1977. urtean ipini zen martxan Lekeitioko Euskal Ezkontza, trantsizio garaia zen. Errepublika garaian, 1931. urtean, Batzokitik atera zen Euskal Ezkontza lehenik. Tartean 1964. urtean Resurrección Maria Azkueri omenaldia egiteko ere atera zen Lekeition Euskal Ezkontza.

Pentsatzen dut, EAJk bere gogoetan asmatzeko, bere jatorria, alderdiaren sorreraren testuingurua, Batzokien zergatia, kultura, EUSKARA…derrigorrezko erremintak izango dituela gizartearekin berriro konektatzerako orduan. Historia beti izan baita funtsezkoa eta beti erakutsiko baitigu etorkizunerako bidea ere. Kasu honetan, Lekeitioko Batzokiaren ekintzak, Euskal Ezkontzaren antzezpenarekin, errepublika garaia eta trantsizio garaia lotzen ditu. Eta trantsizio garaian jada 45 urteko ibilbidea egina du. Beraz, XXI. urtean derrigorrezko galderak hauek izango lirateke: zergatik? Zertarako sortu zen Euzko Alderdi Jeltzalea XIX. mendean?

Seguruenik, politikaren eta politikarekin gaitzustea aspaldi hasia zegoen EHn. Ez soilik Batzoki eta gazteen artean, baizik, oro har, gizartea eta politika ofizialaren artean. Baita ere, aspaldi hasia zegoen gaitzustea benetan agintzen duen botere politiko ekonomiko eta alderdi politiko eta alderdietako bazkideen artean. EAJ, Alderdi Sozialista, Komunista… Garai bateko alderdi politikoak dira, “masa mugimenduen” definizioan oinarritutakoak, hau da, bazkide asko, batzarrak, eta “teorian” erabakiak behetik gora hartzen ziren horietakoak. Baina gaur egun aspaldi da alderdi politikoak beste presio eta eredu batzuengatik “beste gauza” batean bihurtzen hasiak direla. Gaur egun, teorian, “lidergo” batzuen inguruan sustatzen da guztia. Marketin kanpainekin, diruarekin eta botere ekonomiko jakin batzuek gidatzen dute lidergo berri horien gidaritza, adibide garbia Espainiako Estatuan Ciudadanos alderdia izango litzateke.

Baina, nola berrantolatu errealitate zaharra errealitate edo politika ulertzeko modu eta moda berri honetara alderdi politikoak XIX. mendean sortuak izan zirenean? Eta, jada bertoko alderdi politiko eta historiko horiek, apur bat bada ere, azken urte hauetan “Ciudadanostu” badira? Marketina eta framing jakin bat erabiliz fitxaketen politika moduko bat babestu du sistema berri horrek, masterrak ez direnean, hizkuntzak (baina, badirudi sistema berri honentzat euskara ez dela funtsezkoa) dira derrigorrezkoak lidergo berrietan. Berdin da kolektiboaren aldeko apustua egin ez izana zure bizitza osoan gaur egun politikan aritzeko. Ordea, errealitate horrek politikan ondorioak dakartza, lidergoa, “nagusia” izatearekin nahasten baitute, eta, gainera, gogoeta eta iritzi kritikoa ez dituzte gustuko. Politika, kudeaketen egitasmoaz nahasten ari dira. Ondorioz, ez dira politikaz ari.

Adibidez, trantsizio luze honetan 45 urte daramatzagunean, EAJren izenean kontseilari kargua hartzeko orduan euskarari uko egiten dien pertsonak aukeratzen dira. Ez noski alderdiko bazkideen izenean, baizik, botere ekonomiko eta sistemaren oniritziarekin aukeratzen dira pertsona horiek.

Politiko prototipo moduko batzuk bultzatzen dizkigu sistemak. Masterrak bai, hizkuntzak bai, baina, batez ere, botere ekonomikoarekiko obedientea izan behar dute egungo politikariek. Horixe da garrantzitsua, obedientzia. Agian, lehen ere bai alderdiek bazkideen kopuruan eta asanblearioan oinarritzen zirenean alderdiekiko obedientzia zen oinarria. Baina, nire ustez desberdintasun handi bat dago lehengo eta oraingo ereduen artean. Lehen alderdi politikoak gizartearengandik hurbilago zeuden. Batzokiak, herriko tabernak… batzarrak, bazkideak, desberdina zen guztia. Botereak gizartearekiko kontaktua, eta, alderantziz ere, alderdien bidez egiten zuen trantsizio hasieran. Gaur egun, ordea, ez. Botereak zuzenean egiten du kontaktua alderdietako buruzagiekin. Alderdi politikoak ez ditu behar, gutxiago bazkideak edozer mezu gizarteratzeko orduan. Horretarako ditu bere esku, banketxe, marketina… non eta noiz nahi dituen mezuak plazaratzeko.

Eta errealitate horren aurrean, zer? Ba, agian historiari, kulturari eta, batez ere, EAJren kasuan bere sorreraren zergatia berreskuratzea izango litzateke garrantzitsua. Batzokiak, kultura, euskara, bertoko gastronomiarekin lotzea eta hori guztia politika onari batzea da, agian, irtenbidea. Doa horretarako Lekeitioko Euskal Ezkontzaren ereduan hasten den proposamena. Abertzaletasunean, euskal kulturan eta euskararekin hasten den proposamena, zimendua jartzea funtsezkoa baita edozein proposamen aurrera eramateko.

Hau da, pertsona askeak, ez fitxatzen diren horietakoak (horiek beti fitxatzailearen esanetan egon behar baitute), non kulturak, euskarak eta EAJren historiak batzen dituen. Non bere desberdintasunetik taldean lan egiteko eta arazoen aurrean edozer momentuan kolektiboan lanean aritzeko prest dauden. Eta ez hierarkiatik, baizik eta norberaren nahi izatetik eta parte hartzeko gogotik guztiak funtzionatzen duen.

XXI. mendean EAJ bezalako alderdi historiko batek eduki dezaken eraldaketa nagusia, gogoeta eta iritzi kritikoaren gune bilakatzea izango litzateke. Eta, horrela gerta dadin, kultura, euskara, historia eta politika maite dituzten pertsonengan gogoeta eta kultura politikoa landu behar dira.

Gizarteak hobetzeko eta alderdi politikoak gizartean bere funtzioa betetzeko gizarteari eta bazkideei entzun behar die. Horrela hasiko baita konpontzen alderdi politiko eta gizarteen artean dagoen desoreka eta deskonexio moduko hau.

Azkenik, Pradales lehendakariak kontseilari berriei eskatu dien ausardia edo atrebentziarekin amaituko nuke. Atrebentzia derrigorrezkoa baita politikan edozein aldaketa eta eraldaketa sustatzeko. Beste modu batean bada ere, adibidez, Lekeitioko Euskal Ezkontzako partaideak, orain urte batzuk bero zakarra eta behien urduritasunaren aurrean, gurdia (bere esanahi guztiarekin) bere gain hartzeko izan zuten moduko atrebentzia, alegia.

Eneko Egibar Artola, albaitaria eta politologoa