Bettan Hoqui, Zalgizeko artzaina: “Laster ardi anitzez gutiago izaiten ahal da bortuan”
Bettan Hoqui Zalgizeko (Zuberoa) laborari gaztea da. Duela 10 urte familiako etxaldean instalau zen. Ofizioan gehienik maite dituen lanetan udan ardiekin bortuan egoitea da. Larraineko Bostmendietan ardiak deizten ditu eta gasna ekoizten. Hartzaren gaiak oso kezkatzen du.
Nolako etxaldea da Jauregiberrizaharrea?
Gure etxaldea Zalgizen da. Baditugu 35 hektarea pentze bainan zinez barreaturik: Zalgizen, Irurin eta Barkoxen. 350 ardi buru beltz baditugu, 8 euskal xerri eta 5 pottoka. Esne guzia gasnatzen dugu etxean. Bortuan deizten eta gasnatzen dugu, uztaila bukaeraino. Amarekin lan egiten dugu etxaldean. Bortuan Bostmendietan gira (Larraine), bakarrak gira olhaltian (etxolan) eta marroak berant ezartzen ahal ditugu (abuztuan).
Hi instalatzean, bide berri batzu jorratu nahi izan dituk...
Nahi nuen lehen gauza zen bortuan deizten berriz hastea. Ttipitan amarekin aritu nintzen, bainan geroztik ez. Bazen ia 20 urte ez ginuela bortuan deizten. Instalatu naizelarik, berriz hasi naiz eta gurasoek untsa lagundu naute, haiek baitituzte belar guziak egin lehen urteetan etxean. Nik astian uen bortuan egoiteko eta artzain ofizioaren eta gasna egiten ikasteko. Ene ikastaroetan, ekologikoan ziren etxaldeetan ibili naiz. Eta etxean gauza berdina egiteko asmoz nintzen. Bihi egiteko lurrak 3,5 ha ditugu. Gure sistiman ez genuen lur aski rotazioen egiteko. Ondorioz, bildotsen sortzeko sasoia berandu dugu : ardiak udaberrian erdiz, kanpoan bada bazka eta zereala gutiago emaiten dugu. Ardi arraza aldatu dugu ere : manex buru gorritik buru beltzerat. Bortua hobeki baliatzen dute buru beltzek eta den-bora luzeagoz egoiten dira mendian.Udazkenean, ez dugu prisarik jausteko, ardiak egoiten dira urria erdiraino (lehen, irailaren 15-20an jausten ginen). Ardi saldo osoarekin igotzen girenez (bortuan deizteko), kasik beste hilabete bat irabazi dugu udaberrian ere. Aurten hasi dugu ekologikoari buruzko konbertsioa.
Hartzaren gaiaz hire kezkak agertu dituk uda hasieran, mintzaldi batzutan parte hartuz...
Bai noski kezkak baginituen borturat joan baino lehen, ez baiginakien nola pasako zen uda. Han izaitez bost hilabetez, segur beldurra badugula hartza etor dadin gure ardien atakat-tzera. Erasorik ez da izan Zuberoako bortuetan (Hautes-Pyrénéestako erasoa, elgarrizketa hau egin ondoren gertatu da). Ariege-ko (Pirineo-ekialdean) artzainen esperientziari so eginez ere, ez dugu utzi nahi hartz hori instalatzen, baitakigu nola pasatzen diren gauzak han eta zoinkezka haundia duten. Ainitz pagaturik ere ardi hila, guk ez dugu beldur horrekin bizi nahi bortuan. Ez dugu onartzen ahal pagaturik izaitea ardiak sofrituz hartzaren bazkatzeko joaiteko.
Batzuk diote ez dutela bi hartzek artzaingoa zangoz gora igorriko...
Aurten jadanik badira artzain batzu borturat joan ez direnak, arriskurik ez hartzeko. Erasorik izan ez zelarik oraindik. Xiberuan, guk bezala, batzuk badute zinez bortuaren beharra beren etxaldearen biziarazteko. Bainan ainitzek badute lur frango etxaldearen ondoan eta borturat badoaz familiako historian baita,tradizioa baita eta plazerra ere. Ardi gutirekin badoaz, eta bortuan gogortzen hasten bada, berehala geld-tuko dute. Laster ardi ainitzez gutiago izaiten ahal da bortuan eta nik irrisku bat bezala ikusten dut artzaingoarentzat.
Geroari buruz, nun ikusten dituk kezkak eta esperantza punduak laborantza sektorean ?
Kezka bat da ikustea mementoan Ariege-an nola sofritzen ari diren artzainak eta nola Estatuak ez duen deus egiten hauen laguntzeko, lotsagarria da. Ibar horietan bada odola eta ez dira prest hola abandonatzeko.Ikusiz Estatua nola tematua den, nabari da bortizkeria, tensioa, goratzen ari dela eta ez dakigu nola bukatuko den. Nik esperantxa dut laborari ezdiren jendeen sustenguan. Zinez guti gira laborariak populazio osoaren arabera. Orai arte jendek, gure ekoizpenak maite dituztenek, defendatu gaituzte gauza ainitzentzat, bai Laborantxa Ganbara muntatu delarik,bai ahateen krisa izan delarik... Hemengo bortueri lotua bada jendea, ez badu nahi dena zikintzen ikusi, herrietako bizia nahi badu, sustengatu behar gaitu. Mobilizaziorik gabe ezda deus mugituko.
Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]
Kanboko Marienia eremuan etxebizitzak eraikitzeko proiektua badu Bouygues Immobilier agentziak. "Elkarlanaren bidez" zein "indar harremana" mantenduta, proiektua ezeztatzeko borroka eramateko determinazioa plazaratu dute adierazpen bateratu... [+]
Via Campesinako ordezkaritza bat Palestinan izan da abenduaren 8tik 18ra, bere kide den Palestinako Lan Komiteen Batasuna-k (UAWC) gonbidatuta. Bidaia horrekin herri palestinarrari elkartasuna adierazi nahi izan diote, "Gazan egiten ari diren genozidioaren erdian eta... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
ELB sindikatuak ardien mihi urdinaren eritasuna pairatu dutenendako elkartasunera deitzen du. Abendu hastapenean,departamenduko 650 ardi etxalde hunkiak izan dira. Kasu zenbaitetan, hamarka ardi galdu dituzte hazleek, bereziki marroak. Etxalde batzuek erraterako marroen %80... [+]
Bide honetatik jarraituta, mende amaierarako, 5.000 milioi pertsona baino gehiago biziko dira lur idorretan. Arazo humanitario, ekonomiko eta sozial ugari eragingo lituzke horrek.
Ostegun arratsean abiatu da Lurrama, Bidarteko Estian egin den mahai-inguru batekin. Bertan, Korsika eta Euskal Herriaren bilakaera instituzionala jorratu dute. Besteak beste, Peio Dufau diputatua eta Jean René Etxegarai, Euskal Hirigune Elkargoko lehendakaria, bertan... [+]
Laborantza iraunkor eta herrikoiaren hitzordua den Lurrama azokan izanen da Karine Jacquemart, Frantziako Foodwatch elkarteko zuzendaria. Elikadura-eskubidea herritar orori bermatzeko helburuari tiraka, hainbat ekintza bideratzen dabiltza –herritar mobilizazioak, agintari... [+]
Kanboko bi hautetsi nagusiak (auzapeza eta lehen axuanta) errabiatuak dira. Hiru herritarren kontra plainta ekarri dute, Marieneako pentzearen alde protestatzeagatik. Bigarren aldia da enetzat, goizeko 06:00etan, ohetik ateratzen gaituztela (bizilagunarekin), hamar bat... [+]
Emakume bat ikusi zuen Xabier Arriagak Gernikako kafetegi batean kafesnea esne gaingabetuarekin eta gurinezko opil batekin hartzen. Orduan konturatu zen nolako kontraesanetara ohitu nahi gaituen sistema kapitalistak.
EAEko ekoizpen ekologikoaren kontseilua da ENEEK-Ekolurra, eta zertifikazioaz gain, eredu ekologikoaren aldeko sustapen lana ere egiten du elkarteak. “Gaur egun, argi ikusten dugu etorkizuneko eredua dela ekoizpen ekologikoa, eta badagoela honi buruzko informazioa emateko... [+]
Apirilean Kanboko Herriko Etxean sartu eta han egindako protestekin lotuta hiru lapurtar atxilotu ditu asteazkenean Frantziako Poliziak. Aske geratu badira ere, otsailean epaituko dituzte. Herriko Etxearen babesarekin, Bouygues enpresak duen etxebizitza eraikuntza... [+]
Filipe Laskarai eta Benjamin Charron atxilotu dituzte jendarmeek asteazken goizean, apirilean Kanboko Herriko Etxean sartu eta han egindako protestekin lotuta. Marieniako lurrekin ez espekulatzea eskatu zuten laborari eta ekintzaileek ekintza hartan.