Ditxazko eta desditxazko gure mihura
Nola soinu, hala dantza. Agiantza hoberenak. Bai, desio hoberenak, baina mihura hiltzera goaz. Mihura (Viscum album) sasoirik okerrenera iritsi da, kiski-kaska lepoa mozten zaion sasoira. Mihura soinuak eta mihura dantzak. Mihura neguko solstizioa ospatzeko, noizbait egun-argiak laburtzeari utzi eta egunez egun pittinka-pittinka luzatzeari ekin diola goresteko: pozaren mihura. Orain etxeak mihura bitxiarekin apainduta ikusiko dituzu. Bada, ordea, zoritxarraren mihura ere.
Mihurak ez daki lurrean errotzen. Landareen zuhaitz genealogikoan ez dakigu noiz, gehiengoarengandik bereizi eta bizimodua lurrean moldatu beharrean, beste zuhaitz eta arbolen gainean bitxi bizitzea erabaki zuen, haien adarretan sustraiak sartu eta izerdia zurrupatuz. Zestoarren erretolika liburuan ederki asko jaso zuen Agurtzane Azpeitia Eizagirrek herri horretan nola argitzen duten mihuraren bizilegea: “Mihura parasito bat izatea, sagar-arbolai odola txupauko baliyo bezala bizi da”. Bizkarroia edo parasitoa da bai, izerdia kentzen dio ostatatzaileari; hobeto esanda hemiparasitoa da, erdi parasitoa alegia; haustorio izeneko sustraiek izerdi gordina lapurtzen diote arbolari eta mihurak berak egiten du fotosintesia behar dituen azukreak sortuz.
Zuhaitz eta arbolentzako apopilo txarra. Mari Karmen Mitxelenak ondutako Elbira Zipitriari buruzko liburuan honela jasoa du: “Astelehen goizean ikasle txiki bat etorri zitzaion mihura sorta polit batekin: 'Andereño, zuretzat'. Elbiraren azalpena hauxe izan zen: 'Mihura sagarrondoaren gaixotasuna da, beraz, ez da egokia opari egiteko. Eskerrik asko, baina esan aita eta amari hurrengo baterako'".
Neguan azaltzen dira mihura tortokak, ostatu hartua duen landareak hostoak botatzen ditu eta bistaratzen dira. Negua da, baita ere, mihura izerdi zurrupatzaile kaltegarri horiek kentzeko sasoia. Esaerak honela dio: “Heldu denean neguila, ken sagar ondoari mihula”. Labana zorrotz batekin adarraren kontratik moztu, sustraiak kenduz. Zaharra bada adarra bera moztu, mihuraren aurretik.
Neguan bere fruitu zurizkekin txorientzako janari biltegi dira, eta haiek hedatzen dute mihura. Hazia lurrera erortzen bada galdu da. Txoriek jan eta bere zirinetan zabalduko dute adarrez adar. Hazia itsatsita, laster hasiko da sustraiak adarrean sartzen. Begira nola dioen Azpeitiak aipaturiko Zestoarren erretolikan: “Sagar-mirura txori-ziriñetik peatzea, arbola-adarretan azaltzea. Kastarruak izateia normalian peatzaille nagusiyak”. Garastarroa, agi danean, mihuraren amorante gozoena.
Sendabelar ezaguna ere bada; besteak beste, behi edo ahuntz ume egin berria suspertzeko bere ura ematen zaio. Mihura bera da ditxa onezko eta desditxazko. Baina bai dela gurea, begira zenbat izen eman dizkiogun: mihura, miula, migurka, bigura, biguri, pigura, biura, mira, miru, miruli, mirura, auki, miurka, midura, puhura, utzuri, usta, biska, lizka, aspiklero, aspielero, milura, lika, muhuru, puhurri, puhulu, bibora, mingura, migola, miola, juztura, uzturi, ustura, astura, liska, minhauri, grimu, ostura, muhuilu… Eta alkisan eta alkistan ere ba ote? Nork daki?
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]
Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Oporlekuekin soilik lotuko dituzte askok Balear Uharteak, baina agroekologiaren eta kontsumoaren bueltan mugimendu bizia dute Mallorca irlan: Associació de Varietats Locals de Mallorca (tokiko hazi barietateen elkartea) da horren adibide. Abenduaren hasieran, elkarte... [+]
Muturreko lehorte eta euriteak normaltasun berria bilakatu zaizkigu. Areagotzen dituzten kalte ekonomiko eta ekosistemikoen artean, laborantzak pairaturikoak ez dira txikienak. Bereziki, lehorte garaietan zaluegi idortzen diren edota eurite handietan ur guzia xurgatu ezin duten... [+]
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]
Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
-(1).jpg)
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.