Basoilarrak jada ez du kantatzen gure basoetan
Europako basoko hegazti handiena Euskal Herrian desagertuta edo desagertzeko zorian da, azkeneko aleak Belaguan eta Larran ikusi baitziren aspaldi. Pirinioetako Ekologia Institutuak egin berri duen ikerketa baten arabera, Aragoiko Pirinioetan bizi ohi diren guneetan, %40 inguruan ez da atzeman basoilarrik azken behaketan.
Basoilarrak kantatzen dizü / Iratiko soruan... Hala dio herri kantutegiko bertso ezagunak. Ihurk elezakezü pentsa / nik zer düdan goguan... Atharratzen eta Zuberoako Basaburuko beste hamaika tokitan jaso zuten kanta XIX. eta XX. mendeko euskal etnografoek. Ez dakigu zehazki basoilarrari (Tetrao urogallus) edo argi-oilarrari (Upupa epops) egiten ote dion erreferentzia –toki batzuetan txori gandordun migratzaileak izen bera baitu–, baina pentsatzekoa da orduan hegazti horien kantua ezagunagoa izango zutela, agian guk gaur Benitoren doinuak bezain beste.
Basoilarra ez dugu entzungo gehiago kantatzen ordea, ez Iratin, ez oraindik ale bakar batzuk geratzen ziren Auñamendietako beste basoetan ere. Berrikitan Pirinioetako Ekologia Institutuak egindako ikerketa baten arabera, Aragoin lehendik zegoen eremuen %40 ingurutik desagertu egin da azken urteetan, gallinazeo handiaren arrastorik ez da atzeman behinik behin. Gaur egun basoilar piriniarraren azpi-aldaerako 400 ale baino ez dira gelditzen bizirik, horietako gehienak Katalunian. Euskal Herrian, Nafarroan 15 ale zenbatu ziren 1991 arte, baina 2005ean bi besterik ez, Larra eta Belagua inguruan.
Kanta-lekuak hutsik daude
Europako basoko hegazti handiena da basoilarra: arra 4,5 kilogramoko pisua izatera eta 85 zentimetro neurtzera iritsi daiteke; emea berriz 2 kilogramo izatera eta 68 zentimetro neurtzera. Araldi garaian egiten dituzten kantu eta dantza ikusgarriengatik dira ezagunak, lumak harro erakusten ditu orduan. Natura Bizia dokumentalean aukera izan genuen ikuskizun paregabe horretaz gozatzeko, kamerek harrapatu zituzten irudiotan:
Basoilarrek kanta-lekuak izaten dituzte soilguneetan –edo soroetan, abestiak dioen moduan–, eta halakoak, pagoak, izeiak edo pinu beltzak hazten diren baso heldu eta osasuntsuetan baino ez dira aurkitzen normalean. Pirinioetako Ekologia Institutuak egindako azken zenbaketaren arabera, Aragoin 47 kanta-lekutan egindako behaketetan, 18tan ez zen aurkitu basoilarrik.
Ez da hegaztiaren estintzioaz alarma jotzen duen azkenaldiko ikerketa bakarra ordea. Ugatza Babesteko Fundazioak eta Valentziako Unibertsitateak duela urtebete egindako beste ikerlan batek ere antzeko emaitzak utzi zituen: Kantauriko eta Pirinioetako populazioa %58 murriztu da azken urteetan, dirudienez ugalketa eskasaren ondorioz. Basoilar eme batek urtean txitatzen dituen arrautzetatik 0,68 txita baino ez dira ateratzen bizirik.
Hori horrela, espezie “zaurgarri” izateari utzi eta “desagertzeko arriskuan” dagoen espezie izendatzea eskatzen du askok. Baina zein da gainbehera horren benetako arrazoia? Zalantzarik ez izan: gizakia.
Gizakiaren eskua desagerpenaren atzean
Klima larrialdiak sorturiko tenperatura aldaketek –azken urteetan Pirinioetan 1,2 gradu igo da, munduko batez besteko igoera baino %30 gehiago– nabarmen eragin dute basoilarraren gutxitzean. Aragoin behatu diren kanta-lekuen artean, adibidez, hegoaldera begira eta eremu baxuenetan daudenetan desagertu da gehien –1.400 eta 2.200 metroko altuera artean bizi da–. Gainera, mendiko bideen ugaritzeak, habitataren galerak, turistifikazioak, ehizak, beste harrapari batzuen ugaritzeak... ere jarri dute galzorian.
Adituek diote basoilarra bioindikatzaile ezin hobea dela, bioaniztasun galeraren eta klima aldaketaren iragarle. Naturaren Kontserbaziorako Nazioarteko Batasunak urtero eguneratzen du desagertzeko arriskuan dauden espezien zerrenda gorria eta lehen aldiz 40.000 espezie katalogatu ditu egoera horretan. Basoilarra ere hor daukagu, Asiatik Kantauriraino gainbeheran. Halako albisteek zer pentsatua eman beharko ligukete: Europako basoko hegaztien erregea gure artetik akabatzen ikusiko dugu, baina beti geratuko zaigu kanta bat kontsolatzeko…
Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]
Copernicus ingurumen behategiaren arabera 2024ak errekorra hautsiko du Lurreko tenperaturari dagokionez, eta hori bakarrik ez, industria aurreko garaiko batez bestekoa baino 1,5ºC altuagoa izango da lehen aldiz.
Denborale batek hondamendia eragin du Mediterraneo mendebaldean, eta gutxienez 92 dira hildakoak eta dozenaka desagertu daude. Halako ekaitz bortitzen arrazoiak kostaldearen txikizioan bilatu behar direla ohartarazi zuen Millán Millán meteorologoak. Eta soluzioa... [+]
Jakoba Errekondok Ilargia eta landareak 2025eko agenda eskutan, ilargiaren arabera baratzeko lanak nola antolatu azalduko du eta entzuleen galderak zuzenean erantzungo ditu. Antton Olariagak argitalpen horretarako egin dituen hamabi piztiren ilustrazioak erakutsiko ditu eta... [+]
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.
Badira sei urte nire lehen erlezaintzako ikastaroa egin nuela. Gaur gaurkoz erlezaintza da nire ogibidea.
Lehen erleak erosi nituenean ez nekien arraza ezberdineko erleak zeudenik ere, auskalo zer erosiko nuen bakarren batek "erle beltza izango da, ezta?" galdetu zidan... [+]
"Irudia zuritzeko" estrategiak erabiltzen dituzte energia arloko enpresa nagusiek. Ekintza positiboak azpimarratu eta inpaktu negatiboa "estaltzen" dutela ondorioztatu du ikerketan parte hartu duen EHUko doktoregai Goizeder Blancok.
Azken lau hamarkadetan itsasoaren gainazalaren tenperatura-igoerak makroalgen komunitateetan izan duen eragina aztertu du EHUko ikerketa-talde batek. Bizkaiko kostaldeko eremu batean sakonera-puntu desberdinak ikertu dituzte eta ikusi dute egituratzaileak diren afinitate hotzeko... [+]
Gasteizko Haur eta Lehen Hezkuntzako ikastetxeetako baratzeak ikertu ditu Iratz Pou EHUko ikasleak. Zenbat eskolek dute ortua? Nolako erabilera ematen diote, zein helburu eta asmorekin? Probetxu pedagogiko eta didaktikoa ateratzen al diote baratzeari? Pourekin eta Igone Palacios... [+]
Lurraren defentsan mobilizazio eguna deitu du Euskal Herria Bizirik sareak apirilaren 13an Azpeitian, "lurraldeari eta landa-eremuari eraso egiten dioten makroproiektuekiko arbuio sozial zabala erakusteko". Deitzaileekin bildu gara.
Jolastoki eta ikastetxeko sarrera zen asfaltozko 350 metro koadroak berdegune bihurtu dituzte Haur eta Lehen Hezkuntzako Remontival eskola publikoan, Lizarran. Landaturiko zuhaitz, zuhaixka eta landareek helburu dute, besteak beste, beroa eta hotza hobeto kudeatzea,... [+]
Desagertzeko arriskuan dagoen basoilarra ikusi dute azken egunetan Larra eta Aztaparretako naturgunean, Belaguako La Contienda bailarako eski estazioko aparkalekuan. Jokabide arraro horrek kezka sortu du biologoen artean, aurtengo negu beroak eraginda izan baitaiteke. Basoilarra... [+]