Gizarte- eta protesta-mugimenduen historia aztertzen denean, ikergai oparoenak Aro Garaikidekoak izaten dira. Iturriak ugariagoak dira, gatazkak ere bai, eta gainera, ikertzaileok ikergaiaren mundu ikuskera konpartitzen dugu. Hau da, aurrerabidearen eta progresoaren galbahetik pasatakoak garenez horien aldarriak eta programak ulertzen ditugu, arrazionalak egiten zaizkigu; Ilustrazioaren seme-alabak baikara azken finean.
Baina aro aurreindustrialeko gatazkatan zaila izaten da geure burua kokatzea eta ikuspegi horiek konpartitzea; izan ere, ez baitago argi garai hartako protesta eta erresistentzia mugimendu errebeldeek programa kontzienteak garatzeko gaitasunik ba ote zuten. Gauza al ziren etorkizunean erregimen alternatiboak imajinatzeko, hots helburu utopiak proiektatzeko? Ez dago batere argi.
Ikuspegi klasikoenaren arabera, Erdi Aroko eta Aro Modernoko errebolta gehienek izaera atzerakoi edo kontserbadorea zuten. Hau da, oro har, ez zuten feudalismoa abolitu edo monarkia desagerrarazteko borondate argirik. Haien mundu ikuskeraren arabera, feudalismoa ordena sozial justua zen, non estamentu bakoitzak zeregin bat betetzen baitzuen. Matxinadak, beraz, gertatzen ziren jaun nobleek edo hirietako patrizioek gehiegikeriaz jokatu eta ordena sozial hura urratzen zutenean. Errebolta horien helburua aurreko egoerara itzultzea zen; justutzat zeukaten ordena sozial hori berrezartzea, alegia. Errua ez zen izaten monarkiarena edo sistema feudalarena, jaun noble edo handiki konkretuena baizik. Are gehiago, sarri, Erregearengana jotzen zuten laguntza eske, aurreko egoera berrezar zezan. Konparaziora, Frantziako Grande Jacqueriean (1358) zein Ingalaterrako Wat Tyleren altxamenduan (1381) herri-xeheak ez zuen Erregea egoeraren erantzuletzat hartu, haren aholkulariak eta nobleak baizik; eta XVII. mendeko matxinada antifiskaletan, “Biba Erregea! Behera gabela!” edo “Biba Erregea! Behera gobernu txarra!” bezalako leloak oihukatzen zituzten, esate baterako, Napoliko (1647) edo Frantzia hego-ekialdeko croquantsen altxamenduetan. Erregea edo sistema ez zuten zalantzan jartzen, soilik kritikatzen zituzten gehiegizkoak iruditzen zitzaizkien zergak (gabela) edo zerga-biltzaileak.
Alabaina, autore batzuen ustez salbuespenak badaude, uste baita matxinada edo errebolta aurreindustrial batzuetan programa eraldatzaileen edota aldarrikapen antisistemikoen frogak egon daitezkeela. Horren etsenplu modura jartzen dira, Jainkoaren Erresuma (hots, paradisua) lurrera ekarri nahi zuten Erdi Aroko heresia erlijiosoak, Gaztelako Komunitateen Gerra (1520-1522) zein Ingalaterra Iraultzan (1642- 1651) parte hartu zuten Diggers eta Levellers mugimenduak.
Eztabaida mahai gainean dago. Eric Hobsbawmek, esaterako, planteatu zuen erresistentzia mugimendu batzuen izaera «ez-kontzientea» Aro Garaikidera arte luzatu zela, batik bat nekazal-gizarte atzeratuetan. Baina Ramachandra Guhak hori bera kritikatu zuen Indiako nekazarien matxinadak aztertzerakoan. Halaber, kontuan hartu behar da aro aurreindustrialean herri-xehearen gehiengoa alfabetatu gabekoa zela eta idazkerarik ezean iturrietan arrasto txikia utzi zuela. Ondorioz, ahotsik gabekoak izaki, haien aldarriak zeharka baino ez zaizkigu iritsi.
Hau guztia, egungo gizarte-mugimenduen inguruan hausnartzeko baliagarria izan daiteke: Ongizate estatu idealizatu hura berreskuratzeko ahaleginean iltzatuta jarraitzen dugu ala kapitalismorik gabeko gizartea imajinatzeko gai gara?
Urtarrilaren 29an, gaur egungo mundu berekoi honetan ohituta ez gauden zerbait gertatu zen Laudioko Guardian lantegiaren atarian. Zuzendaritzak hango labea itzaltzeko asmoa erakutsi zuen, eta horri aurre egiteko, langileek atea blokeatu zuten pankarten bidez. Baina ez zeuden... [+]
Washington (AEB), 1930eko ekainaren 17an. AEBetako Kongresuak Muga-Zergen Legea onartu zuen. Smoot-Hawley Legea ere esaten zaio Reed Smoot senatariak eta Willis Hawley diputatuak bultzatu zutelako.
Legeak 900 produktu ingururako inportazio zerga-mugak %40 eta %60 artean igo... [+]
Vienako Simmering auzoan kirol-zelai bat berritzeko lanetan ari zirela, 150 gorpu dituen hobi komuna topatu zuten 2024ko urrian. Erromatar legionarioak zirela ondorioztatu dute, eta K.o. 100 urte inguruan hil zirela. Edo, hobe esanda, hil zituztela.
Gorpuak edozein... [+]
1945ean Neuengammeko nazien kontzentrazio esparruan hil zen Jean Iribarne gamerearraren diru-zorroa berreskuratu eta bere senideei eman diete. Ipar Euskal Herrian gutxienez 350 herritar deportatu zituzten erresistentzian parte hartzeagatik, eta ia erdia ez ziren bizirik atera.
Gipuzkoako sorrera prozesuari buruzko bere doktore tesia aitzindaria izan zen, lurralde historikoen bilakaera ulertzeko. Deustuko Unibertsitateko irakaslea, historialari askorentzat eredu izan da bere lan egiteko eta irakasteko modua. Igande honetan hil da Elena Barrena Osoro... [+]
Gure amak beti esaten du: “Ez dut sekula ulertu zergatik gertatu zen Lehen Mundu Gerra”. Ez dio batere zentzurik harrapatzen. Ez du ulertzen zergatik inplikatu ziren Europako potentzia zaharrak halako basakeria batean eta ez zaio buruan sartzen nola konbentzitu... [+]
Maki gerrillari antifrankistek Euskal Herrian ez zuten presentzia bereziki nabarmena izan, baina batzuk pasatu ziren, baita erregimenaren errepresio bortitza pairatu ere. Guardia Zibilak hiru hil zituen Ibaetan 1947an eta bat Zubietan 1948an, ahaztuta badaude ere.
Orain arte uste izan dugu Erdi Aroan eta inprenta zabaldu baino lehen liburuak kopiatzeaz arduratu zirenak gizonezkoak zirela, zehazki, monasterioetako monjeak.
Baina Bergengo (Norvegia) unibertsitateko ikerlari talde batek ondorioztatu du emakumeak ere kopista... [+]
Florentzia, 1886. Carlo Collodi Le avventure de Pinocchio eleberri ezagunaren egileak zera idatzi zuen pizzari buruz: “Labean txigortutako ogi orea, gainean eskura dagoen edozer gauzaz egindako saltsa duena”. Pizza hark “zikinkeria konplexu tankera” zuela... [+]
Gerra Hotza bultzatu zuten politiken alboan egon ziren ere bakearen aldeko ildoak. Ez zuten Ekialdea eta Mendebaldea batzeko moduko berregituraketa politiko berririk ekarri, baina errealitate berriak josi zituzten Europako Mendebaldea eta Ekialdearen artean. Horietako... [+]
Ereserkiek, kanta-modalitate zehatz, eder eta arriskutsu horiek, komunitate bati zuzentzea izan ohi dute helburu. “Ene aberri eta sasoiko lagunok”, hasten da Sarrionandiaren poema ezaguna. Ereserki bat da, jakina: horra nori zuzentzen zaion tonu solemnean, handitxo... [+]
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]