IÑIGO JACA: Eusko Jaurlaritzako Elebide zerbitzuak urteko txostenean dio 2017an Osakidetzan 64 kexa bakarrik jaso zirela euskara erabiltzen ez delako. Nago egunero Osakidetza guztian 100.000 kontsulta baino gehiago egingo direla.  Pentsatzekoa da profesional euskaldunen kopurua oso handia dela sare osoan, baina seguruenik euskal hiztunak diren herritarrek ez dute eskatzen euskaraz artatzea, edo eskatzen badute eta beren hizkuntzan artatzen ez badituzte, kexa bat ez dute jartzen. Zer iritzi duzu honetaz?

XABIER ZARANDONA: Gaur egun jende gutxi dago idazten ez dakienik. Pentsatzen dut kexa gehiago izango direla anbulantzia berandu iritsi delako. Beste oztopo bat da jendeak ongi hitz egitea, baina Euskaltzaindiaren arauen arabera idazten ez jakitea. Momentuz Osakidetzak euskara ahozkora mugatzen du, beraz gai horri buruzko erreklamazioak ahoz egin behar lirateke eta ez idatziz, bestela iruzurra litzateke, erabiltzailea behartzea euskaraz idatz dezan eta ez profesionala.

Aurten Tourra Senperera eta Ezpeletara iritsi da. Erlojuaren aurkako banakako proba. Euskaltzaindiak Tourraren antolatzaileei eskatu die errotulazioa elebiduna izan dadin. 2003an Batasunak eta Euskal Herrian Euskaraz-ek, eta, ETAk 1996an (SER irrati kateak esan zuenez) akordio bat egin zuten Tourraren antolatzaileekin EHn euskara erabiltzeko. Zer iruditzen zaizu akademikoen erradikaltzea? Iruditzen zaizu neurri honek Senpereko eta Ezpeletako herritarrak zatitu ditzakeela?

IÑIGO: Tira, akademikoak beti nahiko berandu etortzen dira, digestioa egin ondoren, seguruenik erabaki hau hartzeko denbora asko emango zuten eztabaida aberatsean, jaki on batzuk aurrean zituztela. Senperekoak ohituta daude Seaskako festa hartzen urtero eta euskara ez zaie arrotz zonalde horretan.

Gogoan dut, lagun batek, Willy Kuijpers diputatu flandriarrak hain zuzen, 1977an Euskadi bisitatu ondoren eta alderdi politiko guztiekin, elkarte kultural, sindikatuekin eta abarrekin elkarrizketatu ondoren, esan zidala, asko sentitzen zuela, baina euskaldunok ez genuela hizkuntza berreskuratuko. Minduta sentitu nintzen, baina pentsatzen hasita nago egia izateko bidean gaudela, are gehiago beste faktore bat gehitzean gaur, EHn dagoen jaiotasun-tasa txikia. Hizkuntzaren etorkizunari buruzko pentsamendu folkloriko honek, itxura hutsa baita izan ere, engainatzen gaitu maiz. Behin aipatu zenidan AEBko txosten desklasifikatu bat, zeina mintzo baitzen arrisku linguistikoaz… Zer esaten zuen?

XABIER: 1983ko maiatzean CIAren txosten bat desklasifikatu zen, Spain : Regional Autonomy and Political Stability izenekoa. Txosten hark esaten zuen, Jugoslaviaren ondotik, espainiar estatua zela Europako aniztasun kultural eta linguistikorik handiena zeukana. Eta aniztasun horrek zatiketa politikoak eta ahulezia eta ezegonkortasun politikoa ekarri ohi dituela. CAT eta EH aldera utzita, alderdi erregionalista esanguratsu bakarra izan da, Andaluzian, Partido Socialista Andaluz, eta Andaluziako erregionalismoak hauteskundeetan izandako porrotaren ondoren, dio, tradizio linguistiko, kultural eta politiko desberdina duten erregioak bakarrik (Euskal Herria eta Katalunia) izango direla,  aurrera ere, alderdi politiko erregionalak sustatuko (bozkatuko) dituztenak.

IÑIGO: Badirudi nazio-auzia eta hizkuntza-auzia eskutik doazela, Eskozian eta Irlandan izan ezik. Euskal Herrian ikusten dugu euskararen erabilerak atzeraka egin ahala, independentziaren asmoak indarra galtzen duela eta alderantziz. Gaur Euskadin estatutuaren erreformaz hitz egiten da, nazio foralaz, kontsulta gaitzaileaz, estatus berriaz eta abar; hori guztia, nahita autodeterminazio eskubidea isilduta. Zer iruditzen zaizu jerga politiko honen aldaera eta haren garrantzia euskararen erabileraren bilakaeran? Botoek lortuko al dute euskara kortijo txiki batean sartzea?

XABIER: Herritarrak zatitzeko elementu bat da euskara politikari espainiarrentzat. Aldiz, gaztelania erabiltzea ez da zatiketa-elementu bat, ez eta gizartea hausteko ezer, euskal politikarientzat. Inoiz entzun al diozu politikari abertzaleren bati esaten gaztelaniaren erabilerak gizartea zatitzen duela? Orain debekatuta dago maketo inori deitzea, baina beste batzuei aldeano dei dakieke lasai asko. Politikariek erabiltzen duten hizkeraren bidez egiten den manipulazioak anbiguotasuna, transbertsalitatea eta errepikapena lortu nahi ditu propagandaren bidez.

Ezagutzen dugun enpresa farmazeutikoen marketina bezalakoa da; bada autodeterminazio eskubidearen kontzeptu juridiko-politikoa, baina patentea bukatu aurretik lebogiro bat ateratzen dute eta propagandaz blaitzen gaituzte beren komertzialekin. Euskal politikan gauza bera gertatzen da. Sartuko zinateke boluntario entsegu kliniko batean, “nazio foralaren estatus berria bideratzeko kontsulta gaitzailea” egiteko, jakinda autodeterminazio eskubidea ongi joan zitzaiola Esloveniari? Ebidentzia zientifiko kontua da.

Mezu politikoaren anbiguotasunaren estrategian, aipatzen dituzun GKE eta erakunde finantzatuei transferitu zaie aldarrikatzeko erantzukizuna. Erantzukizuna eskuordetzeak dakarren arriskua da GKE eta erakunde horiek friki-elkarte edo kortijo-txiki bihur daitezkeela, gizartetik aldenduta.

IÑIGO: Politikariek hauteskundeak iristean aldarrikapen linguistiko txiki batzuk egiten dituzte eta prentsaurrekoak ematen dituzte euskararen aldeko erakunde edo plataformekin batera, hauetako gehienak erakundeek diruz lagunduak.

XABIER: Gaur asko hitz egiten da, manipulazio politikorako hizkuntza zein gaizto erabiltzen den. Estrategia politiko bat da eta hedabideek zeresan handia dute, lagundu egiten baitute. Argia aldizkarian Asier Blasi irakurri diot Latinoamerikako estrategia kolpistez, han hedabide intoxikatzaileak erabiltzen dituzte eta oligopolioek finantzatutako GKEak. Hemen ere, esan dezakegu, alderdiak estrategia kolpista bat hartzen ari direla euskararen kontra. Ez dago inolako lider politikorik hizkuntzaren egoeraz mintzo denik, Andoni Unzalu ezik, eta gizartea “zatikatzen duten” egoerez, esaterako epaile batek triatleta bat kanporatu izana Donostiako proba batean euskaraz mintzatu zitzaiolako. Alderdi nazionalistek irudiaren alde bakarrik egi ten dute, “txantxangorria” eta abar. Era berean, euskararen aldeko mugimenduak GKE bihurtu dituzte. Propagandaz betetako kortijoak eratzen dituzte eta hala ez dute aurpegirik eman behar politikariek eta ezin zaie egotzi “gizarte haustura” bat eragiten dutela. Praktikan, euskararen aurkako auto-kolpe bat jotzen ari dira.

IÑIGO: Nik pentsatzen dut EAJko gure politikariak, abertzale izateari utzi eta soilik alderdiaren eta militantziaren interesez arduratuta, akituta daudela, herritarren bihotzera helduko diren formulak asmatzen nekatuta, baina estatuko politikari enbarazurik egin gabe, beti txokoan dejada egin nahirik bezala, baina ez partida irabazteko. EH Bildukoak, moketa zapaldu berritan, arazo bat dute, liderrak hainbeste betikotu dira eta hainbeste porrot izan dituzte, ez dute kantxara irten nahi, eta nahiago dute, eurek zapuztu zuten borrokak emandako errentetatik bizitzen jarraitu.

XABIER: Adibide batzuk jarriko dizkizut. Lehena, senatari ohi venezuelar oso ezagun baten mezua, euskal jokalari baten aurka, Errealarekin berritu duelako. Bigarrena, bere blogean agertzea Joseba Andoni Agirre lehendakariari gustatu egin zitzaiola Caracasen espainiar senatuko kide ohi baten senitartekoen etxean jan zuen flana. Lehen mezua aztertzen baduzu, euskaldunak zatitu nahi ditu futbolarekin, eta bigarrenean, Agirreren txutxu-mutxuak argitaratzen ditu. Prentsa arrosa eta futbola erabiltzen ditu senatariak.

Aipatzen dituzun beste horiek “botilero” figura politikoa sortu dute: ez du jokatzen, baina bai zuzentzen. Kontua da frontoietan ezagutu ditugun botileroak ospetsu zirela txapelak irabazten zituztelako. Ezin da botilero jarri, sekula irabazi ez duena, galtzen bakarrik dakiena.

IÑIGO: Beti geratuko zaigu bazkari haren oroipena, zein xaloak izan ginen, pentsatuz gaur EHn alderdi eta sindikatu abertzale bat prest zeudela euskararen alde garbi agertzeko, parlamentuan exijituz eta babestuz, lege aldetik behar duen euskarria. Baina botoek izu-ikara ematen diete. Demokraziak eta jaiotze-tasa txikiak euskara akabatuko dute? Gaur, topaketa hura gertatu eta soilik lau urtera, zalantzan dagoen gauza bakarra kortijoaren tamaina da, eta beldur naiz ez ote den egunetik egunera txikiagoa.

XABIER: Gogoratu andramaixetan Azkoitiko Isidro Erretegian izan ginela. Ni egona nintzen han, Santa Luzia egun batez eraman baikintuen hara Javier Urzaa zenak. Gonbidatu zintudan zeren irakurria bainuen Tripadvisor-en madrildar konplexuz bete batzuen kritika oso txarra, eta zuk berehala eman zenuen ontzat erreferentzia hori. Pozarren ezagutu genituen Isidroren unibertsoko pertsonak eta oso interesgarria iruditu zitzaigun haien euskara eta idi-probetarako gogo bizia eta bokazioa, eta mundu horretako jendearen izaera zer ongi ezagutzen zuten. Horiek ez dira inongo erakundetakoak eta ez dihardute interes faltsu batzuen atzetik. Benetakoak dira eta Barajuenen bezala, oso ondo jaten da.

Iñigo Jaca.
Xabier Zarandona.