Cesar del Rio, Aezkoan laborari: “Niri gustatzen zait Pirenaika behia, hemengo arraza da”
Cesar Del Rio abeltzaintzan ari da Aezkoako Hiribeerrin. 50 behi dauzka itsas mailatik 950 metrora daukan etxaldean. Eskualde honetan Pirenaika arraza da nagusi aspalditik hona.
Zure etxaldea aurkezten ahal daukuzu?
Iriberrin laborari naiz, Aezkoan. 1997an instalatu nintzan etxean. Amaren segida hartu nuen. Behiekin lan egiten zuen eta nik ere bai. Baditut 50 ama Pirenaika, bi zezen eta zezengaia. Ene etxaldea 50 hektara pentzez osatua da. Mendian, 40 bat hektara komunalak erabiltzen ditut ere. Herria 950 metrako alturan da, mendia aldiz 1400 metraz goiti.
Nola eramaiten duzu tropa?
Zezenak urtarrilatik abuzturat uzten ditut behiekin. Abuztutik aurrera ez. Behiak erditzen dira otsailan, martxoan, apirilan. Maiatzan eta ekainean, behiak pentzetan uzten ditut, zezenak hartzeko. Uztailetik urrirat mendian ditut. Eguraldiaren arabera, abuztu bukatzean aretxeak jausten ditut. Mendirat doaz behiak eta aretxeak, bai eta zezenak. Aldiz bigainak (migak) pentze batean atxikitzen ditut, zezenak ez harrapatzeko. Bi urte pasa dutelarik, zezenan ezartzen ditut, hiru urtetan erditzeko. Ez goizago, behia haundiago gelditzeko.
Zuk ahatxeak gazterik saltzen dituzu?
Kentzen ditut aretxeak, arrak, 5 edo 6 hilabetetan eta saltzen ditut loditzerat eramaiten dituen gizon bati. Bizpahiru atxitzen ditut
zezengaietako. Emeak atxikitzen ditut hazkuntzarako. Sei hilabetetan saltzen dituztan aretxeak 600-700 eurotan erosiak zaizkit.
Nola selekzionatzen duzu Pirenaika ona ?
Atzera begiratu behar da hortarako. Ama nolakoa den, amaren ama ere... Nola egoiten den mendian, ahatxearekin delarik lodia
egoiten denez mendian, esnea baduenez, titia nolakoa duen, zer jarrera duen, nolako burua, hankak indartsuak, etab.
Zure behi guziek ahatxea egiten dute urtean behin...
Bai Pirenaika behiak aretxea egiten du urtero. Maiatz-ekainean, pentze onean sartzen badira, segur susaltzen direla. Hemen baditut
13 eta 17 urteko behiak. Esnea ere badute aski. Sobratzen da batzutan, orduan, titi guziak hartzeko, aretxea tokiz aldatzen dut edo
eskuz deizten dut gelditzen dena.
Nola bazkatzen dituzu behiak?
Kasik ez dut pentsurik (zaldarerik) emaiten. Aretxea kentzen dutanean bai pixka bat emaiten dut. Bainan bestela, belarra. Ainitz belar emaiten dut. Pentze ainitz eramaiten ditut.
Hazle gehienek Pirenaika behiak dituzue hemen. Behi Blondarat pasatzeko enbeiarik ez duzu?
Ez. Niri gustatzen zait Pirenaika arraza. Bere jarrera, mendian ibiltzeko gaitasuna... Hemengo arraza da. Arraza gogorra da. Esnea badu ere. Nahiz esnea eta jarrera izaitea zaila den. Haragia hartzeko, arraza errexa da. Errape onarekin izaitea, selekzionatzearen
ondorioa da.
Haragi ona egiten duela, salmenta zuzenari lotzeko ideiarik ez duzu?
Hasieran loditzen ginuen bezeroeri saltzeko. Gelditu dut. Aurreratu behar zen diru asko. Ez zuen pena merezi.
Nola da laborantxa herri huntan?
Galtzen ari da. Hiriberrin 16 laborari badaude, 5-6ek kanpoan ere lana badaukate, besteak laborantzatik bizi dira. Gazte bat instalatu
da orain bainan ez da besterik. Hori zaila da bizitzeko, zaila da herriarendako ere. Pirineo alde hau guzia horrela da.
Mari Carmen Arrese: “Hamabost urte arte aretxeak egiten dituzte”
Mari Carmen Arresek ere behi Pirenaikak hazten ditu Hiriberrin. Semeak etxaldearen segida hartuko du. Mementoan elgarrekin
lan egiten dute. 60 behi ama dituzte eta 60 hektara. Hego Euskal Herrian behi hazkuntza berezituek duten molde nagusian lan
egiten dute ama-semek, hots ahatxeak gizentzen 12 hilabetez. “Orai arte denak, eme edo arrak, gizentzen ginituen. Aurten bizitako salduko ditugu emeak, pentsuak ainitz balio du eta izitzen da”, zehaztu du Mari Carmenek.
“Ternera de Navarra” izendura pean saltzen dituzte ahatxe gottortuak. Labelak Pirenaikak ala Blondak onartzen ditu. Kotxoek 13 hilabete ukan behar dute gehienez hiltzean, urrixek 14. Adin hortan, 4€/kg saltzen dute kabalea, kotxoak 320 eta 370 kg artean duela karkasan. Erreformako behirik ez da saltzen, behi egina ez da gizentarazten ere ez. “Hil arte atxikitzen dira, aretxeak egiten dituzteno! Hamabost urte arte aretxeak egiten dituzte”, dio hiriberriko laborariak.
Semea instalatu denetik eta hazkuntzaz okupatzen delako orain, salmenta zuzena hasi du Mari Carmenek. “Batek egitea bakarrik ez da posible, sobera lan da”, dio. Mozte eta paketa egiteko gelarik ez dute. Han gaindi, kasik nehokek ez du. Diote normetan izaitea ezinezkoa zaiela. “Dena Iruñean eginarazi behar dut, harakin bati, aire pean ezartzea ere”, azaltzen du Mari Carmenek. Urte bat pasako migaren haragia 5 kiloko kolietan saltzen du, 10€/kg. “Ene klientek 12 hilabeteko kabalea ez dute nahi, 14 hilabetekoa nahiago dute”. Hilabetean behin, miga bat transformatzen du.
Geroari begira, arrangurak badira, bai bazkaren kariotzeak dakarrena bai eta ere PAC berrian, orai arte zuten behi primaren kentzea aipatua baitzaie...
Nekazariarentzat baratzea eragozpena besterik ez da. Egungo makina bat nekazari “aurreratuk” horrela pentsatzen du. Bere lanean ez dute baratzerik behar, ezta oilategirik, ezta sagarrondorik, ezta erlauntzarik ere.
Gasteizko Basaldea etxaldean dago kokatuta Soilik nekazaritza birsortzaileko proiektua, Abetxuko auzoan, eta Jaime Garcia, Joseba Vigalondo eta Javier Chaves dira bultzatzaileak. “Lehen sektorean, eredu agroekologikoan inkorporazio berriak bultzatzea da gure helburua,... [+]
Euskal Herriko Laborantza Ganberak hogei urte bete ditu. 2005ean sorturik, bataila anitzetatik pasa da Ainiza-Monjoloseko erakundea. Epaiketak, sustengu kanpainak edota Lurramaren sortzea, gorabehera ainitz izan ditu hogei urtez.
Kriztian Borda hautetsi ohia eta Lurzaindia elkarteko kideak sare sozialetan zabaldu duen bideo baten harira piztu da ika-mika. Arbonan laborantza lurrak "arriskuan" daudela salatu du Bordak, eta jakinarazi du Arbonako Herriko Etxeak bere kirol zelaia Baionako promotore... [+]
Txotx denboraldian eredu ekologikoan ekoiztutako Euskal Sagardoaren eskaintza izango da hainbat sagardotegitan, eta hura bistaratzeko, Jatorri Deiturak eta ENEEK-Ekolurrak kupeletan paratzeko euskarria aurkeztu dute.
Lurraren alde borrokan dabilen orok begi onez hartu du Frantziako Legebiltzarrak laborantza lurren babesteko lege-proposamenaren alde bozkatu izana. Peio Dufau diputatu abertzaleak aurkezturiko testua da, eta politikoa eta sentimentala juntaturik, hemizikloan Arbonako okupazioa,... [+]
203 diputatu alde eta hiru aurka agertu dira martxoaren 11 gauean egin bozketan. Higiezinen agentziak haserre agertu dira, eta bi salaketa aurkeztu ditu FAIN Frantziako Higiezinen Federazio Nazionalak Europako Batzordean. Bata, lege-proposamenari esker botere gehiago jasoko... [+]
Laborantzaren Orientazio Legea pasa den astean ofizialki onartu du Frantziako Parlamentuak. Ostegunean Senatutik pasa da azken aldikoz. Iazko laborarien mobilizazioen ondotik, aldarrikapenei erantzuteko xedea du lege horrek. Aldiz, ingurumenaren aldeko elkarteek azkarki salatzen... [+]
Zubiak eraiki Xiberoa eta Boliviaren artean. Badu jadanik 16 urte Boliviaren aldeko elkartea sortu zela Xiberoan. Azken urteetan, La Paz hiriko El Alto auzoko eskola bat, emazteen etxe baten sortzea, dendarien dinamikak edota tokiko irrati bat sustengatu dituzte.
Mauleko Euskalduna ostatuak urteak daramatza Zuberoako etxe ekoizle txikien produktuekin lanean, eta hiriburuko ostatu parean eraikin bat erosi zutenean proposamena egin zien laborari horiei berei: zergatik ez ireki hurbileko ekoizleen saltokia bertan? “Motibatuta zegoen... [+]
Gasteizko protestak Trebiñu eta Araba elkarteek deitu dituzte, Tafallakoak Semilla y Belarra elkarteak eta Baionakoak 'Pirinio mendikateko laborariek’. Denek salatu dute Mercosur merkataritza akordioaren ondoriozko konpetentzia, eta erregaien zerga gehiegizkoak.
Otsailaren 6 honetan zenbatu dituzte departamenduko laborantza ganberarako bozak. Biarnoa eta Ipar Euskal Herria biltzen dituen departamenduan lehen indarra izaten segitzen du agroindustriaren sustatzailea den FDSEAk baina indarra galdu du: %54tik %46ra pasa da.
Gaur egun, Gazan su-etena dago, eta ez dakigu noiz arte iraungo duen; bitartean, sarraskiak, anexioek, kolonizazioak eta era guztietako giza eskubideen urraketek bere horretan diraute gainerako lurralde okupatuetan. Jarraian irakurriko dituzunak ez dira kasu isolatuak,... [+]
Datorren astean Departamenduko Laborantza Ganbarako hauteskundeak ospatuko dira Ipar Euskal Herrian. Frantzia mailako FDSEA eta CR sindikatuez gain, ELB Euskal Herriko Laborarien Batasuna aurkezten da, "euskal laborarien defentsa" bermatzeko.
Euskal Herriko Laborantza Ganbera elkartearen hogei urteak ospatu zituzten asteburuan Ainhize-Monjolosen. 2005eko urtarrilaren 15 hartan sortu zuten Lapurdi, Baxenabarre eta Zuberoako laborantzaren garapena –hori bai, iraunkorra eta herrikoia izan nahi duena–... [+]