Gustuko kolorerik bai? Galdetu azenarioari (Daucus carota subsp. sativus). Zuriak, gorriak, laranjak, moreak… denetatik bada. Gaur egun eskura ditugunak ia denak laranja kolorekoak dira. Zergatik, ordea, denetatik baldin badago? Zerk eragin du guregana azenario gorriak besterik ez etortzea? Ustekabeko batek.
Duela 5.000 urte inguru, egun Iran-Afganistan aldea den lurretan, dagoeneko azenarioa lantzen zuten: azenario morea. Bere langintza handik datorrela dirudi, bertan dagoen azenario aukera handia dela tarteko. Itxuraz, hasieran ez zen sustrai lodikotea jaten; hostoak eta hazi lurruntsuak baliatzen zituzten, gaur egun bere senideei bezala: perrexila (Petroselinum sativum), mihilua (Foeniculum vulgare) eta sarpoila edo kuminoa (Cuminum cyminum). Sustraiak jaten ez zirenez, haren formak, tamainak, koloreak eta abarrek bost!
Gureganako migrazioa hasi zuen azenarioaren sustraiaren kolorea ez dugu ezagutzen, baina morea zela dirudi; moreak ziren haietatik gaurko laranjetarako bidea ez zen nolanahikoa izango. Tartean ezagutu dira zuriak, horiak, laruak eta laranjak. Grekoek eta erromatarrek sustraia jaten zutela aipatzen dute. Arabiarrek sartu zuten penintsulatik barrena Europan gora. Baten bati entzun izan diot azenarioa “zain horia”-tik datorrela eta hortik joan zela gaztelerazko “zanahoria”. Gehienek diote, aldiz, “zanahoria” hori arabeen “isfannariya” edo “safunnárya” izenetatik eratorria dela.
Herbeheretarrek diotenez, beraiek bihurtu zuten azenario laranja laranjena eta zaporetsuena. Agi danean XVII. mendean bere erretetxe “Orange-Nassau” zenaren omenez lortu zuten azenarioaren laranja kolorea laranjagoa egitea. Beheko herrialde horietatik kanpokoek diote ezetz, ez dela horrela, errege santu horiek geroagokoak direla, aurrez ere bazirela ondo laranjak ziren azenarioak eta abar. Xextra laranja. Espainiarrek beretzat nahi dute lehen azenario laranjaren arrastoa, 1602ko Juan Sanchez Cotanen “Ehiza, barazki eta frutazko natura hila” margolanean.
Okasioak okasio, argi asko dago nagusitu den azenarioa laranja dela. Barietate landuenak, zabalduenak eta gozoenak hala dira. Indarrean datoz, ordea, bueltan beste koloretakoak. Gero eta gehiago ikusiko ditugu sukaldarien eskuetatik hasi eta dendetako apaletaraino. Boladak bolada dira; lehen laranja nagusitu eta orokortu den bezala hor datorzkigu zuriztak, horixkak, laruak, ubelak, gorriak eta abar. Osasunaren, argaltzearen, hobeto ikustearen edo dena delakoaren izenean ederki salduko dizkigute. Izan ere, egia da: gordinik janda, bere fluorra dela medio, hortzak garbitu eta txantxarra saihestuko duzu, eta larruazala leundu eta zimurgabetzeko jarri azenario orea. Dena dela kolorea.
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.