Nabarralde, Zabalik eta Hernani Errotzen elkarteak batu dira larunbateko jardunaldien antolatzeko. Zabalik elkarteko Mattin Irigoienek (Ainhize-Monjolose, 1963) esplikatu du nola muntatu den ekitaldia.

1620ko ediktua eta Peir Lostauk horren kontra idatzi erantzun instituzionala lantzeko egun horren ideia nola sortu zen?

2012an egin zen Deskonkista Eguna, gaztelarrek egin anexio militarraren bostehungarren urteburua baitzen. Bagenuen, beraz, harreman hori, eta joan den larrazken hondarrean Nabarraldekoak etorri zitzaizkigun, 1620koa dela-eta 2020an laurehungarren urteburua dela eta ea prest ginenez parte hartzeko, eta guk baietz, berehala. Urriaren 3koa ekintza orokorrago baten barnean sartzen da —jardunaldiak, liburu argitaratze, dokumental, komiki eta erakusketa—, abiatze gisa.

Ediktua eta Peir Lostauren errefusa ez dira hain ezagunak?

Orokorki erraten dute historialari munduan ere 1620koa eta horren ingurukoa biziki guti landuak izan direla. Helburuetarik bat bezala da azterraraztea eta berriz argitarat ekartzea. Aski ezezaguna baita; 1512an Nafarroa gelditu balitz bezala; baina 1620 arte bere gobernantza subiranoa zuen erresuma bat da, eta gauza batzuetan segitu zuen berantago ere. Frantziako iraultzak zien azken aizkora ukaldia eman gelditzen ziren gobernantza gune batzuei.

Lostau gaskoia zen, eta Nafarroaren subiranotasunaren defendatzailea?

Gaskoia zen. Donapaleun bizi zen, eta Nafarroako erresumako kantzilerordea zen. Erregea zen justizia gorena, baina Lostauk zuen aplikarazten lurraldean; Justizia titulu gorenetan zen. 1620tik harat auzitegia Pauera [Okzitania] eramana zelarik, seneskal bilakatu zen; erran nahi baita justizia apalago eta arruntagoa.

Ehun urte berantago salatu zuen Nafarroaren anexioa.

Ez zuten irentsi indar armatuen okupazio hori. Pentsa daiteke Nafarroako administrazio zentral hura, Iruñekoa, Donapaleurat jin zela eta administrazio gorako jende andana bat hemen plantatu. Baina, Poverelek [Etienne Poverel, 1740-1795], 1789an, gisa horretako diskurtsoa jalgi zuen Frantziako iraultza denboran erranez: “Ez gaituzue irensten ahal, zeren eta estatu subiranoa gara, ez gara frantsesak; ez dugu deusik ikustekorik zuen aferan!”. Hirurehun orrialdeko diskurtsoa atera zuen. Beraz, urrun iraun du.

Zuen helburua da zabaldua ez den historia itzalpetik jalgitzea?

Historiaren afera oso estrategikoa da. Guk ez dugu ikasi gure historiarik. Ikasi dugunak erakusten digu historia biziki lineala, frantses historia, zentzu batera doana. Euskal historiari buruz nahi delarik zerbait jakin, badira historialari probintzialak, frantses ikuspuntutik tokiko gauzak ikertzen dituztenak; ez da nehongo zentzurik, ez bada erakusteko gertatu direla partikulartasun batzuk. Gero, bada ez dakigun hori. Bilatzerat joan behar dena. Horretan gara ari, begirada guziak erakusteko. Historia ez da neutroa; geografia bezala, biziki politikoa da. Gurea ere bai, baina guretzat garrantzitsua da erakustea hemen izan dela zerbait, ez aspaldi oraino, eta froga guziak hor dira. Donapaleuk baditu estatu baten botere gorenak bere harrietan, historian; armadarena da bakarrik falta, eta hortik konprenitzen da aise nolaz galdu den burujabetza. Beste guziak hor ziren: justizia, monera eta gobernantza.

Tokiko hautetsiengana joan zarete. Nola hartu zaituztete?

Aitzineko herriko etxearekin ezin genuen harremanik izan; kontrako pareta bat genuen, ahal zuen oroz kanporatzen gintuena. Aldiz, gaurko auzapeza interesatua da Donapaleuko historiaz, eta berehala harreman sanoa izan dugu. Bideak gunea eta denak gure esku utzi ditu egiteko.

Bide batez, Zabalik elkartea itzuli da bere lehengo egoitzetarat.

Aitzineko auzapezak hustu zuen etxe hori, ez baitzituen gustuko barnean ziren jendeak. Ekitaldi horrekin arra lotzen dugu etxearen historiarekin: frantziskotarrena zen, baina bilakatu zen mugimendu alternatiboen bil-leku. Betidanik, Euskal Herri guziko jendearen bil-lekua izan da. 15 urteko etenaldi bortitzaren ondotik, berriz du bokazio hori.