Arrain-zoparako, besterik ezean, itsasoko igela
Amonak sarritan aipatu zidan badela arrain bat, garai batean kostaldeko herrietako sukalde askotan ohikoa zena. Arrain-zopa egiteko bereziki ezaguna omen zen, oso zaporetsua baita labean erreta jateko ere. Beti platerean oroitzen dut, eta beraz, orain gutxira arte oharkabeko espeziea izan da arraindegiko erakusmahaitako aquarium handien parean egon naizenean. Ongi begiratuz gero, haatik, atentzioa emateko moduko itxura duen arraina da, gorputzarekiko buru handiena duena baita, ziurrenik.
Arraigorria (Chelidonichthys lucerna)
TALDEA: Ornoduna / Arraina.
NEURRIA: 30-75 cm.
NON BIZI DA? Ozeano Atlantikoko ekialdean, Norvegiatik Afrikara, eta Mediterraneoan; euskal kostaldera maiatza-ekaina aldera hurbiltzen da bereziki, arrautzak errutera.
ZER JATEN DU? Itsas-hondo hareatsuetako krustazeo, arrain eta moluskuak.
BABES MAILA: Ez dago babestuta.
Mundakan “kolo”, Lekeition “kukutza”, Getarian “borondina”, Hondarribin “pexpelanta”… Guztientzat arraigorri modura ere ezaguna, halakoa baitu bere kolorea. Gure kostaldera maiatza-ekaina aldera hurbiltzen da gehien, arrautzak errutera. Haietatik jaioko diren fase goiztiarrak (larbak) pelagikoak dira, ur-zutabean jitoan bizi baitira lehen asteetan. Baina behin igeriketarako ahalmena eskuratzean, itsas-hondora hurbildu eta espezie bentoniko bilakatzen dira eta bizi osoan itsas-hondoarekiko harreman estua mantentzen dute. Horrela, urte osoan zehar hondo hareatsu nahiz lohitsuetan biziko dira, gehienetan modu bakartian. Beharbada haien artean elkartu nahi dutenean, edo atzemandako arriskuak uxatzeko, igelen tankerako “kroa-kroa” soinua egiten dute, haien gas-puxikari lotutako muskuluak mugituta. Arrantzaleek diotenez, arraigorriaren deia uretatik ateratzen denean ere entzun daiteke! Hala omen da, arrantza-arte artisauak erabilita (mallabakarra edota tresmaila) arrantzatzen dituzten arraigorriak eskuz eta banaka askatu eta ontziratzeko orduan.
Urte osoan agertu daitekeen arren, espezie hau kopuru txikitan porturatzen da, haien izaera bakartiaren erakusle; sarritan familia kide diren gainerako triglido txikiagoekin batera, hala nola kukua (Chelidonichthys cuculus), putxano zirrindatua (C. lastoviza) edo kurrukurua (Trigla lyra). Arraigorria ezagutzen dutenek ordea, ongi bereizten dute, erosketa garaian bederen. Arraigorriaren burua da haietan handiena, kopeta zabal eta ahoraino doakion malda zuzen adierazgarriarekin. Begiak ez dira oso handiak, buruaren aldean; bai ordea bere ahoa, izugarri zabaldu daitekeena, harrapakin handiak irensteko. Buruaren amaieran, albo banatara, hegoen antza duten hegats zabalak ditu, ertz urdinez apainduak –horrek azal dezake “golondrina”, hau da, erdaraz “enara” modura ere ezagutzea, kostako hainbat herritan–. Eboluzioak hegatsetatik haren erradioetako hiru askatu ditu, egun hankak bailiran hondoetako hondarrean sartzen dituenak. Ibiltzeko diruditen arren, haren harrapakinen mugimenduak atzemateko erabiltzen ditu: izan karramarro, bestelako krustazeo, arrain edo molusku, kaskoa betiko atxikita duela dirudien buru honek harrapakin gogorrak irensteko nahiz txikitzeko moduko baraila sendoak dituela adierazten digu.
Itsas-hondoko bizitzagatik arrain zuria da, eta hala du barneko haragia ere, zuria, bai, koipe gutxikoa, baina beste askorena baino trinkoagoa. Itsaskiz elikatzeagatik, ordea, arrain hau zaporetsuagoa da: zapoaren maila berean egon gabe, baina duen haragiaren antzekotasunagatik hark bezain emaitza goxoak lortzeko parada emango diguna. Artisau-arrantzaleek zein gure aiton-amonek ongi ezagutu duten eguneko arraina da; beraz, bertakoa eta osasuntsua. Gainera, ziurrenik ezezagutzagatik, beste asko baino merkeagoa. Beraz, ezagutu, zaindu, baloratu eta noski, dastatu. Edo atzekoz aurrera, berdin da.
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]
Gaztea denean ez du zalantzarako tarte askorik uzten. Suge gorbatadunak badu ezaugarri bat gainontzekoetatik bereizten duena: gorbata. Gorbata, edo batzuek deitzen dioten moduan, lepokoa. Izan ere, kolore arre edo ilun, berdexka edo urdina izan badaiteke ere gorputza, buruaren... [+]
Udako solstizioa gerturatzen ari den honetan, euskal kostaldean itsas dortokak ikusteko aukerak ugaritu dira. Gure uretan ezagunena Egiazko kareta (Caretta caretta) da. Ale helduen oskolaren batezbesteko tamaina, 120 cm-ko luzera zuzenera eta 200 kg-ko pisura irits daiteke... [+]
Saguzarrek Chiroptera taldea osatzen dute. “Cheir” eskua, “pteron” hegala, antzinako grezieran. Beraz, eskuetan hegalak. Hegan egin dezakeen ugaztun bakarra izanik, airea konkistatu eta sekulako arrakasta lortuta, mundu osoan ia 1.500 saguzar espezie... [+]
Aspaldi arrantzaleek gutxi estimatutakoa bazen ere, egun platerean itsasoan baino dezente hobe ezagutzen da. Haragi trinkoa du, bereziki isatsean.
Hego luze eta zorrotzak eta v formako urkila-itxuradun buztana duen hegazti hau ikustean badakigu Euskal Herrira uda heltzear dagoela. Bizkarraldea eta buztana beltzak ditu, distira urdinxkekin, papar gorria eta azpialdea, aldiz, zurixka. Euskaldunon sinesmenetan presentzia... [+]
Gertukoa dugu oso bere irudi bitxia: ur gainean flotatuaz, gu txikitan oheko koltxoiaren gainean korrika eta saltoka ibiltzen ginen antzera. Zentzuzkoa da pentsatzea animalien gorputzak uretan hondoratu egiten direla ur-azalean ibiltzen saiatzen direnean, baina zapataria ez da... [+]
Euskal Herriko gune batzuetan bizilagun ezaguna dute jada dragoitxo arrunta. Nafarroa hegoaldean, esaterako, urteak daramatza (gutxienez 1980ko hamarkadatik) bertako hormetan eta etxe inguruetan gora eta behera, batez ere gau partean, argia duten inguruetan, jatena non... [+]
Urte batzuk ditugunok (nire kasuan, mordoska) sarritan entzun izan diegu gure guraso eta senitarteko helduenei garai bateko ikuskizun harrigarri baten berri. Ipuin baten gertatuko balitz bezala, larreak “argi txikiz” apaintzen zirela maiatza inguruko gau garbietan... [+]
Itsaso zabalean bada izaki lirdingatsu bat, gorputz gardenekoa, bitxi bezain ezezaguna. Aitzitik, ezin esan genezake ezohikoa denik, haren banaketan munduko itsaso gehienetara zabaltzen baita, Kantauri itsasoa barne. Batzuetan bakarka topatu daitezke, besteetan aldiz lepoko edo... [+]
Azeria kanido bat da, otso eta txakurren familiako haragijalea. Animalia zuhur, maltzur eta argiaren fama dauka, eta ez alferrik! Ez da indartsuena izango, baina beti moldatzen da han eta hemen, mokaduren bat lortzeko.
Esaera asko sortu ditu hegazti honek. Ikusteko zaila den arren, denok ezagutzen dugu. Nola? Kantuagatik. Bere izena kantu egiteko erak eman diola pentsa dezakegu. Urtero kantatzen du udaberrian eta uda partera aldiz, isildu egiten da. Esaerak dioenez, “maiatzean kuku, San... [+]
Euskal Herriko muskerren artean ez da handiena, baina ziur asko, bai ezagunena. Musker berdeak, izenak dioen moduan, gorputz berdea du oso, eta ugal garaian, buru eta lepo aldea urdinduak izan ohi ditu. Gainontzean, puntu beltz txikiz osaturik izaten du gorputza, baina bere... [+]
Taxonomia, espezieen ezaugarri txikienak kontuan hartuz bata bestearengandik bereiztea eta identifikatzea helburu duen zientziaren alorra da. Mila jatorri, mila izen arrunt, eta izen zientifiko bakarra baino ez. Lan zail bezain garrantzitsua da izenak adostea, espezie jakin... [+]
Urtxintxa, burtxintxa, ürtxaintxa, kataburtxintxa, katakutxintxa, katagorria, kattagorria, katamixarra, katamixerra, mixerra... Zenbat izen karraskari arborikola polit honentzat. Izan ere, nork ez du ba ezagutzen katagorria? Bereziki basoetan bizi da, baina gure herri eta... [+]