Jokin Unamunok gogoan du martxoaren 10a, funtzionarioak etorri zitzaizkienean esanez moduluak itxi behar zituztela. “Kartzelan isolatuta zaudete gizartetik, pribilegiatuak zarete”, esan zien haietako batek. “Hori espetxean entzun beharra ere! –dio Jokinek–. Aski esanguratsua da”. Bisitak kendu zizkieten, bai lokutoriokoak, bai bisean bisekoak ere. Asteko hamar telefono deitik hamabostera gehitu zizkieten, baina hori 40 euro dira eta espetxean jende askok ez du diru kopuru hori. Gero sakeleko telefonoak jarri zizkieten doan deitu ahal izateko, baina hiru telefono 600 presorentzat. “Nik, adibidez, banuen kalera ateratzeko baimena, baina ez nintzen ateratzen, gero sartzerakoan 15 egun erabateko isolamenduan egon behar zenuelako”.

Jasotzen zituzten gutunek ere hamar eguneko isolamendua izan behar zuten eta, beraz, gutuna idatzia zenetik jaso arte, akaso pasatzen zen hilabete, Jokinek dioen arabera. Gerora, baimenarekin kalera ateratzen hasi zirenean, PCR frogekin gertatutakoa ere oso adierazgarria zen: “Ezin genuen asteburuan kanpoan egin eta emaitza eraman barrura. Espetxean egitera behartzen zaituzte, era horretara argi adieraziz haien eskuetan zaudela denerako”.

Osasun kontuak aipatuta, hala ere, Unamunok Zaballa eta beste espetxe batzuen arteko desberdintasuna aipatzen du, “Zaballan Osakidetzak artatzen zaitu eta tratua zuzenagoa da”. Carlosek eta Jokinen bat egiten dute: oso garrantzitsua da espetxe eskumenak autonomien esku gera daitezen, presoak gertuagoko zerbitzua izan dezan. Carlosek salatzen du Iruñeko espetxean bi mediku eta bi erizain daudela 300 bat presorentzat eta horrekin ez direla iristen.

“Ez dut espetxean hil nahi”

Pandemia garaiaren ondorioa argia da bi preso hauentzat: “Egoera honek are eta gehiago isolatzen du presoa”. Carlosen esanetan espetxeak garai honetan are eta despertsonalizazio handiagoa ekarri du, eta beldurra ere bai: “Espetxe barruan hiltzeko beldurra, eta ez duzu hor barruan hil nahi. Nik gauza asko egin nahi ditut oraindik bizitzan. Ados, zerbait gaizki egin zenuen eta ordaintzen ari zara, baina denok gara humanoak eta hor barruan ere gure oinarrizko beharrak beteta eduki beharko genituzke. Hor barruan jendea hiltzen ikusi dut. Esan zuten horietako bat droga gaindosiarekin, baina ez dut hori sinesten”.

Karlosen esanetan “antsietate handiarekin bizi izan dugu garai hau eta horrek barruan jan egiten zaitu. Dituzun gauza gutxi horiek kentzen dizkizutenean –patioa, irakaslea...– txiki-txiki eginda geratzen zara”. Azaltzen duenez, minbizia zuen preso batek bi hilabete eta erdi pasatu zituen konfinatuta: “Kimioterapia tratamendua egitera ateratzen zuten astelehenetan eta gero isolatuta egon behar zen hurrengo bisitara arte”.

Maria, Iñigo eta Izadi

Itsasoren ahizpa Mariak dagoeneko 12 urte daramatza espetxean. Bere bikotea Iñigo ere presoa da, barruan egin ziren bikote eta duela urte eta erdi izan zuten Izadi alaba. Aranjuezeko espetxean dira ama-alaba, estatu osoan han bakarrik baitago amentzako modulua. “Senideek diotenez, barruan daramatzan 12 urte hauetatik oraingo garai hau da bizitzen ari diren gogorrena”, dio Itsasok. Haurdun geratu zirenean Valentziako Picasent-eko espetxera eraman zituzten hirurak, baina gaur egun ama-alaba Aranjuezen dira. Alabak duela hilabeteak ez du aita ikusi.

Bere senideek duten egoera kaskarraren berri luze eta bizi eman du Itsasok, azpimarratuz aita-amak eta alabak ez dutela ia elkarrekin egoteko denborarik izan. “Alabatxoa, adibidez, ezin da kanpora atera, edo bai, baina sartzean isolamendua egin beharko luke eta amak ez du halakorik nahi”. Hasieran astean ordubete uzten zieten hiruei elkarrekin egoteko, baina horrez gain Iñigok oso gutxi ikusi du bere alaba. “Egon den minutuak kontatuz astebetera ere ez da iristen harekin egondako denbora”, dio Itsasok.

Iñigok konfinamendu garaian aita galdu zuen, baina ez zuen izan etxekoekin egoteko aukerarik. “Bisiten ordez bideokonferentziak jarri dizkietela diote, bai egia da, Mariak eta Iñigok hiruzpalau bideo-dei izan dituzte martxotik ona. Bideo-deiarena espetxearen irudi garbiketarako dela uste dut, telefono gutxi dituzte eta kalitatea ezin txarragoa da. Gauza on bakarra dute: horrela Iñigok bisitara joan ezin duen amona ikusi ahal izan du. Maria eta Iñigori ere duela gutxi utzi diete bost minutuko bi bideo-dei, modulutik modulura (orain Iñigo ere Aranjuezen dago)”. Bisiten etena konpentsatzeko gutunen entrega bai aurreratu zieten: “FIES erregimen berezian daudenez, gutunak hilabetera edo bira iristen zaizkie eta itxialdiko garaian 6-7 egunera ematen dizkiete”.

Itsasok dioenez, bere ahizpa Iruñeko espetxean balego, Izadiren egoera ere asko aldatuko litzateke, sarriago atera ahalko luketelako espetxetik, baina Aranjuezen egonda ezinezkoa da. Izadik oraindik badu bere amarekin egoteko denbora, baina hiru urte egiten dituenean espetxetik aterako da. Mariak Iñigok baino espetxe zigor luzeagoa du eta Izadi bere aitarekin biziko da. Eta espetxetik ateratzearekin batera, motxiladun haurra bihurtuko da.

Espetxeak gizartearekiko isolamendua esan nahi badu, pandemiak are eta isolamendu handiagoa ekarri die presoei. “Espetxea pertsona txikitzeko egina dago eta orain gehiago”, dio tinkotasunez Jokinek. “Kartzela zentzugabekeria da –gaineratzen du Carlosek–, ez diot opa inori hori bizitzea. Gaizki egindakoa ordaintzeko beste modu batzuetan pentsatu behar da, ez ordaintzea zure bizitzarekin, izan dadila gizarteari emandako zerbitzuren bat, edo beste zerbait”.

Ahotsa.info-k streaming-ez eskaini zuen hitzaldia eta nahi duenak bere webgunean ikus dezake. Sare Herritarra, Etxerat Elkartea, Salhaketa eta Altsasuko Gurasoak elkarteak osatzen dute SOSpresoakCOVID-19 ekimena.