Itxi ditzagun begiak, eta murgildu gaitezen gure kostaldeko itsaspeko belardietan. Bai, larreak ez baitira soilik mendietan ageri. Badira ahuntz-arrainak eta itsas-behiak, lehorreko animaliokin alderatuta izenetik harago antzekotasun gutxi dituztenak. Itsas-ardien izenik hartu duen arrainik ordea ez da gure hiztegian ageri. Baina, halakorik inoiz izatekotan, arrain belarjaleren batek behar luke. Idatzitako hiztegiaz gain, ahozko ondareak ere altxor batzuk gordetzen ditu.
Taldea: Ornoduna / Arraina
Neurria: 30-55 cm.
Non bizi da? Ugal garaitzat dituen udaberri eta udazkenean, kostatik hurbil eta sakonera txikitan (30 m). Bestela, itsaso zabalean, sakonera handiagoetan, sarda handiagoetan.
Zer jaten du? Estadio goiztiarretan planktona, jubenilek krustazeoak, eta helduek algak.
Babes maila: Ez dago babestua.
Euskal kostaldeko herri batzuetan, Hondarribian kasu, "salbia" deituriko alga bat aski ezaguna izan da, belaunadiz belaunaldi. Bada, alga hori jaten duen arrainari, "salbia-arrain" deitu izan zaio, "salbia" edo "sabiya" Getarian, eta "sabai" Bizkaian; mendebalderago, sinpleki, "bedarjale". Zenbat izen, arrain bera izendatzeko. Ez zen hain ezezaguna izango bere garaian, halako terminologia aberatsa badu.
Lau mende atzerago, Iberiar Penintsulako hegoaldeko testuetan "arrain ameslari" modura itzuliko litzatekeen arrain bat aipatzen da: "salema". Gaztelaniaz oraindik ere hala ezagutzen da, edo gure hizkuntzatik hurbilago kokatzen den "salpa", "sopa" edo "saboga" modura. Ameslaria ordea, ez omen da arraina, haren haragia dastatzen duen pertsona baizik. Maroko ingurutik datorren kondairaren arabera, ametsak ez omen ziren, gainera, hain gustukoak. Erromatarrek droga modura ere erabili zuten, antza; beste batzuen arabera, sendagai modura ere bai. Kondaira edo sinesmen, arrain hori ez da oharkabean igaro. Mendeak eta itsasoak zeharkatu eta gure arrantzaleen ahotara heldu da. Baina, zer dago horren guztiaren atzean? Bada, zientziari erreparatuz, hainbat gauza azaltzeko erantzunen bat edo beste topatu dezakegu.
Arrain horrek gaztetan krustazeo txikiak jaten baditu ere, helduak barazkijale bilakatzen dira. Bereziki Mediterraneo aldean, sabiaren dietaren parte diren alga espezie batzuen hostoetan (Caulerpa spp., besteak beste) toxina alkaloide batzuk topatu daitezke, eta sabiak hauek irentsitakoan, kasuren batean gerta liteke haragian, bereziki gibel eta buruan, haiek metatu izana; horrek kontsumitzailean eraginik duen, ez dago hain argi. Hori gutxi balitz (irakurlea lasaitu dadin), gure inguruan sabiak jaten duen alga itsasoko letxuga edo uraza da (Ulva lactuca), gastronomian gero eta erabiliagoa dena. Adierazgarria omen da, era berean, arraina arrantzatu eta berehala erraiak hustu ezean, horrek igortzen duen usain txarra, urdailean pilatutako algen liseriketaren ondorio. Arraina harrapatu bezain laster ongi garbituz gero ordea, hainbat sukaldariren esanetan, esparidoen artean (urraburua, muxarra, bisigua eta abar) goraipatzeko moduko zaporea omen du.
Ni behintzat arraindegian ongi begiratzera noa, sabia hain ohikoa ez den arren, topatzekotan, ez baita arrain garestia. Zilar koloreko gorputz obalatua, begi txikiak, eta lerro longitudinal horixkak ditu, gorputz osoa zeharkatzen diotenak. Gure herrian, Iparraldean gehiago ezagutzen da. Sukaldean prestatzeko modu asko egongo dira noski, baina modu batera edo bestera eginda ere, argi dut bazkal ostean siesta egiteko aukera ez dudala baztertuko. Askok dastatuko zuten jada, baina horren ostean amesgaiztorik izan badute, egundo inork ez du halakorik aitortu.
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]
Gaztea denean ez du zalantzarako tarte askorik uzten. Suge gorbatadunak badu ezaugarri bat gainontzekoetatik bereizten duena: gorbata. Gorbata, edo batzuek deitzen dioten moduan, lepokoa. Izan ere, kolore arre edo ilun, berdexka edo urdina izan badaiteke ere gorputza, buruaren... [+]
Udako solstizioa gerturatzen ari den honetan, euskal kostaldean itsas dortokak ikusteko aukerak ugaritu dira. Gure uretan ezagunena Egiazko kareta (Caretta caretta) da. Ale helduen oskolaren batezbesteko tamaina, 120 cm-ko luzera zuzenera eta 200 kg-ko pisura irits daiteke... [+]
Saguzarrek Chiroptera taldea osatzen dute. “Cheir” eskua, “pteron” hegala, antzinako grezieran. Beraz, eskuetan hegalak. Hegan egin dezakeen ugaztun bakarra izanik, airea konkistatu eta sekulako arrakasta lortuta, mundu osoan ia 1.500 saguzar espezie... [+]
Aspaldi arrantzaleek gutxi estimatutakoa bazen ere, egun platerean itsasoan baino dezente hobe ezagutzen da. Haragi trinkoa du, bereziki isatsean.
Hego luze eta zorrotzak eta v formako urkila-itxuradun buztana duen hegazti hau ikustean badakigu Euskal Herrira uda heltzear dagoela. Bizkarraldea eta buztana beltzak ditu, distira urdinxkekin, papar gorria eta azpialdea, aldiz, zurixka. Euskaldunon sinesmenetan presentzia... [+]
Gertukoa dugu oso bere irudi bitxia: ur gainean flotatuaz, gu txikitan oheko koltxoiaren gainean korrika eta saltoka ibiltzen ginen antzera. Zentzuzkoa da pentsatzea animalien gorputzak uretan hondoratu egiten direla ur-azalean ibiltzen saiatzen direnean, baina zapataria ez da... [+]
Euskal Herriko gune batzuetan bizilagun ezaguna dute jada dragoitxo arrunta. Nafarroa hegoaldean, esaterako, urteak daramatza (gutxienez 1980ko hamarkadatik) bertako hormetan eta etxe inguruetan gora eta behera, batez ere gau partean, argia duten inguruetan, jatena non... [+]
Urte batzuk ditugunok (nire kasuan, mordoska) sarritan entzun izan diegu gure guraso eta senitarteko helduenei garai bateko ikuskizun harrigarri baten berri. Ipuin baten gertatuko balitz bezala, larreak “argi txikiz” apaintzen zirela maiatza inguruko gau garbietan... [+]
Itsaso zabalean bada izaki lirdingatsu bat, gorputz gardenekoa, bitxi bezain ezezaguna. Aitzitik, ezin esan genezake ezohikoa denik, haren banaketan munduko itsaso gehienetara zabaltzen baita, Kantauri itsasoa barne. Batzuetan bakarka topatu daitezke, besteetan aldiz lepoko edo... [+]
Azeria kanido bat da, otso eta txakurren familiako haragijalea. Animalia zuhur, maltzur eta argiaren fama dauka, eta ez alferrik! Ez da indartsuena izango, baina beti moldatzen da han eta hemen, mokaduren bat lortzeko.
Amonak sarritan aipatu zidan badela arrain bat, garai batean kostaldeko herrietako sukalde askotan ohikoa zena. Arrain-zopa egiteko bereziki ezaguna omen zen, oso zaporetsua baita labean erreta jateko ere. Beti platerean oroitzen dut, eta beraz, orain gutxira arte oharkabeko... [+]
Esaera asko sortu ditu hegazti honek. Ikusteko zaila den arren, denok ezagutzen dugu. Nola? Kantuagatik. Bere izena kantu egiteko erak eman diola pentsa dezakegu. Urtero kantatzen du udaberrian eta uda partera aldiz, isildu egiten da. Esaerak dioenez, “maiatzean kuku, San... [+]