Itzultzeko, lehenik egon egin behar da, ondoren joan, eta atzera ere bueltatu. Hamar urte pasatu ziren Uxue Apaolazak Mea culpa (Elkar, 2011) argitara eraman zuenetik, eta 2021ean publikatu zuen hurrengoa, Bihurguneko nasa, Susaren eskutik (Euskadi Literatura Saria irabazi zuen). Itzultzeko, esandakoa, lehenago “egon” egin behar da, baina Apaolazak argi dio ez dela lehenago “idazle sentitu”. Areago: “Ez daukat denbora idazle izateko”. Gakoa, dena den, bitarte horretan ezagutarazi diren idazle gazteagoek eman diela esan du: “Danele Sarriugarte, Kattalin Miner... Atera ziren esatera gu esatera ausartu ez ginen hori: ‘Idazlea naiz’. Eta ni ez naiz inoiz idazle sentitu... Berriago hauek ahaldundu gaituzte lehenagokoak garen idazle emakumeak, eta ahaldundu ditu emakume irakurleak”.

Ines Osinagak hartu du mikrofonoa, eta kantatzera mugatu beharra zeukala zioen arren, heldu dio hariari: “Nik ere estimatzen dut, izugarri, ondorengo emakumeek egindakoa. Elkarri autoritatea eman diogu”. Eta musikara ekarrita, horren adibide, J Martina talde bizkaitarraz mintzatu da. Osinagak ikusi du “zerbait aldatu dela” eszenan, diskurtsoan, eta auzi jakin batzuetan abegikortasun gehiago ala gutxiago izanda ere, eskerrak eman dizkie J Martinakoei. Osinagak, tartean-tartean ahoratzen zuen ardo beltz kopa mahaian utzita, sandaliak kendu, oinutsik jarri, erdi belauniko eta erdi eserita kokatu, eta play eman dio autotuneari. Elektronika nahasketa interesgarrian, Gazte baten ametsak kanta bertsionatu du.

Apaolazak, cover bikainaren ostean, hitz egiteko gai ez zela aitortuta, honela ekin dio: “Diskurtso oso potentea da, oso aplastantea. Iristen zara orain ditudan 42 urteetara eta esaten duzu: ‘zein ziren nire gaztetako ametsak’. Eta egia esan, orain hemen egotea ez nuen amesten (barre egin du). Askotan esaten da, ‘saiatzen bazara egingo duzu’ eta horrelakoak... Kaka zaharra. Botereak ez du utziko botere izateari, eta gu gara peoiak. Mikroeraikuntza batzuk egiten ditugu hemen, baina erabat suntsitu ditzake botereak”.

Lehendabiziko liburua 23 urterekin argitaratu zuen Apaolazak. “Teorikotik asko idazten duzu, generoak, klaseak... Baina, orain, uste dut, 42 urterekin, biografikoa dela dena”. Aipatu dute kultur sistema aldatu dela, “zeozer”, eta feminismoa aldatu dela ere bai, literatur munduan nabaritu den bezalaxe. Hala ere, izenik eman gabe baina “denak oso majoak” direla esanda, broma giroan baina kritikarako asmoz, “hainbat gizonei” gogoratu die: “Emakumeoi emakume izateagatik gehiago argitaratzen digutela esaten duten horiei... Aizu, gezurra da. Nik baino hiru-lau aldiz publiko gehiago daukazu. Ez egin negar”.

Hitza eta ahotsa

Bigarren liburuan, Mea Culpa-n, Lur-en ahotsean kontatzen ditu kontatu beharrekoak Apaolazak. Autoestimu falta duen eta atzera botata dagoen pertsona da Lur, sarri kulpa ardatz duena.

Baina, Lur, ez da edonolako pertsonaia. Apaolaza: “Niri oso pegatuta dagoen pertsona da Lur. Nire mozorroa da, ez naiz ni, baina esaten ditu nik esango nituzkeen gauzak. Mozorro horren bidez asko askatzen dut, eta fikzioak beti uzten du marjina. Uste dut, Lur beharrean Uxue jarriko banu, asko manipulatu beharko nukeela beste guztia, eta ingurukoei ez niekeela testurik pasako aurrez. Beno, orain ere nahiko kontuz (barre egin du)”.

Osinagari zuzendu zaio iritzi eske, haren esperientziaren berri izateko gogoz zelako Apaolaza, idazle baten posiziotik oholtza gaineko abeslari emakumezkoaren bizipenak ezagutzeko. Honelako zerbait izan da elkarrizketa:

Ines Osinaga: Nik Goseko Inesi inbidia eduki diot. Plano intimoenean esango ez nituen gauzak esaten nituen oholtza gainean. Errespetua ematen du oholtzak, baina boterea ere bai, noski.

Uxue Apaolaza: Baina esposizioa handia da ere bai, ala?

I.O.: Terapia orduak ere asko izan dira.

U.A.: Fikziorik ez dago oholtza gaineko Ines horretan?

I.O.: Ez, ez... Ezta autofikziorik ere. Performancea da.

U.A.: Nik Lur bizi dut nire pertsonaia baten moduan; nire egiaren espazioa da, fikzioa da.

I.O.: Ni neu gorpuzten naiz oholtzan. Askotan nuen buruan, lortu nahi nuena zera zela, desiragarri atera beharrean oholtzara, desiradun irtetea.

Hirugarren eta azken kanta abestu duena Osinagak, garai zaharretako Goseren Rimmel abestia izan da. “Urte pila batean ezin nuen kantatu. Zilegitasunik gabe, bota zuririk gabe...”. (Inork interesik balu, interesgarria da Goseko Inesi buruz Gipuzkoako Hitza-n kontatu zituenak). Aurrez, baina, beste tarteren batean, Mamá, no quiero ir al colegio kantua ere eskaini du Osinagak, Apaolazak espresuki proposatua emanaldirako. Depresioa, ohetik altxatzeko ezinak, izanak, hizketagaietako batzuk ere izan dira Modelo Aretoan ginenon gozamenerako.