Idazlea eta aktibista da. Arun Kundnani (Londres, 1971) gaztetatik dago arrazakeriaren kontrako mugimenduetan inplikatuta. Ama Herbeeretakoa da eta aita Britainiar kolonialismoaren garaiko Indiakoa. Mugimendu antikolonialen inguruko solasaldiak entzuten hezi zen. Ibilbide akademikoa ere horren arabera bideratu du eta Londresen doktore izan da. Race & Class aldizkarian edizio lanak egin ditu eta 2024ko udan Katakrakek bere Qué es el antirracismo y por qué significa anticapitalismo liburua ekarri zuen gaztelerara.

Zer da antiarrazakeria gaur egun eta zergatik da antikapitalista?
Bereizketa argi bat dago bi antiarrazakeria motaren artean: liberala eta erradikala. Antiarrazakeria liberalean, funtsean, arazoa jarrera irrazionalen kontu gisa azaltzen da. Beraz, jarrera irrazional eta aurreiritzi horiei aurre egiteko “hezkuntza-kanpaina” bat behar dela iradokitzen dute. Pertsona zuriek euren inkonszientea aztertu behar dute, aurreiritziak birpentsatu eta zalantzan jarri. Ideia honakoa da: buruan ditugun banakako joera hauek agerian jarriz gero, zuriek jarrera horiek alde batera utziko lituzkete eta, ondorioz, nolabait arrazakeria desagertuko litzateke.

Hori 1960ko hamarkadara arte baliagarria izan zitekeen arrazakeriari aurre egiteko metodo gisa. Geroztik, gurean ditugun arrazakeria-sistema batzuek ez dute behar pertsona zuri askok jarrera arrazistak izatea, kontzienteki ala inkontzienteki. Arrazakeriaren indarra ez dago sinismen-sistemetan, baliabideak modu jakin batzuetan banatzen dituzten merkatu- eta indarkeria-sistemetan baizik; azken horri dagokionez, itxuraz, arrazaren ikuspegitik neutralak diren arazoen izenean justifikatzen da: delitua, migrazioa, terrorismoa eta drogak besteak beste. Gaur, sistema osoak pertsona indibidualen jarrera arrazistarik edo sinismenik gabe funtziona dezake. Horregatik pentsatu behar dugu egiturazko maila batean.

Hori da, beraz, arrazakeriaren aurkako ikuspegi erradikalak planteatzen duena.
Bereziki XX. mendeko kolonialismoaren aurkako borroketatik dator eta tradizio horren ideia nagusia da ezin duzula arrazakeriaren arazoa konpondu jarrera indibidualetan oinarrituta. Egiturak aztertu behar dituzu botere-sistemak aldatu ahal izateko. Ekintza kolektiboa behar da, botere kolektiboa eraiki eta antolatu. Aldi berean, gaurko arrazakeriaren forma ez da duela ehun urte zena. Ezin dugu duela ehun urte erabiliko genituzkeen tresnekin borrokatu, ez genuke arrakastarik izango. Azken 50 urteotan errotu diren estrukturei egin behar diegu aurre. Jakina, esklabotzaren historian zehar elementu batzuk egokitu dira egungo testuingurura, baina gaurko forma berezian jarri behar dugu arreta. Horrek eskatzen du gaur egun dugun kapitalismo mota, neoliberalismo mota eta abar pentsatu eta ulertzea.

Nola azaltzen da arrazakeriaren izaera sistemikoa XXI. mendean?
Arrazakeriak gizarteko baliabideen banaketarekin du zerikusia. Gizarte kapitalistan, bereziki baliabideen banaketa askea oinarri duen ordena neoliberalean, hori bera bihurtzen da arrazakeria garatzeko modu nagusia. Baliabideen banaketa ezberdinaren bidez funtzionatzen du eta horrek arrazismoaren desparekotasunak sakonki txertatzen ditu gizartearen egituran. Gainera, neoliberalismoaren ordena horrek ez du mundu osoko jendearen babesa lortzen, eta indarrez inposatu behar izaten da.

Sistema honek pertsona asko “soberakin” bezala sailkatzen ditu, eta ondorioz, milioika pertsona —bereziki Hegoalde Globalean— kapitalismoaren ekonomiatik kanpo geratzen dira beti. Testuinguru horretan, arrazakeria bihurtzen da populazio soberakin horiek kudeatzeko eta kontrolatzeko tresna eta neoliberalismoaren ordena mantentzeko mekanismoa. Mugak dira, adibidez, horretarako azpiegitura bat. Horien helburua periferian dauden pertsonak sistemaren muinera sar ez daitezen ziurtatzea da eta mugaz bestalde dauden langileen esplotazio inperialista ahalbidetzea. Sistema osoa “terrorismoaren aurkako” eta “drogaren aurkako” diskurtsoen bitartez legitimatzen da.

Arrazakeria anti-islamikoa ezinbestekoa da terrorismoaren kontrako gerran. Nola gauzatzen da gaur egun eta nola iristen da indarkeriaren bidez ezarritako aldaketa kulturalen programa zabalago bat izatera?
Arrazakeria anti-islamikoa ezberdina da Estatu Batuetan, Britainian edo Europako eremuetan. Hasteko, bada arrazakeria anti-islamikoa milaka urte atzera doan gorroto batean oinarritzen dela pentsatzen duena, baina horrek ez du koherentziarik mendeetan zehar. Baita, ezin da pentsatu 9/11ren edo terrorismoaren erreakzio espontaneo bat denik. Aurretik dator. Estatu Batuetan, 1970ko hamarkadan garatzen den neoliberalismoarekin dator eta arabiarrak kulturalki modernitate berri horretara egokitu ezin diren pertsona gisa irudikatzearekin. Zentrala da ideia hori arrazakeria anti-islamikoan. Arabiarrak euren tradizioetan “kateatuta” daudela pentsatzen da, tradizio kulturalek defiziente egiten dituztelakoan merkatu sisteman oinarritzen den nazioarte batera egokitzeko. Kultura defizientziaren ondorioz, indarrez inposatu behar zaie modernitate neoliberalaren arrazionaltasuna. Hots, horrek indarkeria justifikatzen du. Eta, jakina, hori Israel eta Palestinaren egoerarekin lotuta dago une honetan.

Proiektu liberal batean kultura-aniztasunaren ospakizuna eta arrazakeriaren birformulatzea gertatzen dira aldi berean. Zein neurritan da problematikoa borrokak gure identitateetatik abiatzea edo horiek erdigunean kokatzea?
Identitatea abiapuntu bat da, baina ez helmuga. Ez dago inoiz langile klase homogeneo bat, beti izango da langile klase diferentziatu bat. Kapitalismoaren baitan zapaldu edo esplotatzaile izateak identitatearekin lotutako kokapen zehatz bat dakar. Funtsean identitatearen bi kontzeptu daude. Lehena, jaiotzetik arau kultural batzuk xurgatzean dago oinarrituta, bizitzan zehar aldatzen ez direnak eta nor zaren definitzen zaituztenak. Identitate ideia hori beti izango da kontserbadorea. Izan ere, iradokitzen du pertsona baten askapen politikoa bere identitatea merkatuetan eta sistema politikoetan adierazita ikustetik datorrela. Sistemak hori oso erraz egin dezake; kultura-identitate horren ideia islatzen duten produktuak eskain diezaizuke merkatuan eta ordezkaritza eman erakunde politiko eta kulturaletan. Franz Fanonek zion bezala, sistemari guztiz mesede egiten dion jarrera bat da “kultur ospakizun” hori.

Beste interpretazioaren arabera, identitatea beste pertsona batzuekin batera borroka kolektiboaren bitartez eraikitzen den zerbait da. Black Power mugimendua adibide ona da. “Negro” kontzeptuaren identitate zaharra baztertu zuten —beltzak sistema batean zerbitzari bezala gizarteratuak izan zirenekoa— eta belztasuna berdefinitu zuten, munduan gertatzen ari ziren beste borrokei lotuta hain zuzen (Vietnamdarren askapenari lotuta, Puerto Ricoko herritarren askapenari, etab.). Gaur egun, identitatearen ideia horrek indar erradikalagoa du, antikapitalista, borrokarako gaitasun handiagoa duena. Sistema osoa zalantzan jartzen du.

Aldarri arrazistak gero eta nabarmenagoak dira, baita Euskal Herrian ere. Badira gorakada erreakzionarioaren zantzuak, eta orokorra ez bada ere, bada euskal identitateari purutasunetik eutsi nahi dionik.
Hori posible da identitateari buruz kontserbadurismotik hitz egiten denean soilik; hau da, aldatu ezin den zerbait balitz bezala ulertzen denean. Hala ere, berez, identitateak beti daude mugimenduan. Mugimendu horiek besteekin harremantzearen bidez gertatzen dira, gizakiok gainerakoekin ditugun harremanekin hazten garen bezalaxe. Garbitasunaren defentsa horren ikuspegia hartzen baduzu, zure kultura hil egiten duzu, eta ez da benetan sinisten den ezer bilakatzen, baizik eta emaitza politiko batzuk mobilizatzeko lelo hutsa. Kultura objektu gutxi batzuetara murrizten du horrek, politika neoliberalen sintoma argia izanik: etengabe planteatzen du ea herri baten egitura kulturala egokituta dagoen sistema sozial, politiko eta ekonomikoaren kudeaketarako.

Benetako askapena ekarriko duen indar kolektibo bat kapitalismo neoliberalaren egiturak desegitetik abiatuko da. Hori da modu bakarra. Horretarako ezinbestekoa da kapitalismo arrazializatuak ezarritako kultur desberdintasunak gainditzeko eta batasuna aurkitzeko moduak bilatzea. Batasun hori ezin da oinarritu ideia klixetu batean, adibidez, “denok klase berekoak gara eta aktibatzeko zain dagoen interes komun bat daukagu”. Benetako batasuna eraiki behar da. Ez da klase elkartasunaren ideia sinple batean oinarrituko, baina, hori beharrezkoa da ere bai. Kultur politikan aniztasunaren defentsan gelditzen den edozein ikuspegi beti izango da kontserbadorea, eta beti izango da sistemari eutsiko dion kultura bat.