Datozen 100-150 egunak erdi lo negukatzen igaroko dituzte landare askok. Beren jakiak sortzeko nahitaezkoak dituzten hostoak askatu eta aurreko 200-250 egunetan metatutako erreserbei esker biziko dira.
Aurrez hostoetan dagoen energia azken ttanttaraino xurgatzen eta jasotzen saiatuko dira. Horrek dakar urte osoan ezkutuan dauden koloreak bistaratzea. Toki batzuetan, goi mendi hotzetan, dagoeneko hosto gehienak orbelduta daude, eta behe bailaretako babesekoak soiltze bidean dira.
Azal-bizirik geratzen direnean, bat-batean hor azaltzen dira hostailaren itzalean kukulduta egon diren bizilagunak, harro negualdiko eguzki epela hartzera: goroldioak, likenak edo goroldio zuriak, ardagaiak, huntza (Hedera helix), haritz-iratzea (Polypodium interjectum) eta abar. Zuhaitzen gainean bizi diren landareei “epifito” esaten zaie; haritz-iratzea eta goroldio zuria, adibidez. Horiek ez dute inolako trukerik zuhaitz eramailearekin; autotrofoak dira, bere kasa moldatzen dituzte elikagaiak, airetik, euri uretik eta azpian pilatzen duten hauts, lur, orbel edo materia organikoaren usteltzetik.
Zuhaitzek eta arbolek badituzte, baina, bere bizkar bizi diren bizkarroiak edo parasitoak; ezagunena mihura (Viscum album). Ez da mihura erabat bizkarroia; bai, izerdia osten dio zuhaitzari, baina izerdi gordina, sustraietatik hostoetara doana, ez izerdi landua, hostoetatik sustraietara jaisten dena. Mihurak bere sustraiak arbolaren adarretan errotzen ditu eta izerdi gordina lapurtzen du, gero berak landuko duena; berdea da eta fotosintesia egiten du; hortik, parasito ez, “hemiparasito” esaten zaio, erdi parasitoa, sasiparasitoa edo parasito txikia. Mihuraren jokabide horrek bera erroztatu den tokitik aurrerako adar muturra ihartzea dakar, atzo ez bada etzi. Nabarmen ikusgarria da bere eramaile edo ostalarietan.
Santalaceae familiakoa da mihura. Orain arte ezagutzen diren familia horretako 43 generoetan biltzen diren 1.100 espezieak lapurrak dira, parasitoak edo hemiparasitoak. Viscum, bere generoaren izenak, latinez “mihura” esan nahi du baina baita “biska” ere. Bere fruituen likarekin egiten da biska, biska-adarrean edo biska-txotxean jarri eta txoriak harrapatzeko ezagutu duguna. Lika gozoa izango da hori: txoriak erakartzen ditu, alea jan eta haiek hedatuko dute gero barruko hazia zirinetan. Edo mokoarekin, fruitua jan eta likarekin hazia mokoan itsatsita gera daiteke, eta mokoa garbitzeko adarrean igurzteko keinuarekin hazia hantxe, adarrean itsasteko pronto uzten du. Birigarroa ezaguna da langintza horretan, eta latinezko esaera oso zahar eta entzutetsu bat eragin zuen: “Turdus ipse sibi malum cacat”, birigarroak zirinetan arazoak (edo heriotza). Birigarroak mihura hedatuz bera harrapatu eta kazuelarako bidean jarriko duen biska egitea errazten du; birigarroak egin eta adarretan zintzilika geratzen den zirina, gero hegaztiak ehizatzeko prestatzen den biskaren oso tankerakoa da.
Esaerako “Turdus” hori agian ez da birigarroa, karrastarroa baizik, izan ere, bere izen zientifikoa, Turdus viscivorus da eta viscivorus horrek mihurazalea esan nahi du. Itzultzaileentzako lana…
Mihurak bistan dira, dagoeneko zuhaitz eta arboletako adaburu garbalduetan. Fruitu zuriak orain heltzen ditu, ikusteko moduan direnean. Birigarroak ere badabiltza, ehiztari goseen baimenarekin…
“Birigarro” esaten badizute, pieza ederra zarela diote. Birigarroaren astean jaioa buru argiari esaten zaio. Birigarroa gorabehera, guk mihura neguko solstizioarekin lotzen dugu, ate-gainetan zintzilikatuz, eta azpitik igarotzean musu emateko ohitura etorri da; kontuz musua bisketan itsatsi gabe…
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.