Arrak nagusi: sexismo botanikoak itoko gaitu
Doministikuen eta negarrezko begi malkotuen festa iritsi da. Udaberriak usaina badu, kolore ikusgarriak ere bai, baina gure zentzumenetatik ezkutuan alergia zakarrenak piztuko ditu. Udaberria loraldia da. Eguna gaua baino luzeagoa den seihilekoa hasi besterik ez da egin, eta gure inguruko landare gehienek sasoi hau baliatuko dute loratu eta fruitua eta hazia ontzeko.
Loreetan bi sexuak ditugu. Landare batzuek bi sexuak beregan dituzte, hermafroditak dira; gehienak molde honetakoak dira. Gutxi batzuk sexuz banatuta daude; adibidez haginak (Taxus baccata) eta kiwia (Actinidia deliciosa): hagin eta kiwi arrak eta hagin eta kiwi emeak daude. Bi sexuen arteko ernalketa gauzatu beharra dago baldin eta fruitua eta hazia eman nahi baditu. Ernalketa gauzatzeko, polen arrak lorearen atal emearengana iritsi behar du. Polinizazio hori moldatzeko eran ere landare gehienak bi multzo handitan banatu ditzakegu. Ezagunena ernalketarako intsektuak erabiltzen dituzten landareena da: erleak, kakalardoak, euliak... Landare horiek lore ikusgarri eta usaintsuak zabalduko dituzte, intsektu bitartekariak erakartzeko. Besteek ez dute intsektuen beharrik, haizearen zain egongo dira. Kolore eta usain ederretan energiarik xahutu beharrik gabe, duten guztia ahalik eta polen gehien ekoiztera bideratuko dute.
Ernalketaren ondorioz, lore emeak fruitua emango du, bera bezalako landare berriak sortuko dituzten hazien babes eta garraiolari. Fruitua beti da amaren fruitu edo emaitza gorena. Guretzat fruitu asko onak dira: sagarra (Malus domestica), mahatsa (Vitis vinifera), piperra (Capsicum annuum) eta abar. Beste zenbait txarrak, adibidez patatarena (Solanum tuberosum). Eta beste batzuei bere egoera edo bizi baldintzen arabera irizten diegu.
Gure uste horrek ezin eraman ugari sortzen digu. Adibidez, Txinako udareondoa (Pyrus calleriana “Chanticler”) ikaragarri ugaldu da hirietako espaloietan. Loraldi ikusgarria du, zuri-zuria, arbola betean. Baina udareondoa da eta txikiak edo handiak fruituak ematen ditu. Gure herrian bere azpian kotxeak aparkatzen dira eta aletxoek, heldutakoan edo txorien mokokadekin erortzen direnean, auto distiratsuak zikintzen dituzte. Ondorioz, urtero loraldia zapuzteko eta fruiturik ez emateko tratatu egin behar...
Ginkgo (Ginkgo biloba) ederrak ere badu bere galbidea. Dioikoa da, hau da, zuhaitz arrak eta zuhaitz emeak daude. Emeak ematen duen fruituak heldutakoan duen kiratsa ikaragarria da, kaka-usain garbia du, jasanezina. Eta zuhaitz arrak soilik jartzen dira.
Arrak nagusi. Honek ere ipurdian zuloa. Arrek polena erruz sortu eta hedatzen dute, eta lehenaz gain ingurune kutsatuak diren hirietan polenaren alergiak gero eta indar handiagoa hartzen du. Landa inguru irekietan pinuarekin edo belardietako belarrekin gertatzen den polenaren emana eramangarriagoa izan daiteke. Hirietan itogarria. Sexismo botanikoak itoko ote gaitu?
Odei Etxeberri Bimboire, Gorka Roca Torre eta beraien seme Oihan eta Miru buruaskiak dira elikaduran. Horretarako, aztertu behar izan dute gorputzak zer elikagai eta zein kopurutan behar dituen; horiek zein janaritan dauden; urtaro bakoitzean horiek denak eskuratzeko zer landu... [+]
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]
Joxe Blanco Gomez laudioarra Lamuzanaturgunea blog-aren bultzatzaile eta Laudiokolore ekimeneko kidea da. Urteak daramatzate Laudion basa landareen inguruko sentsibilizazioa eta formazioa egiten, eta maiatzean, Arraño mendiko baso orkideen inguruko jardunaldiak egin... [+]