Basoko arotz mihi-luzea
Basoan barrena oinez joan eta hara, ‘krrukrru-krru’ ozen bat entzun da. Bi aldeetara begiratu... Nor ote? Okil beltza hegan. Ez da hegazti txikia eta kolore beltza du, beleak bezala. Antzeko tamaina eta kolore bera dute bi hegazti horiek, horregatik da agian Sakanan galarbele gisa ezaguna. Baina okil beltzak, beleak ez bezala, hegakera nahiko zuzena du. Bere moko zuriak punta grisa dauka eta arrek txano gorria daukate; emeek, aldiz, garondoan bakarrik dituzte luma gorriak.
Okil beltza (Dryocopus martius)
Taldea: Ornoduna / Hegaztia.
Neurria: Mokotik-isatsera 40-46 cm. Hego-luzera 67-73 cm.
Non bizi da? Baso helduetan.
Zer jaten du? Intsektu saproxilikoak, inurriak, fruitu eta zuhaitzen izerdia.
Babes maila: Europan zorrozki babestuta dago.
Enborrean gora eta behera mugitzeko aparteko trebetasuna du espezie honek bi ezaugarriri esker: X itxuradun atzapar bereziak eta tripode lana egiten duen isats gogorra. Egurrean zuloak egiten trebeak dira, azpiko geruzetan aurkitzen diren har eta zomorroak bilatzeko. Enborra zulatzeko gaitasun hori okilen familiako kide gehienek daukate. Baina okil beltza, guztietan handiena izanik, enborrak txikitzen izugarri trebea da. Basoan entzun genezake okilek enborra zulatzean egiten duten soinua. Okilak bere mokoarekin egunean 12.000 kolpe jo ditzake enborrean, a ze potentzia! Eta hori guztia kalterik jasan gabe, noski. Baina nola da posible buruarekin egurrari kolpeka ibili eta sano bukatzea? Okilen familiako kide guztien buruek daukate kolpeen dar-daretatik babesteko sistema bat. Alde batetik, mokoa zorrotza izateaz gain, azpiko zatia luzeagoa da goikoa baino, horrela, inpaktuaren energia beheko aldean kontzentratzen da, garezurretik aldenduz. Gainera, garezurrean espazio libre gutxi daukate, beraz, kolpea ematerakoan burmuina ez zaie asko mugitzen. Bestetik, airez beteta dauden hezur harroak dituzte, inpaktua ematen denean hezurra apurtu beharrean deformatu dadin. Eta azkenik, bere mingainak garezurreko hezur elastikoak dardaratik babesten ditu.
Baina nola da posible mingainak garezurra babestea? Ba hara, okilen mingaina berezia da: oso luzea da eta beste hegaztiek ez bezala, kanporantz hainbat zentimetro atera dezakete. Eta non gordetzen du hain mingain luzea? Gezurra badirudi ere, hori sudur zuloetan hasten da, begi artetik pasatzen da, garezurraren atzealdera doa eta ondoren azpitik ahoraino. Hau da, mingaina garezurrean kiribilduta dago eta honi esker okilak enborra kolpatzen duenean mingainak garezurraren motelgailu funtzioa betetzen du, hura babestuz. Baina hori ez da mingain honen funtzio bakarra: enborrean eginiko zirrikituen gune sakonenetan ezkutatzen diren zomorroetaraino heldu daiteke. Mingaina estua izateaz gain, arantza moduko batzuk ere baditu, horiekin intsektuak hobeto harrapatu eta azalera ekarri ahal izateko. Listu itsaskorra du gainera, enborraren zirrikituetan dauden zomorroak bertara itsatsi daitezen.
Okil beltzak orokorrean pagadi eta baso misto atlantikoak ditu gustuko, baina beste baso edo landaketa mota batzuetara ere egokitu daiteke, Monterrei pinu landaketetara kasu. Basoek helduak izan behar dira, espezie honek behar-beharrezkoa duena egur hila baita. Zuhaitzaren adar bat, enborraren zati bat edota zuhaitz osoa hiltzen denean eta onddoek egurra bigundu ostean, intsektu saproxilikoz betetzen da. Intsektu saproxilikoak, beraien bizi zikloa aurrera eramateko egur hila behar duten intsektuak dira, okil beltzaren gustukoenak. Inurriak ere jaten ditu, baita fruituak eta zuhaitzen izerdia ere.
Espezie honek dituen arrisku handienak honakoak dira: ehiza, pestizidek eragindako elikagai-eskasia eta zuhaitz zaharrak kentzen dituen baso-ustiaketa. Zuhaitz zaharrei esker dago egur hila basoan. Hildako egur horrek izugarrizko biodibertsitatea dakar, bertan sortzen diren zuloak animalia espezie askorentzako babesleku edo habia direlako, batetik. Eta bestetik, aipatutako intsektu saproxilikoen presentzia bermatzen dutelako, eta ondorioz, horietaz elikatzen diren espezieena ere bai, okil beltza esaterako.
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]
Gaztea denean ez du zalantzarako tarte askorik uzten. Suge gorbatadunak badu ezaugarri bat gainontzekoetatik bereizten duena: gorbata. Gorbata, edo batzuek deitzen dioten moduan, lepokoa. Izan ere, kolore arre edo ilun, berdexka edo urdina izan badaiteke ere gorputza, buruaren... [+]
Udako solstizioa gerturatzen ari den honetan, euskal kostaldean itsas dortokak ikusteko aukerak ugaritu dira. Gure uretan ezagunena Egiazko kareta (Caretta caretta) da. Ale helduen oskolaren batezbesteko tamaina, 120 cm-ko luzera zuzenera eta 200 kg-ko pisura irits daiteke... [+]
Saguzarrek Chiroptera taldea osatzen dute. “Cheir” eskua, “pteron” hegala, antzinako grezieran. Beraz, eskuetan hegalak. Hegan egin dezakeen ugaztun bakarra izanik, airea konkistatu eta sekulako arrakasta lortuta, mundu osoan ia 1.500 saguzar espezie... [+]
Aspaldi arrantzaleek gutxi estimatutakoa bazen ere, egun platerean itsasoan baino dezente hobe ezagutzen da. Haragi trinkoa du, bereziki isatsean.
Hego luze eta zorrotzak eta v formako urkila-itxuradun buztana duen hegazti hau ikustean badakigu Euskal Herrira uda heltzear dagoela. Bizkarraldea eta buztana beltzak ditu, distira urdinxkekin, papar gorria eta azpialdea, aldiz, zurixka. Euskaldunon sinesmenetan presentzia... [+]
Gertukoa dugu oso bere irudi bitxia: ur gainean flotatuaz, gu txikitan oheko koltxoiaren gainean korrika eta saltoka ibiltzen ginen antzera. Zentzuzkoa da pentsatzea animalien gorputzak uretan hondoratu egiten direla ur-azalean ibiltzen saiatzen direnean, baina zapataria ez da... [+]
Euskal Herriko gune batzuetan bizilagun ezaguna dute jada dragoitxo arrunta. Nafarroa hegoaldean, esaterako, urteak daramatza (gutxienez 1980ko hamarkadatik) bertako hormetan eta etxe inguruetan gora eta behera, batez ere gau partean, argia duten inguruetan, jatena non... [+]
Urte batzuk ditugunok (nire kasuan, mordoska) sarritan entzun izan diegu gure guraso eta senitarteko helduenei garai bateko ikuskizun harrigarri baten berri. Ipuin baten gertatuko balitz bezala, larreak “argi txikiz” apaintzen zirela maiatza inguruko gau garbietan... [+]
Itsaso zabalean bada izaki lirdingatsu bat, gorputz gardenekoa, bitxi bezain ezezaguna. Aitzitik, ezin esan genezake ezohikoa denik, haren banaketan munduko itsaso gehienetara zabaltzen baita, Kantauri itsasoa barne. Batzuetan bakarka topatu daitezke, besteetan aldiz lepoko edo... [+]
Azeria kanido bat da, otso eta txakurren familiako haragijalea. Animalia zuhur, maltzur eta argiaren fama dauka, eta ez alferrik! Ez da indartsuena izango, baina beti moldatzen da han eta hemen, mokaduren bat lortzeko.
Amonak sarritan aipatu zidan badela arrain bat, garai batean kostaldeko herrietako sukalde askotan ohikoa zena. Arrain-zopa egiteko bereziki ezaguna omen zen, oso zaporetsua baita labean erreta jateko ere. Beti platerean oroitzen dut, eta beraz, orain gutxira arte oharkabeko... [+]
Esaera asko sortu ditu hegazti honek. Ikusteko zaila den arren, denok ezagutzen dugu. Nola? Kantuagatik. Bere izena kantu egiteko erak eman diola pentsa dezakegu. Urtero kantatzen du udaberrian eta uda partera aldiz, isildu egiten da. Esaerak dioenez, “maiatzean kuku, San... [+]
Euskal Herriko muskerren artean ez da handiena, baina ziur asko, bai ezagunena. Musker berdeak, izenak dioen moduan, gorputz berdea du oso, eta ugal garaian, buru eta lepo aldea urdinduak izan ohi ditu. Gainontzean, puntu beltz txikiz osaturik izaten du gorputza, baina bere... [+]
Taxonomia, espezieen ezaugarri txikienak kontuan hartuz bata bestearengandik bereiztea eta identifikatzea helburu duen zientziaren alorra da. Mila jatorri, mila izen arrunt, eta izen zientifiko bakarra baino ez. Lan zail bezain garrantzitsua da izenak adostea, espezie jakin... [+]