Dastatu gabe, amesgaiztotan murgiltzerik ez
Itxi ditzagun begiak, eta murgildu gaitezen gure kostaldeko itsaspeko belardietan. Bai, larreak ez baitira soilik mendietan ageri. Badira ahuntz-arrainak eta itsas-behiak, lehorreko animaliokin alderatuta izenetik harago antzekotasun gutxi dituztenak. Itsas-ardien izenik hartu duen arrainik ordea ez da gure hiztegian ageri. Baina, halakorik inoiz izatekotan, arrain belarjaleren batek behar luke. Idatzitako hiztegiaz gain, ahozko ondareak ere altxor batzuk gordetzen ditu.
Sabia (Sarpa salpa)
Taldea: Ornoduna / Arraina
Neurria: 30-55 cm.
Non bizi da? Ugal garaitzat dituen udaberri eta udazkenean, kostatik hurbil eta sakonera txikitan (30 m). Bestela, itsaso zabalean, sakonera handiagoetan, sarda handiagoetan.
Zer jaten du? Estadio goiztiarretan planktona, jubenilek krustazeoak, eta helduek algak.
Babes maila: Ez dago babestua.
Euskal kostaldeko herri batzuetan, Hondarribian kasu, "salbia" deituriko alga bat aski ezaguna izan da, belaunadiz belaunaldi. Bada, alga hori jaten duen arrainari, "salbia-arrain" deitu izan zaio, "salbia" edo "sabiya" Getarian, eta "sabai" Bizkaian; mendebalderago, sinpleki, "bedarjale". Zenbat izen, arrain bera izendatzeko. Ez zen hain ezezaguna izango bere garaian, halako terminologia aberatsa badu.
Lau mende atzerago, Iberiar Penintsulako hegoaldeko testuetan "arrain ameslari" modura itzuliko litzatekeen arrain bat aipatzen da: "salema". Gaztelaniaz oraindik ere hala ezagutzen da, edo gure hizkuntzatik hurbilago kokatzen den "salpa", "sopa" edo "saboga" modura. Ameslaria ordea, ez omen da arraina, haren haragia dastatzen duen pertsona baizik. Maroko ingurutik datorren kondairaren arabera, ametsak ez omen ziren, gainera, hain gustukoak. Erromatarrek droga modura ere erabili zuten, antza; beste batzuen arabera, sendagai modura ere bai. Kondaira edo sinesmen, arrain hori ez da oharkabean igaro. Mendeak eta itsasoak zeharkatu eta gure arrantzaleen ahotara heldu da. Baina, zer dago horren guztiaren atzean? Bada, zientziari erreparatuz, hainbat gauza azaltzeko erantzunen bat edo beste topatu dezakegu.
Arrain horrek gaztetan krustazeo txikiak jaten baditu ere, helduak barazkijale bilakatzen dira. Bereziki Mediterraneo aldean, sabiaren dietaren parte diren alga espezie batzuen hostoetan (Caulerpa spp., besteak beste) toxina alkaloide batzuk topatu daitezke, eta sabiak hauek irentsitakoan, kasuren batean gerta liteke haragian, bereziki gibel eta buruan, haiek metatu izana; horrek kontsumitzailean eraginik duen, ez dago hain argi. Hori gutxi balitz (irakurlea lasaitu dadin), gure inguruan sabiak jaten duen alga itsasoko letxuga edo uraza da (Ulva lactuca), gastronomian gero eta erabiliagoa dena. Adierazgarria omen da, era berean, arraina arrantzatu eta berehala erraiak hustu ezean, horrek igortzen duen usain txarra, urdailean pilatutako algen liseriketaren ondorio. Arraina harrapatu bezain laster ongi garbituz gero ordea, hainbat sukaldariren esanetan, esparidoen artean (urraburua, muxarra, bisigua eta abar) goraipatzeko moduko zaporea omen du.
Ni behintzat arraindegian ongi begiratzera noa, sabia hain ohikoa ez den arren, topatzekotan, ez baita arrain garestia. Zilar koloreko gorputz obalatua, begi txikiak, eta lerro longitudinal horixkak ditu, gorputz osoa zeharkatzen diotenak. Gure herrian, Iparraldean gehiago ezagutzen da. Sukaldean prestatzeko modu asko egongo dira noski, baina modu batera edo bestera eginda ere, argi dut bazkal ostean siesta egiteko aukera ez dudala baztertuko. Askok dastatuko zuten jada, baina horren ostean amesgaiztorik izan badute, egundo inork ez du halakorik aitortu.
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]