Testu hau bi urte berandu heldu da, baina mozkor-kalakak halakoak dira. Sorpresa harrigarri bat gertatu zen San Fermin Txikitotan: Maite Ciganda Azcarate ezagutu nuen, arte-zaharberritzailea eta lagun baten laguna. Gau hartan kontatu zidan konpontzen aritu zela 1972ko Iruñeko Arte Topaketa famatuetan ikusgai izan ziren bi figura.
Diktadura betean, erregimenak normalean ekitaldi publiko guztiak estuki kontrolatzen zituen, baina kasu hartan askatasun artistikoari traba gehiegirik ez jartzea erabaki zuten. Izan ere, topaketa haiek Huarte familia oligarkikoak finantzatu zituen. Abangoardiako arteari bultzada emanda, bere burua zuritu nahi izan zuten; kolore pixka bat grisean.
Ezaguna da topaketa horietan izan ziren gora-beherak: zentsura, artisten arteko ika-mikak, boikotak, obra hondatuak eta baita indarkeria-ekintzak ere. ETA V.ak aste hartan Iruñean bi lehergailu jarri zituen, horietako bat San Jurjoren omenezko monumentuan. Baina ez nuen ezagutzen Valentziako Equipo Cronica kolektiboak egindako obrarekin gertatutakoa. Rafael Solbesek eta Manuel Valdesek harri-kartoizko 100 figura inguru egin zituzten, tamaina naturalean Brigada Politiko Sozialeko polizia sekretuak irudikatzen zituztenak; gabardina gris, betaurreko ilun eta faxisten estiloko bibote eta guzti. Figura horiek hainbat ekitaldi eta happening-etan jarri zituzten, topaketetan zegoen sasi-askatasun zelatatua eta errepresioa salatzeko. Espectador de espectadores izenburua jarri zioten, hau da, ikusleen ikusle.
Eta orduan, performance espontaneoa hasi zen. Labrit pilotalekuan izaten ari zen kontzertu batean, ikusleak panpinekin jolasten hasi ziren: handik hara mugitzen, hondatzen, apurtzen eta lapurtzen. Figura horietako gutxi batzuk baino ez ziren salbatu. Batzuek etxe partikularretan bukatu zuten eta beste batzuek auskalo non. Ale batzuk han-hemenka sakabanaturik daude: Madrilgo Reina Sofia Museoan, Bilboko Arte Ederren Museoan, Nafarroako Gobernuaren esku… Orain dela bi urte, topaketen urteurrenaren harira, Iruñeko Udalak beste bi figura berreskuratu zituen, bata partikular bati erosita eta bestea maileguan. Ciganda arduratu zen horiek zaharberritzeaz. Kontua da, zaharberritzean ez zituela kolpeek utzitako arrasto guziak ezabatu. Arrasto horiek garaiko giro sozialaren isla baitira. Kolpe horien aztarnak ere ondarea dira, eta beraz, obra beraren parte. Orduan “¡Cuerpos represivos, disolución!” esaten zen; eta egun 1312 edo M.G.G.D.P.
Epilogoa: Topaketak gertatu eta sei hilabetera, 1973ko urtarrilean, Huarteren jabegoko zen Torfinasa lantegian greba egin zuten. Greba hartan, ETA V.ak berriz ere esku-hartu zuen. Langileen eskaerak bete zitzan behartzeko, Felipe Huarte jauna bahitu zuen. Langile mugimenduko alderdiek eta erakundeek (CCOO, ORT, MCE, LCR-ETA VI, …) ETAren esku-hartzea kritikatu zuten, esanez, indarkeria indibidualista eta burges-txikiak ezin zuela proletariotza antolatuaren masa-borrokarik ordezkatu. Huartetarrek langileen eskaerak sinatu zituzten, eta erreskatea ordaindu eta gero, enpresaburua libre geratu zen. Baina ondoko urteetan ez zitzaien abangoardiazko arteen mezenasena egiteko aldarterik geratu, eta arte topaketak ez ziren errepikatu.
Washington (AEB), 1930eko ekainaren 17an. AEBetako Kongresuak Muga-Zergen Legea onartu zuen. Smoot-Hawley Legea ere esaten zaio Reed Smoot senatariak eta Willis Hawley diputatuak bultzatu zutelako.
Legeak 900 produktu ingururako inportazio zerga-mugak %40 eta %60 artean igo... [+]
Vienako Simmering auzoan kirol-zelai bat berritzeko lanetan ari zirela, 150 gorpu dituen hobi komuna topatu zuten 2024ko urrian. Erromatar legionarioak zirela ondorioztatu dute, eta K.o. 100 urte inguruan hil zirela. Edo, hobe esanda, hil zituztela.
Gorpuak edozein... [+]
1945ean Neuengammeko nazien kontzentrazio esparruan hil zen Jean Iribarne gamerearraren diru-zorroa berreskuratu eta bere senideei eman diete. Ipar Euskal Herrian gutxienez 350 herritar deportatu zituzten erresistentzian parte hartzeagatik, eta ia erdia ez ziren bizirik atera.
Gipuzkoako sorrera prozesuari buruzko bere doktore tesia aitzindaria izan zen, lurralde historikoen bilakaera ulertzeko. Deustuko Unibertsitateko irakaslea, historialari askorentzat eredu izan da bere lan egiteko eta irakasteko modua. Igande honetan hil da Elena Barrena Osoro... [+]
Gure amak beti esaten du: “Ez dut sekula ulertu zergatik gertatu zen Lehen Mundu Gerra”. Ez dio batere zentzurik harrapatzen. Ez du ulertzen zergatik inplikatu ziren Europako potentzia zaharrak halako basakeria batean eta ez zaio buruan sartzen nola konbentzitu... [+]
Maki gerrillari antifrankistek Euskal Herrian ez zuten presentzia bereziki nabarmena izan, baina batzuk pasatu ziren, baita erregimenaren errepresio bortitza pairatu ere. Guardia Zibilak hiru hil zituen Ibaetan 1947an eta bat Zubietan 1948an, ahaztuta badaude ere.
Orain arte uste izan dugu Erdi Aroan eta inprenta zabaldu baino lehen liburuak kopiatzeaz arduratu zirenak gizonezkoak zirela, zehazki, monasterioetako monjeak.
Baina Bergengo (Norvegia) unibertsitateko ikerlari talde batek ondorioztatu du emakumeak ere kopista... [+]
Florentzia, 1886. Carlo Collodi Le avventure de Pinocchio eleberri ezagunaren egileak zera idatzi zuen pizzari buruz: “Labean txigortutako ogi orea, gainean eskura dagoen edozer gauzaz egindako saltsa duena”. Pizza hark “zikinkeria konplexu tankera” zuela... [+]
Gerra Hotza bultzatu zuten politiken alboan egon ziren ere bakearen aldeko ildoak. Ez zuten Ekialdea eta Mendebaldea batzeko moduko berregituraketa politiko berririk ekarri, baina errealitate berriak josi zituzten Europako Mendebaldea eta Ekialdearen artean. Horietako... [+]
Ereserkiek, kanta-modalitate zehatz, eder eta arriskutsu horiek, komunitate bati zuzentzea izan ohi dute helburu. “Ene aberri eta sasoiko lagunok”, hasten da Sarrionandiaren poema ezaguna. Ereserki bat da, jakina: horra nori zuzentzen zaion tonu solemnean, handitxo... [+]
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]
