Ekaina bukaeran Nieves Concostrinak, Espainiako SER irrati-kateko kazetariak, historiaren eta historialarien aurkako iritzia eman zuen Youtubeko elkarrizketa batean. Dibulgatzaile horrek salatu zuen “plan bat” zegoela “historia hiritarrei ezkutatzeko”. Haren aburuz, historialariok apropos idazten dugu “aspergarri”, hiritarrek historia ezagut ez dezaten; eta ondorioz, agintariek errazago menderatzen eta alienatzen ahal gaituzte. Nik neuk ere makina bat aldiz entzun izan ditut horrelakoak. Agidanez, eskola garaian historia ofiziala baino ez ziguten irakatsi eta ez digute benetakoa kontatu nahi. Ikerketa mundutik urrun daudenek, ordea, ez dakite unibertsitateetan gutxienez joan zen mendeko 1930eko hamarkadatik izan direla historia sozial eta kritikoa egiten saiatzen diren historialariak, hots, historia ofizialaren (halakorik baldin bada) aurka doazenak.

Historiarekin lotutako kontsumo-produktu ugari dago akademiatik kanpo. Oro har, intrusismo handiko arloa da eta kazetari, idazle eta iritzi-emaile ugari aritzen da inolako oinarri zientifikorik eta metodorik gabe. Zoritxarrez horrelako sasi-historialariak izaten dira oihartzun handiena lortzen duten dibulgatzaileak. Liburuak barra-barra saltzen dituzten eta sare sozialetan like piloa jasotzen dute. Ikerlari jantzien aurkikuntzak, aldiz, maizegi ez dira publiko handiarengana iristen. Esanen nuke, horietako asko direla literatura partisanoari dagozkionak eta bideratuta daudela korronte ideologiko ezberdinetako nahiak asetzera. Espainian, konparaziora, arrakasta editorial itzela dute Kondaira Beltzari buruzko edo eskuinaren dog whistling-a egiten duten liburuek. Funtsean, testuok ez dituzte kontzientziak astintzen; kontatzen dute irakurleak irakurri nahi duena.

Dibulgazio sasi-historikoan bada beste azpigenero bat, oihartzun handia lortzen duena baita ere. Bitxikeriena esaten ahal diogu. Orokorrean, funtsik gabeko zurrumurruak eta esamesak kontatzen dituzte, eta sarri eduki morboso edo eskatologikoak erabiltzen dituzte erakargarri modura. Esate baterako, jarduten dute aspaldiko garaietako ohitura sexualen edo garbitasun ezaren xehetasunen inguruan, baina aurreiritzi eta uste okerretan oinarriturik. Aspaldiko mitoak zabaltzen jarraitzen dute, gaur egun ikerketa berriek horiek gezurtatu dituzten arren.

Hala ere, uste dut Nieves Concostrinak baduela arrazoi pixkatxo bat, historialari zientifikooi jendearengana iristea kostatzen baitzaigu. Ez dut uste, ez behintzat berak dioen bezala, historia ezkutatzen ibiltzen garelako denik; baina ahalegina egin beharko genuke akademiatik haratago joateko. Etorkizuna sare sozialetan eta formatu digitaletan dagoelakoan nago; blog, Twitter, Instagram, Tiktok, podcast edo antzerakoetan. Euskaraz hainbat ekimen interesgarri dago, hala nola, Nagore Irazustabarrenarenak Argian daukan Oroimen Histerikoa podcasta. Ezin ahaztu, halaber, NUPeko Historia eta Ondarea graduko ikasleek Euskalerria Irratian estreinatu berri duten Zertarako hau ikasi? podcasta. Bejondeizuela neskak! Hori da bidea!