Dragoitxo arrunta eta klima aldaketa: etsaia lagun duzunean...
Euskal Herriko gune batzuetan bizilagun ezaguna dute jada dragoitxo arrunta. Nafarroa hegoaldean, esaterako, urteak daramatza (gutxienez 1980ko hamarkadatik) bertako hormetan eta etxe inguruetan gora eta behera, batez ere gau partean, argia duten inguruetan, jatena non aurkituko. Euskal Herriko kostaldean eta barnealdeko leku askotan, ordea, oraindik ere harridura sortzen duen animalia da. Etxeren batean aurkitzen den aldiro, jendearen atentzioa deitzen du. Eta ez da harritzekoa. Izan ere, dragoitxoa Euskal Herriko txoko askotara iritsi da, baina duela urte gutxi apenas ikusten zen.
Dragoitxo arrunta (Tarentola mauritanica)
TALDEA: Ornoduna / Narrastia.
NEURRIA: 15 cm inguru, isatsik gabe.
NON BIZI DA? Eremu urbanoan, batez ere.
ZER JATEN DU? Ornogabeak.
Dragoitxo arruntak gauza zaila lortu du: etsaia lagun egin du. Klima aldaketak eragin dituen neguen berotzeak baliatu ditu aurretik konkistatu gabeko eremuetan gelditzeko, eta hala, egun jada bertako espezieen artean bat gehiago da; neguak igarotzeaz gain, leku askotan ugaldu ere egiten dela ikusi baita. Urte gutxian ikustea ia ezinezkoa izatetik, populazio egonkorrak izatera igaro da euskal kostaldean. Dragoitxoa gelditzeko etorri da.
Etorri da, bai, baina nola etorri den ere interesgarria da, dragoitxoa hobeto ezagutu nahi duenarentzat. Gekoen taldeko narrasti txiki honek bai baitu ezaugarri bereizgarri eta harrigarri bat. Horman gora eta behera ibiltzeko ikaragarrizko gaitasuna du. Hori dela eta, ikusi izan da trenaren zirrikituetan sartuta, eta hala bidaiatu du askotan, gizakiaren laguntzaz, alde batetik bestera, ezkutuan, eta aurkitu ditu bizitoki berriak. Arestian esan bezala, aurretik agian egokiak ez zirenak, baina klima aldaketa lagun, egokitu zaizkionak.
Intsektujale amorratua da. Gautarra da, eta etxeko hormetan ikusten da maiz, farolen edo argien inguruan askotan, bertara gerturatzen diren intsektuen bila. Armiarma zalea ere bada, eta horregatik, askok ez dute begi txarrez begiratzen: dragoitxoa etxean duenak armiarma gutxiago izateko aukera ere izango baitu!
Zientziak, alabaina, baditu oraindik ere erronka politak espezie honekiko. Oraindik ezezaguna da zein ondorio dituen bere presentziak. Kalterik egiten ote dien bertako espezieei edo bizitokiari. Espezie kanpotarra zena, bertako espezie bihurtzeko bidean da, eta badirudi Europan goranzko joera ere izango duela, tenperaturak igotzen doazen heinean. Baina, hori bezain garrantzitsua izango da jakitea zein eragin izango duen bere etorrerak. Espezie kanpotar guztiak ez baitira inbaditzaileak.
Bere tamaina txikiarekin (15 cm buztana gabe) eta gorputz gris-arre kolorekoarekin, dragoitxoak hainbat zientzialariren arreta deitu du eta hortik atera dira hainbat asmakizun, gero merkatura eraman direnak. Aurretik ere begiratu zaiola, baina, zalantzarik ez da, etorkizunean ere dragoitxoa jarraitzea ez dela alferrikako kontua izango. Izan ere, inoiz ez da jakiten etsaia lagun duenak zein bide hartuko duen…
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]