Baratxuria etxera eta porrua lurrera
Santixabel, baratxuria etxera eta porrua lurrera, garaiko lanen esaera. Iaz sasoi honetan landatutako porruen (Allium porrum) loreak bizi-bizi daude eta laster haziak jasoko ditugu, hurrengo urtean landatuko ditugunak sortzeko. Porruak bi urteko zikloa du; urte oso bat baino gehiago bere bizitza burutzeko. Ohiko zikloa da: otsailean erein, ekain amaieran edo uztailean landatu eta hurrengo urteko ekainean gara muturrean lore multzoa zabalduko du eta uztaila amaieran haziak helduta jasotzeko moduan izango dira. Denetara hemezortzi hilabeteko bizialdia.
Bere senide baratxuriaren biziaroa motzagoa da, zortzi-bederatzi bat hilabetekoa. Udazkenaren amaieran ereindako-landatutako baratxuria (Allium sativum) orain jaso eta urte guztian gozatuko da. Erein edo landatu, zalantza modernoa da; berez baratxuriaren atala edo begia sartzen da lurrera hazi eta buru berria eman dezan. Ez da hazia ereiten dena, baina haziaren pareko lana egiten du begiak ere: lurpean sartu eta landare bat emango du. Patatarekin (Solanum tuberosum) gauza bera gertatzen da, “patata erein” eta “hazitarako patata” esaten dira. Hazia beharrean landare zati bat sartzen denez, landatu esan behar ote dugu? Ni “erein” esatearen aldekoa naiz, beti entzun izan dugun bezala. Hizkuntzalariek sartu beharko lukete hemen mingaina, baina “erein” hitzak adierazten duena hazien ereintza soila baino zabalagoa dela uste dut nik.
Orain da bai baratxuri uztaldia edo ereizioa. “Ereizio” ereingiroari edo ereintzari ere esaten zaiola jasoa dago (Izeta, Azkue…). Orain baina uzta jasotzea da, udazkenean erein ziren baratxurien buruak jasotzea. Baratxuria ondo burutzea nahi bada, neguko hotzak lurrean igaro behar ditu; hotzaldiak zailduta hobeto burutuko da. Azaro-abenduak dira garairik egokienak. Orain, egun luzeenetako beroarekin eta lehortearekin, hirunaka-launaka, hosto-zimak korapilatzen dira, energia apurrak beheko buruan bildu daitezen; egun batzuk geroago, lurretik atera, ondo lehortzen utzi, sustrai arteko lur arrastoak ondo garbitu, kordan txirikordatu eta zintzilik jarriko dira ondo haizeberritzen den toki fresko eta ilun batean.
Bi barazkion familia osoak ezaugarri eder bat du: usaina. Tipularekin (Allium cepa) hirukote nagusia osatzen dute baina oso zabala da. Gogoan izan batez ere baratxuriaren eta tipularen usaina. Ba orain bilduko ditugun baratxuriek jateko bezala osagai usaintsu horiek dituela-eta baratzean intsektuak uxatzeko erabili ahalko ditugu. Hemen intsektuak uxatzeko bi formula. Lehena: txikitu bost baratxuri begi eta irakin litro erdi uretan 15 minutuz, iragazi eta erantsi 50 mililitro ozpin. Bigarrena: eduki bost begi 70º gradu edo gehiagoko 100 mililitro alkoholetan egun betez, erantsi litro erdi bat ur eta ihinztagailura. Eta fris-fris landareetako intsektu kaltegarriei. Erantsi biei xaboi ttantta bana, ahal bada potasikoa. Toki ilunean hilabete pare bat iraungo dute. Ahal bada erabili euri ura.
Gure baratzean sataginak etxean bezala dabiltza eta bihotzeko dalien (Dahlia pinnata) tuberkuluak oso-osorik jaten dituzte. Aurten dalia guztiak buelta osoan baratxuri begiz inguratuta erein ditut. Hurrengo udaberrian jakingo dugu sataginek baratxuria maite duten edo ez, eta nik daliak berriz ikusiko ote ditudan…
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]
Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Oporlekuekin soilik lotuko dituzte askok Balear Uharteak, baina agroekologiaren eta kontsumoaren bueltan mugimendu bizia dute Mallorca irlan: Associació de Varietats Locals de Mallorca (tokiko hazi barietateen elkartea) da horren adibide. Abenduaren hasieran, elkarte... [+]
Muturreko lehorte eta euriteak normaltasun berria bilakatu zaizkigu. Areagotzen dituzten kalte ekonomiko eta ekosistemikoen artean, laborantzak pairaturikoak ez dira txikienak. Bereziki, lehorte garaietan zaluegi idortzen diren edota eurite handietan ur guzia xurgatu ezin duten... [+]
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]
Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
-(1).jpg)
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.