Azaburuak eta aza burutsuak
Erleak zorioneko dabiltza. Erleak, geratzen diren bakanak. Izan ere, gure asmo zitaleko intsektizida, pestizida, herbizida eta antzeko pozoiak barra-barra erabiltzen jarraitzen dugun artean, gure ospitaleak mukuru betetzen ditugun bezalaxe daude erleenak ere. Geratzen diren bakan horiek, hala ere, zorioneko dabiltza.
Zorioneko oraintxe loraldi betean baitaude lehen Kruziferoak eta egun Brassicaceae deitzen den familiako landareak. Horietako batzuen izen geure-geurea beste bat da: aza jendea (Brassica spp.). Hainbeste landu ditugu, hainbeste jan dugu haiengandik, hainbeste jan-tzi gara haiekin, hainbestetako jaki izan dugu, hainbesterainoko jaki-ntza izan dugu… Neurri handi, oso handi batean gure jakintza eta kultura azari zor diogu. Eta osasunerako ez da jaki hoberik, eta gustatu zaigu, eta lantzen ikasi dugu.
Azak lantzeak milaka urtetan eta milaka tokitan aza jendea zabaldu eta hedatzea ekarri du. Aza erein, aza landatu, aza zaindu eta aza jan, eta ale batzuk hazitarako utzi; ale horiek bere garaian gara abiatu edo garatu, pirukatu, tontortu, zildu, zakildu, kukulatu, kukuildu, morronkatu, morrondu, goiti joan, hozitu, buztandu, gogortu, burutu, loretu, ernamuindu, ernatu, zoztu, galdurratu edo gailurtuko dira, muturrean lore sorta ederra zabaldu eta ernaldutakoan leka tankerako silikuatan hazi biribil-biribilak emateko. Garatu eta loratze hori da une garrantzitsuena, bai erleentzako, baita azentzako ere. Hortxe gertatzen da polinizazioa eta aberastasun genetikoaren trukaketa. Arra eta emea nahastea; erlea dela medio arrak eta emeak jokatuko dute; erleak agian jolastu, bi loreek jokatu. Eta haziak sortuko dira, aza-haziak. Baina zer nahasketa izan da hazi hori munduratu duena? Zein lore arraiotan ibili zen erlea polen putzuan zilipurdika? Eta zein beste loretara etorri da aldajoka jarraitzeko, beste haren polena utziz? Bi lore horien genetikaren nahasketa izango da hazi berritik letorkeenak. Eta urtero horrela, urteak etorri, urteak joan, milaka urtetan.
Eta horrelaxe sortu dira aza amon leinu batetik, basaza edo aza basa (Brassica oleracea), egun dugun aza jende aukera zabala. Batzuek lorea indartu dute: azalorea (Brassica oleracea var. Botrytis), brokolia (Brassica oleracea var. italica) eta erromaneskua (Brassica oleracea convar. botrytis var. botrytis). Beste batzuek hostoaren sena sustatu dute: gailego aza edo zuhain aza (Brassica oleracea var. acephala) edo kalea (Brassica oleracea var. sabellica eta var. palmifolia). Aza muskarraren alboetako begiak haziz hedatu da Brusela aza (Brassica oleracea var. gemmifera). Txortenaren edo trontzoaren zentzuari eutsi diote errefau-azak (Brassica oleracea var. gongylodes) eta makilatarako azak edo aza hostokakoak (Brassica oleracea var. longata). Eta azken muturreko begia edo kimua lehenetsi zutenetatik eratorriak ditugu buru aza (Brassica oleracea var. capitata f. alba), aza gorria (Brassica oleracea var. capitata f. rubra), aza zorrotza (Brassica oleracea var. capitata f. acuta) eta aza kizkurra (Brassica oleracea var. sabauda). Azken horiek denak dira azakobak edo aza buruak. Aza burutsuak. Eta guk iraingarri erabiltzen ditugu aza hosto, azaburu… Ustez burutsuok.
Apirilaren 17an, Brasilgo Eldorado do Carajás-en egin zuten lurrik gabeko 21 langileen sarraskiaren 29. urteurrena izan da. Ordutik, La Vía Campesinak data oroitzen du Nekazarien Borrokaren Nazioarteko Egun gisa, lurrerako eskubidea defendatzeagatik koldarkeriaz erail... [+]
Maiatzaren 22tik 23ra bitartean deklaratu beharko dute auzipetuek. Gazteek salatu dute instituzioak "geroz eta gehiago" ari direla mugatzen protestarako eta mobilizaziorako eskubide politikoa, eta 'Bajadikako 27ak' izenarekin sortu dute plataforma bat. Maiatzaren... [+]
Sasoitsu, osasuntsu eta bizipozez gainezka egotea dut helburu. Jaten dudanak, egiten dudanak eta pentsatzen dudanak eragina du oreka eta malgutasuna lortzeko eta tentsioa saihesteko.
Egurra diamanteak baino arraroagoa, bakanagoa da. Bai, unibertsoan errazagoa da diamanteak topatzea egurra baino.
Proventza eskualdean, Alpeen hegoaldean abiatu zuten Lili Saint-Laurent euskaldunak eta Mathias Guibert proventzarrak abeltzaintza proiektua duela hamar urte pasatxo. “Ardi, ahuntz, behi, txerri eta pottokekin plantatu ginen etxalde dibertsifikatua landuz, baina laborantza... [+]
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Urduñako 2022-2042 Onura Publikoko Mendia Antolatzeko Planaren parte da ekintza, eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailaren babesa eta Bizkaiko Foru Aldundiko Mendi Zerbitzuaren laguntza jaso du.
Sendabelarrak non bildu galdetuz idazten didate eta bide bazterrei erreparatzeko esan ohi diet. Erromantizismoak kalte egin digu bizitzako esparru askotan eta hemen ere bai, sendabelarrak ez baitaude mendi tontorretik gertu dauden bide zidorretan (bakarrik), ezta kostatik bertan... [+]
Apirilak asaba zaharrengana garamatza. Apirila urte osoaren gakoa izango da. Lurrak antolatzea, ongarriketa osatzea, haziak plantatzea, pardak, makilak, sareak, lokarriak atontzea… Hamaikatxo lan bada, sasoi berrirako urratsik handiena, gero uda eta udazkena azkurriz eta... [+]
2021 inguruan hasi zen Itziar Presa Blasco gernikarra konbutxaren munduan murgiltzen. “Magisteritza ikasi nuen nik, eta hezkuntzan aritu nintzen urteetan lanean, baina semeak jaio zirenean etxean geratzeko aukera izan nuen, eta ordu arteko guztia, nolabait, apurtu egin... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Nekazariarentzat baratzea eragozpena besterik ez da. Egungo makina bat nekazari “aurreratuk” horrela pentsatzen du. Bere lanean ez dute baratzerik behar, ezta oilategirik, ezta sagarrondorik, ezta erlauntzarik ere.
Gasteizko Basaldea etxaldean dago kokatuta Soilik nekazaritza birsortzaileko proiektua, Abetxuko auzoan, eta Jaime Garcia, Joseba Vigalondo eta Javier Chaves dira bultzatzaileak. “Lehen sektorean, eredu agroekologikoan inkorporazio berriak bultzatzea da gure helburua,... [+]
Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]