Eneko Arista, lehen erregea, euskara batuan arautua azkenik
Aspaldi zor zigun Euskaltzaindiak, eta iritsi da: Iruñeko eta Nafarroako Erresumako errege-erreginen euskarazko izenak arautu ditu Euskaltzaindiak, eta bere 192. arauan argitaratu ditu irizpideak, eta errege-erreginen zerrenda. Iruñeko lehen erregearen izen arauzkoan, sorpresa txiki bat: Eneko Arista edo Eneko Enekoitz idatzi beharko genuke, ez Eneko Aritza.
Arauak patronimikoen formen azalpen batzuk ematen ditu, nola erabaki diren forma jakin batzuk: Santxitz, Gartzeitz, Ramiritz... Familia deiturak barik, noren (zein aitaren) seme edo alaba zen bat adierazten zuten patronimiko hauek.
Ondoren, errege-erreginen zerrenda dator, aro eta errege-familien arabera antolatuta. Horietan ere, arauzko forma batzuk aurki ditzakegu. Lehen bi dinastiak Arista eta Ximeno etxeak izan ziren (bigarren honi Semero leinua izena eman izan zaion orain arte Wikipedian). Izengoitia zuten erregeen formak ere agertzen zaizkigu, hala nola Orti Begibakarra edo Antso Nagusia.
Nafarroa Garaia Gaztelak konkistatu zuelarik 1512eko, Albreteko etxeak Nafarroa Beherean jarraitu zuen Nafarroako errege-erreginen monarkiarekin. Hernike III.ak, Joana Albretekoaren semeak, Frantziako koroa hartu zuen 1589an. Bi erresumatako errege izan zen teorian Henrike III.a, baina bere seme Luis II.aren agintean (Frantziako Lusi XIV.a zen hura), 1620ko Paueko Ediktuan, Nafarroako Erresuma Frantziako koroari atxikia geratu zen, harrezkero Nafarroako errefe izendapena Frantziakoen noblezia-titulu gehigarri bat izan zelarik.
Euskaltzaindiaren zerrenda hortxe amaitzen da, Luis II.arekin. Haren ondorengo bi erregeek, Frantziako Luis XV.ak eta Luis XVI.ak izan zuten Nafarroako errege titulua, baina hauen izendapenaren inguruko detailerik ez du ematen erabakiak, Frantziako erregeen zerrenda 186. arauan finkatu zelakoan, eta arau horretan ez zaie III.a eta IV.a deitzen. Nafarroako Errege titulua erabili zuen Luis XVI.ak, baina Iraultza Frantsesaren lehen urteetan, oraindik monarka zelarik, monarkiari izendapena aldatu zion, eta Frantsesen errege bilakatu zen 1791an. Titulu horrek ez zion asko iraun, 1792an kendu baitzuten kargutik, eta burua moztu gillotinan 1793an.
Izen-zerrenda berriak aldaketak ekarrikon ditu hainbat tokitan beharbada... Euskarazko Wikipedian hasi dira antolatzen.
Irudia: Eneko Aristari (eskuineko zalduna) bere gurutzea (zeruan) agertu zitzaionekoa. Aragoiko errege-erreginen panteoiko karezko erliebea, 18. mendekoa, San Juan de la Peñako monastegia, Aragoi.
2024ko bigarren seihilekoaren lanaren emaitzak jaso ditu Euskaltzaindiak. Forma berriak eta aurretik zeudenen osatzeak aurkeztu ditu. Forma berrietan, oraingoan, batez ere, sukaldaritzako hiztegia landu dute. EITB eta Berria-ko edukiak hartu dituzte iturritzat.
"Ekin eta jarrai" da Euskaltzaindiaren goiburua. Ez dakit Akademia zergatik ez zuten ilegalizatu, hiru berba horiek agertuta bere logotipoan. Gutxiagorekin egin dira salaketak-eta (adin batekook La orquesta Mondragón-en kasetearena gogoan dugu, Martxoaren 11ren... [+]
Euskararen biziberritzea Ipar Euskal Herrian jardunaldia antolatzen du ostiral honetan Baionan Euskaltzaindiak. Euskararen alde egiten dena eta ez dena eztabaidatzeko mementoa izango da. Eragileak eta politikariak bilduko dira egun osoan.
Euskara galdua zen eremu mistoko eta ez-euskalduneko herrietako familien ahaleginak aitortuko dituzte ekitaldian. Oskar Alegria zinemagilearen bideoak emango dio hasiera ekitaldiari 11:30ean udaletxean.
Euskaltzaindiak Hiztegia sarean eguneratu du: 646 forma berri jaso ditu azken sei hilabeteotan, eta 1.130 forma moldatu edo findu. Lehendik dagoena txukuntzeari ere garrantzia eman diote. “Adibideak ere berrikusi ditugu, batez ere berdintasunari dagozkionak: emakumeen... [+]
Bizialdia darama Gasteizko toponimia ikertzen. Bateko eta besteko toki izenak jasotzen, forma zuzena eskaintzen... Eta toponimiaz galdezka hasi, eta bizi-historia kontatu digu, Gasteiz eta Nuarbe (Azpeitia) loturik, Alizia ahizparen eta Anjel Otaegiren ama Maríaren... [+]
Nabarralde Fundazioak Federico Krutwig Sagredoren bizitza, pentsaera eta lanak jasotzen dituen liburua argitaratu du. Krutwigen Lagunak elkarte edo kolektiboko 13 lagunek idatzi dute bertan, tartean Manu Ertzillak eta Oskar Arantzabal eibartarrak. Hain zuzen ere, bi hauek egongo... [+]
Martxoaren 24an izango da, eta 8.000 pertsonak emango diote eskua elkarri. Ikastolen Elkarteak eta Euskaltzaindiak antolatu dute ekimena. "Euskara batuak gure herriaren garapenean izan duen balioa" azpimarratu nahi dute, eta euskara batuaren sorrera bultzatu... [+]
Azken bi urteetan (2020-2022), 86 tesi egin izan dira euskaraz Euskal Herriko Unibertsitatean, eta horietatik 44 aurkeztu dira sariketara. Besteak beste, sariketak honako jakintza-arlo hauek bereizten zituen: Ingeniaritza eta Arkitektura, Artea eta Giza Zientziak, Zientziak,... [+]
Urtero hautatzen dute urteko hitza bi erakundeek, eta 2022koa zorioneko izatea erabaki dute: "Irulegiko eskua dela eta, berba horrek hedabideetan eta sarean izan duen erabileran oinarrituta hautatu dugu", arrazoitu dute.
Itxaro Bordak Xarles Videgainen hutsartea beteko du eta Andres Alberdik Andoni Sagarnarena. Orain, zortzi hilabeteko epea dute biek sarrera-hitzaldia prestatzeko. Bi euskaltzain oso berriak kontuan hartuta, 98 lagun dira sorreratik Euskararen Akademiak izendatu dituen... [+]
Euskararen Legea aldatzeko eskatu du Euskaltzaindiak eta bat egin du Euskararen Nafar Kontseiluak irailean egindako adierazpenarekin. Gogorarazi du euskararen akademia dela lurralde guztietan, hizkuntzari dagokionez, "instituzio aholku-emaile ofiziala".
“Bihotzean daramaguna gure hizkuntzaz baino ezin dugu adierazi”, dio Castillok. Poeta da, Sakanako euskara teknikaria ere bai, eta irailaren amaieratik Euskaltzain osoa. Bakardadeaz, abandonuaz, galdutako tokiez, baso nahastuez, herrigintzaz eta amodioaz hitz gutxiz... [+]
Castillo Suarezek hartuko du Patxi Zabaletaren lekua Euskararen Akademian. Orain, euskaltzain oso berriak zortzi hilabeteko tartea dauka sarrera-hitzaldia paratzeko.