Cesar del Rio, Aezkoan laborari: “Niri gustatzen zait Pirenaika behia, hemengo arraza da”
Cesar Del Rio abeltzaintzan ari da Aezkoako Hiribeerrin. 50 behi dauzka itsas mailatik 950 metrora daukan etxaldean. Eskualde honetan Pirenaika arraza da nagusi aspalditik hona.
Zure etxaldea aurkezten ahal daukuzu?
Iriberrin laborari naiz, Aezkoan. 1997an instalatu nintzan etxean. Amaren segida hartu nuen. Behiekin lan egiten zuen eta nik ere bai. Baditut 50 ama Pirenaika, bi zezen eta zezengaia. Ene etxaldea 50 hektara pentzez osatua da. Mendian, 40 bat hektara komunalak erabiltzen ditut ere. Herria 950 metrako alturan da, mendia aldiz 1400 metraz goiti.
Nola eramaiten duzu tropa?
Zezenak urtarrilatik abuzturat uzten ditut behiekin. Abuztutik aurrera ez. Behiak erditzen dira otsailan, martxoan, apirilan. Maiatzan eta ekainean, behiak pentzetan uzten ditut, zezenak hartzeko. Uztailetik urrirat mendian ditut. Eguraldiaren arabera, abuztu bukatzean aretxeak jausten ditut. Mendirat doaz behiak eta aretxeak, bai eta zezenak. Aldiz bigainak (migak) pentze batean atxikitzen ditut, zezenak ez harrapatzeko. Bi urte pasa dutelarik, zezenan ezartzen ditut, hiru urtetan erditzeko. Ez goizago, behia haundiago gelditzeko.
Zuk ahatxeak gazterik saltzen dituzu?
Kentzen ditut aretxeak, arrak, 5 edo 6 hilabetetan eta saltzen ditut loditzerat eramaiten dituen gizon bati. Bizpahiru atxitzen ditut
zezengaietako. Emeak atxikitzen ditut hazkuntzarako. Sei hilabetetan saltzen dituztan aretxeak 600-700 eurotan erosiak zaizkit.
Nola selekzionatzen duzu Pirenaika ona ?
Atzera begiratu behar da hortarako. Ama nolakoa den, amaren ama ere... Nola egoiten den mendian, ahatxearekin delarik lodia
egoiten denez mendian, esnea baduenez, titia nolakoa duen, zer jarrera duen, nolako burua, hankak indartsuak, etab.
Zure behi guziek ahatxea egiten dute urtean behin...
Bai Pirenaika behiak aretxea egiten du urtero. Maiatz-ekainean, pentze onean sartzen badira, segur susaltzen direla. Hemen baditut
13 eta 17 urteko behiak. Esnea ere badute aski. Sobratzen da batzutan, orduan, titi guziak hartzeko, aretxea tokiz aldatzen dut edo
eskuz deizten dut gelditzen dena.
Nola bazkatzen dituzu behiak?
Kasik ez dut pentsurik (zaldarerik) emaiten. Aretxea kentzen dutanean bai pixka bat emaiten dut. Bainan bestela, belarra. Ainitz belar emaiten dut. Pentze ainitz eramaiten ditut.
Hazle gehienek Pirenaika behiak dituzue hemen. Behi Blondarat pasatzeko enbeiarik ez duzu?
Ez. Niri gustatzen zait Pirenaika arraza. Bere jarrera, mendian ibiltzeko gaitasuna... Hemengo arraza da. Arraza gogorra da. Esnea badu ere. Nahiz esnea eta jarrera izaitea zaila den. Haragia hartzeko, arraza errexa da. Errape onarekin izaitea, selekzionatzearen
ondorioa da.
Haragi ona egiten duela, salmenta zuzenari lotzeko ideiarik ez duzu?
Hasieran loditzen ginuen bezeroeri saltzeko. Gelditu dut. Aurreratu behar zen diru asko. Ez zuen pena merezi.
Nola da laborantxa herri huntan?
Galtzen ari da. Hiriberrin 16 laborari badaude, 5-6ek kanpoan ere lana badaukate, besteak laborantzatik bizi dira. Gazte bat instalatu
da orain bainan ez da besterik. Hori zaila da bizitzeko, zaila da herriarendako ere. Pirineo alde hau guzia horrela da.
Mari Carmen Arrese: “Hamabost urte arte aretxeak egiten dituzte”
Mari Carmen Arresek ere behi Pirenaikak hazten ditu Hiriberrin. Semeak etxaldearen segida hartuko du. Mementoan elgarrekin
lan egiten dute. 60 behi ama dituzte eta 60 hektara. Hego Euskal Herrian behi hazkuntza berezituek duten molde nagusian lan
egiten dute ama-semek, hots ahatxeak gizentzen 12 hilabetez. “Orai arte denak, eme edo arrak, gizentzen ginituen. Aurten bizitako salduko ditugu emeak, pentsuak ainitz balio du eta izitzen da”, zehaztu du Mari Carmenek.
“Ternera de Navarra” izendura pean saltzen dituzte ahatxe gottortuak. Labelak Pirenaikak ala Blondak onartzen ditu. Kotxoek 13 hilabete ukan behar dute gehienez hiltzean, urrixek 14. Adin hortan, 4€/kg saltzen dute kabalea, kotxoak 320 eta 370 kg artean duela karkasan. Erreformako behirik ez da saltzen, behi egina ez da gizentarazten ere ez. “Hil arte atxikitzen dira, aretxeak egiten dituzteno! Hamabost urte arte aretxeak egiten dituzte”, dio hiriberriko laborariak.
Semea instalatu denetik eta hazkuntzaz okupatzen delako orain, salmenta zuzena hasi du Mari Carmenek. “Batek egitea bakarrik ez da posible, sobera lan da”, dio. Mozte eta paketa egiteko gelarik ez dute. Han gaindi, kasik nehokek ez du. Diote normetan izaitea ezinezkoa zaiela. “Dena Iruñean eginarazi behar dut, harakin bati, aire pean ezartzea ere”, azaltzen du Mari Carmenek. Urte bat pasako migaren haragia 5 kiloko kolietan saltzen du, 10€/kg. “Ene klientek 12 hilabeteko kabalea ez dute nahi, 14 hilabetekoa nahiago dute”. Hilabetean behin, miga bat transformatzen du.
Geroari begira, arrangurak badira, bai bazkaren kariotzeak dakarrena bai eta ere PAC berrian, orai arte zuten behi primaren kentzea aipatua baitzaie...
Apirilean Kanboko Herriko Etxean sartu eta han egindako protestekin lotuta hiru lapurtar atxilotu ditu asteazkenean Frantziako Poliziak. Aske geratu badira ere, otsailean epaituko dituzte. Herriko Etxearen babesarekin, Bouygues enpresak duen etxebizitza eraikuntza... [+]
Filipe Laskarai eta Benjamin Charron atxilotu dituzte jendarmeek asteazken goizean, apirilean Kanboko Herriko Etxean sartu eta han egindako protestekin lotuta. Marieniako lurrekin ez espekulatzea eskatu zuten laborari eta ekintzaileek ekintza hartan.
Ekolurrak irailaren 23a, Europar Batasuneko Nekazaritza Ekologikoaren Eguna, aprobetxatu du tresna berria aurkezteko. Elikagai ekologikoak kontsumitzeko erraztasunak eman nahi dizkie herritarrei, Sareko bilatzailearekin: Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako ekoizle ekologikoen 269... [+]
Hemen gatoz, atzera ere, hausnarra berritzera. Edo behintzat saiatzera. Edo horrekin amestera. Ez dakit, ordea, berritik zer izango dugun; izan ere, antza, munduak lehengo lepotik burua jarraitzen du. Barkatu okerra: gizakiok jarraitzen dugu lehengo lepotik.
Plastikoan bilduta saltzen dizkigute zuritutako sagarra, mandarina, ahuakatea eta abar. Eta ez gaitu lotsagorritzen.
Ameriketako Estatu Batuen ipar ekialdean azken urteotan maila handiko fenomeno batek eragin garrantzitsua izan du osasun publikoan, eta basa animalien osasunaren garrantzia oroitarazten du. Argitaratu berri den ikerketa baten arabera, gertaera hori eta sortu dituen ondorioak... [+]
Haziak nola egin azaltzen duen jakintza praktikoa eta hazietan datzan ikuspegi politikoa. Biak uztartu dituzte Haziak liburuan Miguel Arribas Kelo-k eta Marc Badal-ek. Hamaika auzi baitaude jokoan hazi bakoitzean: biodibertsitatea vs estandarizazioa, autonomia vs menpekotasun... [+]
Hitzordua Noaingo Zentzumenen Parkean izango da. Herritarrak eta ekoizleak elikagai ekologikoen inguruan biltzeko Nafarroako topagune handiena da azoka. Bederatzigarren edizioa da aurtengoa eta laugarren urtez jarraian Noaingo Zentzumenen Parkean egingo da.
Munduko klima gogorrenetakoa du Balutxistanek: basamortuko klimaren muturreko bero eta lehorteak, eta Arabiako itsasotik ekarritako montzoiaren eurite irregularrak, urte batzuetan eskasak eta bertzeetan uholdeak eragiteko modukoak. Hala eta guztiz ere, bertan laborantza badago,... [+]
Ez da ezusteko handirik izan Europako hauteskundeetan, eskuin muturrak gora egin duen bitartean, berdeek orain arteko emaitzarik txarrenetakoak izan dituzte. Zentzu horretan, geroz eta gehiago nabarituko dugu trantsizio ekosozialari lotutako erabakietan ebidentzia zientifikoek... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Sarako Nicolas Chretien dago Hiru Xilo baratzegintza proiektuaren atzean. Urtarrilean hasi zen baratzea lantzen, eta martxoaren hasieran ekin zion ekoitzitako produktuak merkaturatzeari. “Banuen formazioa baratzegintzan, baina orain arte honekin zerikusirik ez zuten... [+]
Esnatze horretan hainbat kausa elkartzen dira, eta lurraldean sakabanatuta dauden herrien erresistentzia-ahalmenak bete-betean erantzuten die. Joan den larunbatean, aldarrikapen horien inguruan manifestazio jendetsua egin zen Gasteizen. Kalean frogatu zen berriro posible dela... [+]
Euskal Herriko Laborantza Ganbarako koordinatzailea mintzatu da Egonarria saioan. Laborantzako eredu talkaz hitz egitean eta traktoreak kalera atera direnean, beti aipatzen da ditxosozko erderazko "PAC"-a, hau da, Europako Nekazaritza Politika Bateratua. Europako... [+]