Esan banuen esan nuen. Behin irratsaio batean azenarioa (Daucus carota) mokofina zela esan nuen. Lagun bati irrifarrea aterarazi zion; urrutiagoko batek ikusten nauenero gogora ekartzen dit.
Mokofina da bai karrota, bastanaga, pastana, pastanada, pastanera, pastanagrea edo azenarioa. Mokofina, ahozuria, mutur-zuria… guztiz fina, alegia. Baratzean ez da errazen etortzen den barazki horietakoa, eta jende askok ezinezkotzat joa dauka. Egutegiko udaberrian eta udan ereiten da, eta oraintxe horien erdi-erdian gaudenez, adoretu eta arnasa eta asmoa hartu eta erein dezagun! Orain ereindakoak udaren amaiera eta udazkena gozatuko dizkigu. Utziz gero, baita negua ere. Azenarioa jaio eta bizi osoa egingo duen tokian ereiten da. Hurrengo udaberrira arte ez da garatu eta loratuko eta bitarte horretan jan daiteke. Bai, badaiteke, baina zenbat eta gazteagoa samurragoa, ahozuriarentzako azenario mokofina. Ez utzi handi-handi egiten, baldin eta errekorra eskuratu nahi ez baduzu. Lan handia hartu behar duzu horretarako: palanka batekin zuloa zabaldu, loreontzietarako erabiltzen den lur nahasketa harro hori sartu eta zain handia egiten duen barietateren bat erein, bi edo hiru hazi erein eta gero onena utziz bakandu. Astunenaren errekorra AEBetako Minnesotako Otsegoko Christopher Qualleyk du: 10,17 kiloko bat sortu zuen 2017an. Luzeenarena, berriz, Ingalaterrako Malverteko txapelketan neurtu zuten, Joe Athertonek zaindutakoa izan zen eta 6,245 metro neurtzen zuen. Gure etxean ez dugu horrelakorik nahi, ezta? Ez alajainena! Txiki, goxo, xamur horiek ederragoak dira, landu eta ikusteko bezala jateko.
Hemen ondo datorren barietateren bat eskuratzea da onena; Euskal Herriko hazi ekologikoak lantzen dituen Aleka elkarteak eskaintzen dituenak hiru dira: Colmar, Nantesa eta Morada. Hasteko nahikoa.
Azenarioarentzako lur harroa, urasetzen ez dena, pH neutroa duena (buztinik ez otoi, dio mokofinak) eta eguzki ordu ahalik eta gehien hartzen duen saila aukeratu. Errauts pixka bat nahasi lurrari. Harrotik gutxi badu mausarra edo hondarra ere bai.
Haziak uretan eduki bizpairu egunez beratzen; euri ura edo iturrikoa bada hobe. Askoz lehenago ernatuko da gero lurrean. Xukatu eta lur, buztin edo hare finarekin nahasi hautseztatutako haziak izan arte. Horrelaxe garbitu gabe ereingo ditugu, asko jota zentimetro bete lurperatuaz. Purrara zabaldu daitezke edo nahi izatera errenkadetan. Purra-purra eginez gero ez asko bota. Edonola ere, gero gaitzak ekiditeko eta hazkundea bermatzeko, bakandu edo miaztu egin behar izaten da saila. Horregatik erein errenkadetan, batetik bestera 10-12 cm utziz eta hazi batetik bestera 8 cm inguru. Honek bakantze lana murrizten du, baina hasieran tarteko belarrak kendu beharra dakar. Gaitzerdi; hasierako lana baita, eta azenarioaren mastra hazi denean berak hartuko ditu azpian, ilunpetan eta haztea eragotziko die. Lurrari heze eutsi, gutxienez ernatzen den arte. Azenarioak duen arerio nagusia euli bat da (Psila rosae). Berak jartzen dizkion arrautzetatik sortzen diren harrek azenarioa bueltan-bueltan jan eta lurrez zikinduta aterako dira. Eulia ez hurbiltzeko aldamenean porrua (Allium porrum) edota tipula (Allium cepa) jarri. Horiei ere lagunduko die azenarioak, etsai dituzten harrak sortzen dituzten sitsak (Acrolepiopsis assectella) uxatuz.
Loreontzian leiho-koskan edo balkoian, edo baratzean egin azenarioa. Azenario industrialaren eta etxekoaren arteko aldea dastatuz geu ere mokofindu gaitezen, otoi.
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.