Arrigorri
Lerro hauek idazterako, gazta egiteari utzi diogu eta antzutze prozesu betean gaude. Horrek esan nahi du jetzaldiak gero eta sakabanatuagoak direla denboran, ardiei esnea desagertu arte. Batzuen kasuan, egun gutxitan bukatuko da prozesua, eta gutxi batzuei gehiago kostako zaie.
Jada abuztuaren 5ari begira gaude; eta egun horretatik aurrera artalde osoa batera ibiliko da abendura arte, ahariak eta ardiak, gazteak zein zaharrak. Orduan jakingo dugu zer nolako uda-udazkena izan duen artaldeak, eta horren arabera, zer nolako negua izango dugun. Alegia, ahariek ardiak estali dituzten, ernai geratu diren, arkumerik eta esnerik izango dugun...
Bitartean, gu zer? Artaldea ongi dagoela zaintzeaz gain, negurako prestatzen joango zaigu denbora: artegia hustu, simaurra konpostatu eta zabaldu, azpietarako garoa, egurra, itxiturak konpondu... Aurten egindako gaztak zaindu eta saldu...
Eta atsedena hartu. Bai, hori ere bai. Gorputzari eta buruari lana eta ardura kontzentratuak ez diren bestelakoak eskaintzeko garaia ditugu datozen hilabeteotan. Horrek, aldi berean, hurrengo kanpainarako prestatzen lagunduko digu. Atentzioa jarriz gero, segituan konturatuko gara bizitzak ere halaxe funtzionatzen duela.
Urteetan Ondarroa atseden leku kuttuna izan dugu. Arrigorri ostatua, zehazki. Ulertuko duzue esaten badut etxean sentitzen garela.
Bitxia da etxetik ateratzea eta etxean sentitu nahi hori. Akaso, etxea norberak darama barruan, eta aldatzen dira eszenatokiak. Gure kasuan, mendian –normalki– bizi dugun bakea itsasoan ere aurkitzen dugu. Edo ihintzak eta lainoak kresalaz ordezkatzen ditugu. Edo arkumeak tokia egiten dio bertako atunari.
Bada, ordea, funtsezko elementua etxea etxe egiteko orduan, nire ustez: hartzen zaituzten pertsonak. Ikusezina bezain indartsua den zerbait jasotzen duzu lehen une horretan adierazten dizuna baietz, etxean zarela. Nola adierazten da hori? Begiradaz, gorputzez, hitzez, ahotsaz, usainez, azalez, mugimenduez, irribarrez? Detaile txiki askoren metaketa izango da, ziur aski, baina hain garrantzitsuak denak ere bere txikitasunean...
Arrigorrin paretek ere gonbidatzen zaituzte geratzera, abegikor. Besteak beste, izango da eraikina etxe bilakatu duten horien eskuek hitz egiten dizutelako herri baten historiaz –eta istorioez–, munduan egoteko modu batez. Ondarroan itsasoarekin bizitzeko topatu duten maneraz.
Pertsona batzuen gogoa eta ilusioak daude jasota inguratzen zaituen horretan. Baita txukun eta polit eskaintzen dizuten janarian ere, eta, zer esanik ez, deskantsua ziurtatuko dizun ohean.
Ez dakit dolu baten hasieran nagoen edo beldurra baino ez den. Abenduan desagertuko omen da gure Ondarruko etxie. Urteetan artzain hauek hartu dituenak, akaso, abendutik aurrera paretak biluzik izango ditu. Bertan, oheek tokia utziko diote biluztasun hotzari, eta plater hotsek lekukoa emango diote hutsaren oihartzunari.
Inork ez dit erakutsi etxea definitzen. Gaur, hitz bakarreko definizioa: Arrigorri.
Zeuei ere etxea opa dizuet.
Hau irakurtzen duzunerako, ez dakit zenbat herri izango ditudan bihotzean eta zenbat gogoeta buruan. Idatzi hau bidali baino lehen, izan naiz Arantzan, Tolosan, Elgoibarren eta Ondarroan, Hausnarrean liburua aurkezten.
Euskal Herriko ardi moztaileek ofizialtasuna lortu dute nazioarteko lehiaketetarako, eta 2026ko munduko txapelketan parte hartzeko asmoa daukate. Lehenago, 2025ean, Euskal Herriko txapelketa egin nahi dute.
Astebete pasatxo eman dut artaldeaz hausnarrean. Lehenago ere eskaini izan dizkiot tarteak artalde kontzeptuari ematen zaion erabilerari, baina orain dela astebete izandako elkarrizketak berritu du hari buruzko hausnarra eta paper honetara ekarri nau.
In extremis heldu naiz orrialde honetara. Patuak hala erabaki du. Izan ere, orain dela bi aste erdi idatzita nuen gaurkoa, baina dokumentua gorde gabe ordenagailua itzali, eta han joan zen egindakoa. Beraz, hemen naiz, abiapuntuan eta gaia guztiz aldatuta. Zoriak halaxe... [+]
Lehen begi kolpean, ohiko artaldea dirudi argazkikoak, ezta? Bada, ez… ardi horiek suhiltzaile ere badira eta. Nafarroako Zunbeltz Nekazaritzako Test Guneak zerbitzu berria eta berritzailea jarri du martxan Lizarraldean: Arsue, edo artalde suhiltzaile estentsiboa... [+]
"Ez naiz laborari familiakoa, baina agronomia ikasketak egin eta gero, lehen sektorean aritu naiz lanean Ipar Euskal Herrian. Han ikasi dut badela gauzak egiteko beste manera bat”. Areta Lorea Markalain gaztearen hitzak dira. Abaurregainakoa du aita, eta herrian... [+]
Esango nuke artzaintzatik lan gehientsuenak gustuko ditudala. Artalde baten zikloan dauden sasoietan, ordea, erditze-garaia da kuttuna. Lerrook idazten ari naizen honetan, 25 arkume jaio dira etxean. Lagin txiki bat, besterik ez, 160 bat arkume jaioko direla pentsatzen baduzu.
Josebe Blanco Alvarezek lehen pertsonan jaso du artaldearen urtebetea. Mendian, autoz kaletik orduerdira bizi den emakume artzain euskaldun-galegoaren eguneroko bizitzan nola eragiten dute gaurko munduan pil-pilean dauden gaiek? Klima larrialdia, berdez pintatutako kapitalismoa,... [+]
Mendian, autoz kaletik orduerdira bizi den emakume artzain euskaldun-galegoaren eguneroko bizitzan nola eragiten dute gaurko munduan pil-pilean dauden gaiek? Klima larrialdia, berdez pintatutako kapitalismoa, basogintza, migrazioa, prekaritatea, begano mugimendua, elikadura... [+]
Geroz eta ardi-esne gutxiago ekoizten da Ipar Euskal Herrian. Iaz 65 milioi litro ekoitzi ziren Departamentuan, 2021ean baino %5 gutxiago.
Hau irakurtzen duzunerako, orain artekoa bukatuta izango dugu; hemendik sei hilabetetara atzean utzi dugun horri, berriz ere, heltzeko.
Zergatik irudikatzen dugu denbora-lerroa zuzen? Zuzen-zuzen, gauza gutxi, lautadetako autopista infinituak, adibidez. Baina bizitza ez, bizitza bihurgunetsua da, eta hainbatetan, espiralak ditu maite, biraka aritzeko. Horietako batean gaude: aurtengoa bukatzen ari gara eta, aldi... [+]