Atzoko filosofoen oraina hausnartuz


2025eko otsailaren 13an - 14:46
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

Epistemologia, edo ezagutzaren teoria, filosofiaren arlo nagusietako bat da, eta historian zehar garrantzizko eztabaidak izan dira gure ezagutzaren mugen eta oinarrien inguruan. Honen baitan bi korriente indartsu topatzen dira, ezagutzara iristeko bide ezberdinak proposatzen dituztenak: Descartes-en Arrazionalismoa, arrazoian oinarrituta, eta Locke eta Humek errepresentatzen duten Enpirismoa, esperientzian oinarrituta.

Descartesek “cogito ergo sum” esaldian laburbiltzen du abiapuntu gisa bere iritziz ziurra den oinarria. Egia arrazoiaren bitartez lortu nahi du eta horretarako, metodo matematiko-deduktiboa jotzen du bide egokitzat. Batetik, arrazoimenean du konfiantza osoa, egia ezagutzeko bide bakartzat jotzen baitu. Hori gutxi balitz, aipatzekoa da ere mekanizismoa; izan ere, errealitate fisikoa tresna mekaniko bezala ulertzen da, helbururik gabe.

Honen aurka eta espektro filosofikoaren beste aldean, enpiristak topatzen ditugu, haiek esperientzian oinarritzen dira egia osoa ezagutzeko; hau da, haien hitzetan zentzumenen bidez lortutako esperientziaren emaitza da ezagutza. Horrez gian, esperientzian oinarritutako arrazoimen kritikoa aldarrikatzen dute; enpiristek arlo praktikoetara bideratu nahi baitute esperientzia eta hark eskuratutako ezagutza.

Hala ere, Kant filosofo austriarrak bi korronte hauek kontrajarriak ez direla baieztatu eta demostratu zuen. Are gehiago da, bi korronteak zirela beharrezkoak eta bi korronteak elkartu behar zirela zioen, egia absolutura edota ezagutza osora iristeko. Horrela, filosofia kantiarrak, kritizismoaren bidez, jarrera arrazionalistaren eta enpiristaren arteko antagonismoa gainditzen du bakoitzetik alderik positiboena hartuz. Horrela, ezagutzara iristeko bide zuhurrago eta eraginkorragoa lortu zuen.

Soilik sentimenduen eta arrazoiaren arteko elkarrekintzaren bitartez eraiki ahal izango dugu Euskal Herri zein mundu justuago eta hobeago bat

Ezinezkoa da egia osoa lortzea bi bideetako bat erabili gabe. Arrazoia eta esperientzia, biak dira beharrezkoak ezagutza osoa lortzeko eta bien arteko elkarlanaren bitartez zein batak bestearen hutsak betez soilik izango da posible egia osora iristea. Gainera, biak erabiliz, batenganako dogmatismo hutsa deuseztatzen da, zentzu eta iritzi kritiko bat erabiliz; gaur egun hain beharrezkoa den iritzi kritikoa.

Guztiz beharrezkoa dugu gaur egun Euskal Herrian zein munduan gertatzen ari diren hainbat gauzari erreparatzeko iritzi-kritikoa. Batez ere, gaur egungo egoera konplexuaren aurrean hainbat titularrengatik itsutuak ez izateko edota errealitatearen aurrean manipulatuak ez izateko.

Azken boladan bai munduan eta bai Euskal Herrian gero eta egoera soziopolitiko konplexuagoa dugu. Aipatzekoa da azken urteetan faxismoaren gorakada esponentziala eta hauteskundeetan lortzen ari diren emaitza paregabeak. Zer esanik ez azken asteetako gertakizunak kontuaz hartuz; izan ere, zeharo esanguratsua da Elon Muskek, munduko pertsona boteretsuenak agur nazia egin izana publikoki, inongo ondoriorik gabe. Hamarnaka dira ultraeskuinaren igoeraren arrazoiak, baina esango nuke badela titular hutsal bat. Herritarren bizi kalitatea beherantz doa eta horren aurrean diskurtso populistak erakargarriak dira eta diotenaren aurrean norbanakoak iritzi-kritikorik ez badu, erraz irentsi dezake amua, eta tamalez, hori betetzen ari da.

Bestalde, immigrazioaren inguruko titular manipulatzaileen bitartez, beldurra sortzen dute, ezinegona eta bizitza aurrera ateratzeko etorri direnak kriminal hutsak balira bezala margotzen dira. Honen aurrean, enpirismoa soilik hartuko bagenu ezagutzarako bide bezala, sentimenduen bitartez erraz manipulatuak izan gaitezke.

Horrez gain, Palestinako genozidioa ez dugu ahaztu behar, eta aipatzekoa da estatuko zein internazionalki indartsuak diren komunikabideen papera. 47.000 palestinar hildako, 2.000 israeldarrak. Baina zifretatik harago doa dena. Ez dugu ahaztu behar nor izan den palestinarren lurretan sartu dena; alegia, nor den zapaltzailea eta nor zapaldua. Gai honen inguruan hausnartzeko ere guztiz beharrezkoa da iritzi kritikoa, manipulatuak izaten ez uzteko. Honen aurrean, Arrazionalismoa soilik erabiliko bagenu; hildako palestinarrak zenbaki hutsal bat direla irudituko litzaiguke; izan ere, gripearekin urtean hildako 50.000 pertsonak hildako palestinarren parekoa irudituko litzaizkiguke, testuinguru politikoa alde batera utziz.

Horregatik guztiagatik, Enpiristak eta Arrazionalistak izan behar dugu, sentimenduak eta arrazoia erabili behar ditugu; biak elkarlanean, Kanten kritizismoak proposatzen duen gisa.

Soilik sentimenduen eta arrazoiaren arteko elkarrekintzaren bitartez eraiki ahal izango dugu Euskal Herri zein mundu justuago eta hobeago bat.

Adur Aranburu Balza

Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora

ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.


Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
June Fernández
#2
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
#3
#4
Mikel Otero Gabirondo
Azoka
Kanal honetatik interesatuko zaizu: Irakurleen gutunak
2025-03-16 | Josu Jimenez Maia
Harearen pisua

Harea-erloju baten bidez irudikatu ohi da denboraren joana. Ospatu berri dugu Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoak 49 urte bete dituela iragan den otsailaren 27an. Urte hauetan guztietan, harearen pisuak ez du oraino estali Saharako populuaren askatasun-nahia eta... [+]


AHTaren zundaketen aurkako ia bi urteko borrokaren balantzea

Datorren udaberrian, Stop AHT Zundaketak ekimenak bi urte beteko ditu. 2023ko maiatzean, ADIFek Itza, Sakana eta Goierriko udalei jakinarazi zien zundaketa geoteknikoak eta beste jarduketa batzuk egingo zituela AHTaren Nafarroako korridorea Euskal Y-arekin lotzeko alternatibak... [+]


Bi indar kontrajarri

UEMAk Telegram bidez banatzen duen “Euskararen Hemeroteka” kanalean honoko titularrak irakurri ditut bata bestearen atzetik: “Gipuzkoak euskararen aldeko bide-urratzaile izateko ardura hartu du”, eta jarraian “Udaltzainen hizkuntza eskakizunen... [+]


2025-03-15 | Jabi Elorza Antia
Txapela buruan

Iazko udan ere Alacant aldera hurbildu ginen eguraldi hobea aurkitu nahian eta, urtero bezala, egun batez, Benidorm erraldoian sartu ginen hango giroan murgildu, zerbait hartu eta seme-alabekin izozki edo gofre bat dastatzeko asmoz.

Hiri bitxia da, denetarik aurki dezakezu... [+]


Judimendi auzo eskola ez da etorri berria

Ongi etorria eman digu Unai Mendizabalek A eredutik D eredura aldaketa egitea erabaki dugulako Judimendi auzo eskolan. Bidea malkartsua izango dela ere ohartarazi digu Armentia Ikastolako guraso eta Arabako Ikastoletako lehendakariak. Gure esker ona adierazi nahi diogu eman... [+]


Euskararen gurditik denok tira egin behar dugu, baita hezkuntzan ere

Ez dira gutxi azken boladan euskara bere onenean ez dagoela eta bere transmisioa bermatuta ez dagoela ohartarazten ari diren ahotsak. Bestetik, inork ez du ukatzen hezkuntzak ezinbesteko betebeharra duenik euskara eta euskal kulturaren biziraupenerako. Erronka estrategikoa... [+]


2025-03-15 | Rober Gutiérrez
Mantrak

Azken asteetan zenbait unibertsitatetako ate irekien jardunaldietara joateko aukera izan dut. Semea aztertzen ari da zer ikasiko duen datozen urteotan eta, erabakia hartu aurretik, komeni da aukera guztiak begiratzea. Unibertsitate bakoitzak badu bere misioa, bere izaera, bere... [+]


Ezer aldatu ez zuen pandemia

Bost urte igaro dira pandemiaren hasieratik. Pandemia horrek ekarri zuen denok zaintza eredua ezagutzea, inondik inora ere behar bezala ez zebilena. Egoitzetako kutsatzeen eta hildakoen datuak, batez ere pribatuetan, zifra hutsak baino askoz gehiago izan ziren.

2020ko... [+]


Gure istorioak berreskuratzea eskubideak defendatzeko

Duela aste batzuk, gurean egon ziren El Salvadorko eta Kanarietako emakumeen eskubideen aldeko hainbat aktibista. Sexu- eta ugalketa-eskubideez eta eskubide horiek urratzeak emakumeengan dituen ondorioez aritu gara; hala nola El Salvadorren berezko abortuak izanda homizidio... [+]


Zerga turistikoarena estrategia komunikatibo hutsa da

Tasa edo zerga turistikoaren eztabaida urtetan luzatzen ari da, erakunde publikoetan ordezkaritza duten indar politikoen artean zabala den arren ezarri beharraren gaineko adostasuna. Eztabaidetako bat da zerga hori zein erakundek kobratuko duen: zenbait udalek (tartean... [+]


Gurekin egiten dutena

Ba al dakizue frantses batzuk harritu egiten direla mugaren alde honetan ere euskaldunak bagaudela jakitean? Ba bai, harrigarria bada ere, behin, Donostian, frantses batzuei entzun nien sinetsi ezinik beren buruari galdetzen: “Saint-Sébastien est au Pays... [+]


Bi minututan galdutako elkarrizketak

Azkar! Azkar! Adi egon, ez daukat astirik eta! Ohartarazi behar zaitut, denborak agian ez baitit uzt… Pipipipi-pipipipi! Pipipipi-pipipipi!

Goiz jaiki, eguneratuta egoteko irratia piztu, dutxa hartu, ilea lehortu, orraztu, bizarra kendu edota makillatu, kafea egiten den... [+]


2025-03-13 | Josu Iraeta
Herri aske izango bagara

Ez da berria, lehen ere ezagutu ditugu horrelako egoerak. Bere garaian hartutako erabakiaren emaitzak okertzen doazenean, zuzentzeko nahiko denbora balego bezala, eta ez da egia.

Hitz politak, itxaropentsuak, euskal gizartean pozik entzuten direnak, bai, baina badut beldurra,... [+]


Etxebizitza hutsak eta jabetza-eskubidea, eskuineko mantrak desmuntatuz

Azpeitiko Udalak etxebizitza hutsei ezarritako kanona abian jarri berritan –eta Euskadi osora zabal daitekeela jakinda–, etxebizitza horien jabeen eta eskuineko alderdien kexak irakurtzen eta entzuten hasiko gara. Jabetzarako Eskubidearen inguruko mantra horiek... [+]


Aztarnak

Lurrak guri zuhaitzak eman, eta guk lurrari egurra. Egungo bizimoldea bideraezina dela ikusita, Suitzako Alderdi Berdearen gazte adarrak galdeketara deitu ditu herritarrak, “garapen” ekonomikoa planetaren mugen gainetik jarri ala ez erabakitzeko. Izan ere, mundu... [+]


Eguneraketa berriak daude