Parisko Marceau etorbidearen 11. zenbakian dagoen jauregi historikoa EAJren esku geratu da azkenean. Baina eztabaidarik ez da falta izan, besteak beste Alderdi Popularrak aitzakia gisa erabili duelako Espainiako Kongresuan bozkatu behar zen omnibus dekretua-ren aurka egiteko, esanez Pedro Sánchezek jeltzaleei egindako “oparia” dela.

Espainiako Gobernuak frogatutzat jo du, txosten baten bidez, jauregia EAJren inguruko pertsonek Mexikotik bidalitako diruarekin erosi zela 1937an, oraindik Euzkadiko Gobernua osatu gabe zegoenean. Horregatik, orain hasierako jabeari itzuli dio, eta Cervantes Institutua berriz, alokairuan izango da bertan, gutxienez 2030. urtera arte.

“EAJ dirua lortzeko alderdi aprobetxategia bihurtu da”, bota du Miguel Tellado PPko bozeramaileak eztabaidaren erdian, Aitor Esteban eta EAJko beste kideak asaldaraziz. Izan ere, jeltzaleentzat, balio monetariotik harago, balio sinboliko itzela du eraikin horrek, erbestearekin eta frankismoaren kontrako borrokarekin bete-betean lotzen baititu.

Amerikako euskaldunen diruarekin

Senatik Arc de Triomphera doan Avenue Marceau etorbidean dagoen eraikin dotore hori, Helène Brawn estatubatuarraren eskuetan zegoen 1937an Rafael Pikabea EAJko diputatuak alokatu zuenean. Lau solairukoa eta Haussmannen estiloan eraikia –Parisko beste jauregi asko bezala–, kokapen ezin hobea zeukan eman nahi zioten funtziorako: Euzkadiko Gobernuaren bulegoak izatea.

Baina Jose Antonio Agirrek gobernua osatu gabe zeukan oraindik. Horregatik, erosketa prozesua beste modu batean egin zen. Eduardo Jauregi historialari eta Euskal Abertzaletasunaren Agiritegiko koordinatzaileak Deia egunkarian duela urte batzuk argitaraturiko erreportaje batean azaldu zuenez, Mexikon zegoen Francisco Belaustegieta enpresariaren eta bere familiarengana jo zuten dirua lortzeko. Denera 65.000 dolar bidali zituzten handik, eta horrekin lotu ahal izan zuten erosketa; 1.460.000 libera ordaindu zituzten.

Baina eraikina beste pertsona baten izenean jarri zuten, Marino Ganboa ontzigilearen izenean zehazki, AEBetako nazionalitatea baitzeukan. EAJk bazuen eskarmenturik bere kideen kontrako errepresioa saihesten, Primo de Riveraren diktaduraren garaitik, eta nahiago izan zuen izen-mailegatzaile bat erabili.

Gero, eraikinaren titulartasuna Finances et Entreprises sozietatearen izenean jarri zuten, Eusko Jaurlaritzak Frantziako Estatuan zituen beste ondare askorekin egin bezala.

Gestapok konfiskaturik

Naziek Paris hartu zutenean jauregia Gestapoko agenteek konfiskatu eta frankistek okupatu zuten. Pedro Urraca polizia frankista ezauna zegoen tartean, Lluis Companys Kataluniako presidentea atxilotu eta fusilatua izan zedin entregatu zuena.

1943an, Senako Auzitegiaren agindu batek Finances et Entrepriseseko jabetza guztiak agintari frankisten eskuetan utzi zituen. Horretarako, espainiar enbaxadoreak esan zuen Espainiako Altxortegiko dirua erabili zela erosketan, gezur borobila, dirua erbesteko euskaldunek bidali zutelako, ikusi dugun bezala.

Urte horietan Hogar Español elkartearen eta Falangeren egoitza izan zen Avenue Marceau 11, eta “gorriek” erbestera eramandako ondasunak Berreskuratzeko Komisioaren zentro bezala erabili zuten egoitza. Han biltzen zuten erresistentziari konfiskatutako dokumentazio baliotsua, besteak beste Araba Sarea eta antzeko talde klandestino askoren kontrako operazioak egin ziren informazio horren bidez.

Erbesteko Jaurlaritzaren erreferentzia

1944an, behin Paris askatuta, berriz ere euskal jatorriko pertsona talde batek jauregia bereganatu zuen soldadu aliatuen laguntzaz. Ondorengo urteetan egoitza hori erbesteko Eusko Jaurlaritzaren erreferentzia nagusietako bat bihurtu zen.

Izan ere, Finances et Entrepreses sozietateak sekula ez zuen onartu 1943ko Senako Auzitegiaren erabakia: “Sententzia horren baliotasuna eta oinarria zalantzan jarri behar dira”, dio Euskadiko Artxibo Historikoan kontserbatzen den dokumentu batean. Euskaldunen Lagunen Nazioarteko Ligari alokatu zion eraikina, eta honek aldiz, Agirreren erbesteko gobernuari.

Baina jabetzaren inguruko tira-birak ez ziren inondik inora amatatu: 1951n berriz ere Senako auzitegiak berretsi zuen jauregia Espainiako Estatuarena zela, eta euskal ordezkaritza handik egotzi zuen.

“Sentimendu” kontu bat

Geroztik, EAJk hamarkada askotako borroka legala eraman du Avenue Marceau 11 berriz ere eurentzat izan dadin. Espainiako Gobernuarekin buruturiko negoziazioetan sarritan jarri dute mahai gainean gai hori. Iñaki Anasagastik duela gutxi gogorarazi duenez, Jose María Aznarren eta Mariano Rajoyren exekutiboekin ere adostu zuten eraikinaren itzulera, euren botoen truke, nahiz eta azkenean ezin izan zuten bete.

Orain, PPren, Voxen eta Juntsen botoekin Omnibus dekretua atzera bota badute ere, jadanik ez dago atzera bueltarik, eraikinaren titulartasuna aldatzeko agiriak duela aste batzuk sinatu baitzituzten EAJk eta Espainiako Gobernuak: “Guretzako hau sentimendu kontu bat da eta justizia demokratiko kontu bat ere bai”, ziurtatu du Estebanek.