Lehen Mundu Gerrako armaden eskutik zabaldu zen Espainiako gripea mundu osora, eta XX. mendeko pandemia handiena bilakatu zen. Ehun urte luze beranduago, herritarren zein merkantzien mugikortasunaren hedapenari esker, mundu globalizatuan zabaldu da ere XXI. mendeko lehen pandemia. Beldurra da ezaugarri komun nagusia.

Amerikako Estatu Batuetatik iritsi zen Europara Spanish influenza, Spanis Flu, Spanish Lady, Grippe Espagnole edo Gripe Española izenekin ezagutu den gaitza. Gerrarik gabe, hedapen mugatuko gaitz bat besterik ez zen izango. Alta, Lehen Mundu Gerrarekin batera gertatu zen milaka soldaduen mugimenduari esker, mundu osora zabaldu zen izurritea. Hala, 1918 eta 1919 urteen artean, milioika hildako utzi zituen.

"Gripearen zabalkuntzaren baldintza sine qua non Gerra Handia izan zen". Hala jaso dute Liliana Henao-Kaffur eta Mario Hernandez-Alvarez Kolonbiako Unibertsitateko ikertzaileek pandemiari buruz orain dela lau urte egindako ikerketan: "1918ko apirilaren hasieran, AEBetan lehertu ondoren, Bresten (Bretainia, Frantzia) agertu zen gripea, tropen lehorreratzea hiri horretan izan baitzen; hilabetea amaitzean, Italian ere jazo ziren kasuak, eta baita Frantzian ziren Alemaniako soldaduen artean ere. Maiatzaren lehen zatian, berriz, Espainian, Grezian eta Portugalen agertu zen gripea; eta bigarrenean, Shangaira eta Bombayra ere iritsi zen".

Zentsuratik izena

Bistan denez, Espainia ez zen gripearen jatorria izan. Lehen Mundu Gerran, herrialde neutrala zen, eta bertako komunikabideek zentsurarik gabe zabaldu zituzten gaitzaren inguruko txostenak eta informazioak. Hortaz, eta arazoaren berri eman zuen herrialde bakarra izateagatik izurritea "Espainiako gripea" bezala ezagutarazi zuten; "izen xenofobo eta hipokrita" idatzi dute ikertzaile kolonbiarrek.

Alemania, Ingalaterra eta Frantziako komunikabideek, ordea, "herrialdeko armaden adoreari eusteko" gripearen inguruko informazioak ezkutatu zituzten.

Zentsurak eta baliabide faltak birusaren foku hilgarria ikertzea eragotzi zuten, eta biktima gehienak 20 eta 40 urte bitarteko gazte eta heldu osasuntsuak izan ziren. Sukar altua, belarrietako mina, nekea, beherakoak eta noizbehinkako okadak ziren gaixotasunaren berezko sintomak. Pandemian hil ziren pertsona gehienek bigarren mailako bakterio-pneumonia izan zuten, antibiotikorik ez zegoelako.

Milioika hildako

Gaixoentzat osasun protokolorik ez zegoenez, aireztatu gabeko gune txikietan pilatzen ziren pazienteak. Garai hartan, oihal eta gazazko maskara ezaguna egin zen, nahiz eta guztiz alferrikakoak izan.

Guztira, bi urtetan, 40 milioi pertsona baino gehiago hil zituen Espainiako gripeak mundu osoan. Ez da ezagutzen pandemiaren zifra zehatza – ikertzaile batzuen esanetan 15 milioi dira eta beste batzuen ustez, ordea, 100 milioi–, baina oraingoz, historian jazotako izurriterik handiena da. Berez, Osasunaren Munduko Erakundearen sorrera ere bultzatu zuen, 1923an, etorkizuneko pandemiei aurre egiteko asmoarekin.

1918ko urria Euskal Herrian

Europan, 1918ko martxoa eta apirila bitartean zabaltzen hasi zen gripea, eta udazkenean eta neguan eman ziren hildako gehienak. Hurrengo urtean hirugarren olatu bat jazo zen, ahulagoa.

Euskal Herrian, berriz, ez zen ia gripe kasurik izan 1918ko udaberrian. Espainiako gripe epidemia iraila eta abendua bitartean gertatu zen, eta 1918ko urrian eragin zuen hilkortasun handiena.

Hirugarren olaturik ez zen egon, eta 1919ko eta 1920ko lehen hilabeteetan kasu bakan batzuk soilik eman ziren. Anton Erkoreka Medikuntza Historiaren Euskal Museoaren zuzendariak 2006an argitaratu zuen La pandemia de gripe española en el País Vasco (1918- 1919) ikerketan jaso du gripeak populazioaren %50 eta %60 kolpatu zuela; eta heriotz-tasa %12,1koa izan zen.

Gasteiz, soldaduak eta abadeak

Esan bezala, Espainiako gripearen bigarren olatua izan zen larriena. 36.640 biztanle zituen garai hartan Gasteizek, eta irailaren amaieran hasi zen izurritea zabaltzen bertan. "Intentsitate handiarekin ageri da urrian; azaroan zehar kasu ugari daude; 1919ko udaberrira arte zabaltzen da". Erkorekak jaso duenez, soldaduen artean eta Bizkaitik zein Gipuzkoatik Gasteizko seminariora ikastera joaten ziren gazteen artean izan zuen eraginik handiena Espainiako gripeak. "Gazte jendea kolpatu zuen, 15 eta 34 urte bitartekoak; eta gizon gehiago hil ziren emakumeak baino; 21 urteko gizon asko. Errekrutak edo seminaristak".

Europa osoan bezala, Gasteizen ere pandemiak heriotza gutxi eragin zituen hiriko haurren artean eta 45 urtetik gorako pertsonen artean, "agian aurreko gripe- epidemiek immunizatuta zeudelako".