Basoko ehiztaria
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik. Zozoa aldiz, ikaratuta oihu betean irten da hegan eta zast! Isiltasuna berriz. Atzapar artean doa zozoa. Urubiak badu zer jan gaurkoan.
Euskal Herrian izugarri zabalduta dagoen espeziea izanik, mila izenez ezaguna da: basontz, gautxori, hontzamotz, huntz, mozolo eta hontz, besteak beste. Izen ofiziala aldiz, urubi arrunta (Strix aluco) da. Egunean zehar babesean edo adar batean enborretik gertu egon ohi da eta gauean esnatzen da, hortik parrandazaleak gautxoriekin konparatzea. Askotan ordu txikitan etxerako deia egiten digula dirudi eta Txirritari ere hala iruditu zitzaion taberna ixtera zihoan batean: “Elizatik ojuka hasi zaizku hontzak / ez ditut ikusten bañan aitzen ditut hotsak/ diruik ez dun gizonak hartu bihaitun lotsak / xentimorik ez dauka Txirritaren poltsak”.
Ikusteko nahiko zaila den espeziea da hau, bere lumaia oso kriptikoa baita, hau da, enbor azalekin oso ongo kamuflatzen da. Bere lumaiak kolore marroixka du, nahiz eta badauden batzuk grisagoak eta beste batzuk gorrixkagoak direnak. Burua, aldiz, borobil-borobila, begi beltzekin. Ikusteko zaila den arren, entzutea nahiko erraza da: denok dugu buruan filmetako gau ilunetan entzuten den kantu goibela: “Uuuuu… u-u-uuuuuu” famatua egiten duena da urubia. Gainera, ingurune berrietara primeran moldatzen den espeziea izanik, oso zabaldua dagoen espeziea da, hirietan ere aurkitzen da. Ingurune eta habitat berrietara moldatzeko ezinbestekoa duen baldintza hurrengoa da: basotxo edo zuhaitz multzoren bat izatea, basoko espeziea baita berez.
Urubiak oso dieta zabala du eta inguruan dituen harrapakinen eskuragarritasunaren arabera moldatzen du. Esaterako, ikusi da baso habitatetan saguak jaten dituela gehien eta txoriak ez hainbeste. Hirietan, aldiz, txoriek bere dietaren proportzio handiagoa osatzen dute. Sagu eta txoriez gain, satorrak, zizareak, intsektuak eta beste animalia batzuk ere bere dietaren parte dira.
Abenduan hasi ohi da hauen araldia eta kantuan igarotzen duten denbora handitzen dute, beraien lurraldeak finkatze aldera. Bi eta bost arrautza inguru errun eta hauek hilabetez txitatu ondoren, otsail bukaeran hasten dira lehenengo txitoak habiatik salto egiten. Txitoek hegan egiteko lumak guztiz hazi aurretik egiten dute salto habiatik, eta inguruko adar eta enbor artean ibiltzen dira zalapartaka.
Horrelako txitoren bat aurkituz gero, lasai egon, txitoak zainduta daude, helduak inguruan baitaude. Beraz, ez etxera eraman. Inguruko adarren batean edota habia non dagoen jakinez gero, habian bertan uztea komeni da. Arriskuan dagoen ingururen batean baldin badago, aldiz, basozainekin kontaktuan jarri eta beraiek esandako pausoak jarraitu behar ditugu.
URUBI ARRUNTA (Strix aluco)
Taldea: Ornoduna/Hegaztia.
Neurria: Mokotik isatsera 36-44 cm. Hego-luzera 81-93 cm.
Non bizi da? Basoan. Hirietan, baso txiki bat badu.
Zer jaten du? Mikrougaztunak, txoriak, zizareak, intsektuak...
Babes maila: Europan babestuta.
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik... [+]
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]