Gutxitzearen Aroko lehena da, haustura puntua markatzen duena. Gutxitze hori, era azkar eta koordinatuan egiten ez badugu, ukalondoka izango da, eta herrialde batzuek besteak zapalduko dituzte, planetaren muga biofisikoen aurka talka egin dugula onartzeari uko egiten dioten gobernuen zintzotasunik ezagatik. Energia-gutxitze kaotiko eta desordenatu horretan, beti egongo da gerra bat Ukrainaren batean, Europan, Hego Amerikan, Asian edo Afrikan. Oraintxe bertan beste 17 gerra daude aktibo, lehen munduko egunkarietako azalak hartzen dituen honez gain (batzuetan azkenaren ataria dirudiena).

Baina beste energia-gutxitze bat posible da. Beti izan da posible, eta hala da oraindik. Modu bat, zeinak onartuko dituen planetaren mugak eta gizaki zibilizatuaren gehiegikeriei muga jarriko dizkiena. Modu bat zeinak onartuko duen aurrean daukaguna ez dela arpilatu beharreko etsaia, baizik eta indarrez besarkatzea hobe genukeen neba. Hautsi dezagun gurpil gaizto hau eta kooperatu dezagun guztiontzat berandu izan baino lehen. Gerrarik ez. Zorigaiztokoak bitez gerrak eta gerrak egiten dituzten gizatxarrak.