Basoko arotz mihi-luzea
Basoan barrena oinez joan eta hara, ‘krrukrru-krru’ ozen bat entzun da. Bi aldeetara begiratu... Nor ote? Okil beltza hegan. Ez da hegazti txikia eta kolore beltza du, beleak bezala. Antzeko tamaina eta kolore bera dute bi hegazti horiek, horregatik da agian Sakanan galarbele gisa ezaguna. Baina okil beltzak, beleak ez bezala, hegakera nahiko zuzena du. Bere moko zuriak punta grisa dauka eta arrek txano gorria daukate; emeek, aldiz, garondoan bakarrik dituzte luma gorriak.
Okil beltza (Dryocopus martius)
Taldea: Ornoduna / Hegaztia.
Neurria: Mokotik-isatsera 40-46 cm. Hego-luzera 67-73 cm.
Non bizi da? Baso helduetan.
Zer jaten du? Intsektu saproxilikoak, inurriak, fruitu eta zuhaitzen izerdia.
Babes maila: Europan zorrozki babestuta dago.
Enborrean gora eta behera mugitzeko aparteko trebetasuna du espezie honek bi ezaugarriri esker: X itxuradun atzapar bereziak eta tripode lana egiten duen isats gogorra. Egurrean zuloak egiten trebeak dira, azpiko geruzetan aurkitzen diren har eta zomorroak bilatzeko. Enborra zulatzeko gaitasun hori okilen familiako kide gehienek daukate. Baina okil beltza, guztietan handiena izanik, enborrak txikitzen izugarri trebea da. Basoan entzun genezake okilek enborra zulatzean egiten duten soinua. Okilak bere mokoarekin egunean 12.000 kolpe jo ditzake enborrean, a ze potentzia! Eta hori guztia kalterik jasan gabe, noski. Baina nola da posible buruarekin egurrari kolpeka ibili eta sano bukatzea? Okilen familiako kide guztien buruek daukate kolpeen dar-daretatik babesteko sistema bat. Alde batetik, mokoa zorrotza izateaz gain, azpiko zatia luzeagoa da goikoa baino, horrela, inpaktuaren energia beheko aldean kontzentratzen da, garezurretik aldenduz. Gainera, garezurrean espazio libre gutxi daukate, beraz, kolpea ematerakoan burmuina ez zaie asko mugitzen. Bestetik, airez beteta dauden hezur harroak dituzte, inpaktua ematen denean hezurra apurtu beharrean deformatu dadin. Eta azkenik, bere mingainak garezurreko hezur elastikoak dardaratik babesten ditu.
Baina nola da posible mingainak garezurra babestea? Ba hara, okilen mingaina berezia da: oso luzea da eta beste hegaztiek ez bezala, kanporantz hainbat zentimetro atera dezakete. Eta non gordetzen du hain mingain luzea? Gezurra badirudi ere, hori sudur zuloetan hasten da, begi artetik pasatzen da, garezurraren atzealdera doa eta ondoren azpitik ahoraino. Hau da, mingaina garezurrean kiribilduta dago eta honi esker okilak enborra kolpatzen duenean mingainak garezurraren motelgailu funtzioa betetzen du, hura babestuz. Baina hori ez da mingain honen funtzio bakarra: enborrean eginiko zirrikituen gune sakonenetan ezkutatzen diren zomorroetaraino heldu daiteke. Mingaina estua izateaz gain, arantza moduko batzuk ere baditu, horiekin intsektuak hobeto harrapatu eta azalera ekarri ahal izateko. Listu itsaskorra du gainera, enborraren zirrikituetan dauden zomorroak bertara itsatsi daitezen.
Okil beltzak orokorrean pagadi eta baso misto atlantikoak ditu gustuko, baina beste baso edo landaketa mota batzuetara ere egokitu daiteke, Monterrei pinu landaketetara kasu. Basoek helduak izan behar dira, espezie honek behar-beharrezkoa duena egur hila baita. Zuhaitzaren adar bat, enborraren zati bat edota zuhaitz osoa hiltzen denean eta onddoek egurra bigundu ostean, intsektu saproxilikoz betetzen da. Intsektu saproxilikoak, beraien bizi zikloa aurrera eramateko egur hila behar duten intsektuak dira, okil beltzaren gustukoenak. Inurriak ere jaten ditu, baita fruituak eta zuhaitzen izerdia ere.
Espezie honek dituen arrisku handienak honakoak dira: ehiza, pestizidek eragindako elikagai-eskasia eta zuhaitz zaharrak kentzen dituen baso-ustiaketa. Zuhaitz zaharrei esker dago egur hila basoan. Hildako egur horrek izugarrizko biodibertsitatea dakar, bertan sortzen diren zuloak animalia espezie askorentzako babesleku edo habia direlako, batetik. Eta bestetik, aipatutako intsektu saproxilikoen presentzia bermatzen dutelako, eta ondorioz, horietaz elikatzen diren espezieena ere bai, okil beltza esaterako.
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]