Bettan Hoqui, Zalgizeko artzaina: “Laster ardi anitzez gutiago izaiten ahal da bortuan”
Bettan Hoqui Zalgizeko (Zuberoa) laborari gaztea da. Duela 10 urte familiako etxaldean instalau zen. Ofizioan gehienik maite dituen lanetan udan ardiekin bortuan egoitea da. Larraineko Bostmendietan ardiak deizten ditu eta gasna ekoizten. Hartzaren gaiak oso kezkatzen du.
Nolako etxaldea da Jauregiberrizaharrea?
Gure etxaldea Zalgizen da. Baditugu 35 hektarea pentze bainan zinez barreaturik: Zalgizen, Irurin eta Barkoxen. 350 ardi buru beltz baditugu, 8 euskal xerri eta 5 pottoka. Esne guzia gasnatzen dugu etxean. Bortuan deizten eta gasnatzen dugu, uztaila bukaeraino. Amarekin lan egiten dugu etxaldean. Bortuan Bostmendietan gira (Larraine), bakarrak gira olhaltian (etxolan) eta marroak berant ezartzen ahal ditugu (abuztuan).
Hi instalatzean, bide berri batzu jorratu nahi izan dituk...
Nahi nuen lehen gauza zen bortuan deizten berriz hastea. Ttipitan amarekin aritu nintzen, bainan geroztik ez. Bazen ia 20 urte ez ginuela bortuan deizten. Instalatu naizelarik, berriz hasi naiz eta gurasoek untsa lagundu naute, haiek baitituzte belar guziak egin lehen urteetan etxean. Nik astian uen bortuan egoiteko eta artzain ofizioaren eta gasna egiten ikasteko. Ene ikastaroetan, ekologikoan ziren etxaldeetan ibili naiz. Eta etxean gauza berdina egiteko asmoz nintzen. Bihi egiteko lurrak 3,5 ha ditugu. Gure sistiman ez genuen lur aski rotazioen egiteko. Ondorioz, bildotsen sortzeko sasoia berandu dugu : ardiak udaberrian erdiz, kanpoan bada bazka eta zereala gutiago emaiten dugu. Ardi arraza aldatu dugu ere : manex buru gorritik buru beltzerat. Bortua hobeki baliatzen dute buru beltzek eta den-bora luzeagoz egoiten dira mendian.Udazkenean, ez dugu prisarik jausteko, ardiak egoiten dira urria erdiraino (lehen, irailaren 15-20an jausten ginen). Ardi saldo osoarekin igotzen girenez (bortuan deizteko), kasik beste hilabete bat irabazi dugu udaberrian ere. Aurten hasi dugu ekologikoari buruzko konbertsioa.
Hartzaren gaiaz hire kezkak agertu dituk uda hasieran, mintzaldi batzutan parte hartuz...
Bai noski kezkak baginituen borturat joan baino lehen, ez baiginakien nola pasako zen uda. Han izaitez bost hilabetez, segur beldurra badugula hartza etor dadin gure ardien atakat-tzera. Erasorik ez da izan Zuberoako bortuetan (Hautes-Pyrénéestako erasoa, elgarrizketa hau egin ondoren gertatu da). Ariege-ko (Pirineo-ekialdean) artzainen esperientziari so eginez ere, ez dugu utzi nahi hartz hori instalatzen, baitakigu nola pasatzen diren gauzak han eta zoinkezka haundia duten. Ainitz pagaturik ere ardi hila, guk ez dugu beldur horrekin bizi nahi bortuan. Ez dugu onartzen ahal pagaturik izaitea ardiak sofrituz hartzaren bazkatzeko joaiteko.
Batzuk diote ez dutela bi hartzek artzaingoa zangoz gora igorriko...
Aurten jadanik badira artzain batzu borturat joan ez direnak, arriskurik ez hartzeko. Erasorik izan ez zelarik oraindik. Xiberuan, guk bezala, batzuk badute zinez bortuaren beharra beren etxaldearen biziarazteko. Bainan ainitzek badute lur frango etxaldearen ondoan eta borturat badoaz familiako historian baita,tradizioa baita eta plazerra ere. Ardi gutirekin badoaz, eta bortuan gogortzen hasten bada, berehala geld-tuko dute. Laster ardi ainitzez gutiago izaiten ahal da bortuan eta nik irrisku bat bezala ikusten dut artzaingoarentzat.
Geroari buruz, nun ikusten dituk kezkak eta esperantza punduak laborantza sektorean ?
Kezka bat da ikustea mementoan Ariege-an nola sofritzen ari diren artzainak eta nola Estatuak ez duen deus egiten hauen laguntzeko, lotsagarria da. Ibar horietan bada odola eta ez dira prest hola abandonatzeko.Ikusiz Estatua nola tematua den, nabari da bortizkeria, tensioa, goratzen ari dela eta ez dakigu nola bukatuko den. Nik esperantxa dut laborari ezdiren jendeen sustenguan. Zinez guti gira laborariak populazio osoaren arabera. Orai arte jendek, gure ekoizpenak maite dituztenek, defendatu gaituzte gauza ainitzentzat, bai Laborantxa Ganbara muntatu delarik,bai ahateen krisa izan delarik... Hemengo bortueri lotua bada jendea, ez badu nahi dena zikintzen ikusi, herrietako bizia nahi badu, sustengatu behar gaitu. Mobilizaziorik gabe ezda deus mugituko.
Ez da ezusteko handirik izan Europako hauteskundeetan, eskuin muturrak gora egin duen bitartean, berdeek orain arteko emaitzarik txarrenetakoak izan dituzte. Zentzu horretan, geroz eta gehiago nabarituko dugu trantsizio ekosozialari lotutako erabakietan ebidentzia zientifikoek... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Sarako Nicolas Chretien dago Hiru Xilo baratzegintza proiektuaren atzean. Urtarrilean hasi zen baratzea lantzen, eta martxoaren hasieran ekin zion ekoitzitako produktuak merkaturatzeari. “Banuen formazioa baratzegintzan, baina orain arte honekin zerikusirik ez zuten... [+]
Esnatze horretan hainbat kausa elkartzen dira, eta lurraldean sakabanatuta dauden herrien erresistentzia-ahalmenak bete-betean erantzuten die. Joan den larunbatean, aldarrikapen horien inguruan manifestazio jendetsua egin zen Gasteizen. Kalean frogatu zen berriro posible dela... [+]
Euskal Herriko Laborantza Ganbarako koordinatzailea mintzatu da Egonarria saioan. Laborantzako eredu talkaz hitz egitean eta traktoreak kalera atera direnean, beti aipatzen da ditxosozko erderazko "PAC"-a, hau da, Europako Nekazaritza Politika Bateratua. Europako... [+]
Kanboko Marieniako higiezin proiektuaren kontra bildu dira elkarte eta herritarrak larunbat honetan. Larunbatean, mahai inguru eta tailerren bidez herritarrak sentsibilizatu nahi izan dituzte Bouygues Immobilier agentziaren proiektuaren desmasiez.
Konturatu orduko apirila joan da, bere intentsitate eta kolore guztiekin. Egun beroak, epelak eta hotzak utzi dizkigu. Ostadarra eta izotza. Euri jasak eta bero sapa. Jaio berri diren arkume apurrak belardian dabiltzan bitartean, labanak eten egin du bizitza eman duten hiru... [+]
"Isiltasuna oztopo eta elkartasuna lagun, egungo mundu gordina" kontatzeko erronkari lotu da Axut! antzerki konpainia.
Frantsesenia lizeoa, 70 urtez Ipar Euskal Herria barnealdeko laborarien formatzen.
Europako Batzordeak landutako Nekazaritza Politika Bateratuaren "sinplifikazioaren" alde bozkatu dute eurodiputatuek. 425ek egin dute alde, 130ek aurka eta beste 33 abstenitu dira.
Apirilaren 13an egitarau indartsua prestatu dute Berangoko Otxantegi Herri Lurra proiektuaren II. urteurrena ospatzeko. Apirilaren 18an, aldiz, bigarren desalojo saiakeraren mehatxua izango dute gainean eta herritarrei dei egin diete proiektua defendatzera joateko. Kideetako... [+]
Hamar urte baino gehiago daramatza martxan Arabako Nekazariak Eskolan proiektuak, Hazi fundazioak zenbait ekoizlerekin elkarlanean bultzatzen duena. Haur eta gaztetxoak nekazal mundutik geroz eta deskonektatuago bizi diren garaiotan, inoiz baino beharrezkoagoa da elkar... [+]
Nafarroako sektore ekologikoa egonkor mantendu da azken urtean eta nekazaritza ekoizpena %5 handitu da. Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluak erronka du 2030. urterako: lurren %25 ekologikoa izatea. "Bide horretan ari gara lanean, ahalik eta nekazari eta... [+]