Arrain-zoparako, besterik ezean, itsasoko igela
Amonak sarritan aipatu zidan badela arrain bat, garai batean kostaldeko herrietako sukalde askotan ohikoa zena. Arrain-zopa egiteko bereziki ezaguna omen zen, oso zaporetsua baita labean erreta jateko ere. Beti platerean oroitzen dut, eta beraz, orain gutxira arte oharkabeko espeziea izan da arraindegiko erakusmahaitako aquarium handien parean egon naizenean. Ongi begiratuz gero, haatik, atentzioa emateko moduko itxura duen arraina da, gorputzarekiko buru handiena duena baita, ziurrenik.
Arraigorria (Chelidonichthys lucerna)
TALDEA: Ornoduna / Arraina.
NEURRIA: 30-75 cm.
NON BIZI DA? Ozeano Atlantikoko ekialdean, Norvegiatik Afrikara, eta Mediterraneoan; euskal kostaldera maiatza-ekaina aldera hurbiltzen da bereziki, arrautzak errutera.
ZER JATEN DU? Itsas-hondo hareatsuetako krustazeo, arrain eta moluskuak.
BABES MAILA: Ez dago babestuta.
Mundakan “kolo”, Lekeition “kukutza”, Getarian “borondina”, Hondarribin “pexpelanta”… Guztientzat arraigorri modura ere ezaguna, halakoa baitu bere kolorea. Gure kostaldera maiatza-ekaina aldera hurbiltzen da gehien, arrautzak errutera. Haietatik jaioko diren fase goiztiarrak (larbak) pelagikoak dira, ur-zutabean jitoan bizi baitira lehen asteetan. Baina behin igeriketarako ahalmena eskuratzean, itsas-hondora hurbildu eta espezie bentoniko bilakatzen dira eta bizi osoan itsas-hondoarekiko harreman estua mantentzen dute. Horrela, urte osoan zehar hondo hareatsu nahiz lohitsuetan biziko dira, gehienetan modu bakartian. Beharbada haien artean elkartu nahi dutenean, edo atzemandako arriskuak uxatzeko, igelen tankerako “kroa-kroa” soinua egiten dute, haien gas-puxikari lotutako muskuluak mugituta. Arrantzaleek diotenez, arraigorriaren deia uretatik ateratzen denean ere entzun daiteke! Hala omen da, arrantza-arte artisauak erabilita (mallabakarra edota tresmaila) arrantzatzen dituzten arraigorriak eskuz eta banaka askatu eta ontziratzeko orduan.
Urte osoan agertu daitekeen arren, espezie hau kopuru txikitan porturatzen da, haien izaera bakartiaren erakusle; sarritan familia kide diren gainerako triglido txikiagoekin batera, hala nola kukua (Chelidonichthys cuculus), putxano zirrindatua (C. lastoviza) edo kurrukurua (Trigla lyra). Arraigorria ezagutzen dutenek ordea, ongi bereizten dute, erosketa garaian bederen. Arraigorriaren burua da haietan handiena, kopeta zabal eta ahoraino doakion malda zuzen adierazgarriarekin. Begiak ez dira oso handiak, buruaren aldean; bai ordea bere ahoa, izugarri zabaldu daitekeena, harrapakin handiak irensteko. Buruaren amaieran, albo banatara, hegoen antza duten hegats zabalak ditu, ertz urdinez apainduak –horrek azal dezake “golondrina”, hau da, erdaraz “enara” modura ere ezagutzea, kostako hainbat herritan–. Eboluzioak hegatsetatik haren erradioetako hiru askatu ditu, egun hankak bailiran hondoetako hondarrean sartzen dituenak. Ibiltzeko diruditen arren, haren harrapakinen mugimenduak atzemateko erabiltzen ditu: izan karramarro, bestelako krustazeo, arrain edo molusku, kaskoa betiko atxikita duela dirudien buru honek harrapakin gogorrak irensteko nahiz txikitzeko moduko baraila sendoak dituela adierazten digu.
Itsas-hondoko bizitzagatik arrain zuria da, eta hala du barneko haragia ere, zuria, bai, koipe gutxikoa, baina beste askorena baino trinkoagoa. Itsaskiz elikatzeagatik, ordea, arrain hau zaporetsuagoa da: zapoaren maila berean egon gabe, baina duen haragiaren antzekotasunagatik hark bezain emaitza goxoak lortzeko parada emango diguna. Artisau-arrantzaleek zein gure aiton-amonek ongi ezagutu duten eguneko arraina da; beraz, bertakoa eta osasuntsua. Gainera, ziurrenik ezezagutzagatik, beste asko baino merkeagoa. Beraz, ezagutu, zaindu, baloratu eta noski, dastatu. Edo atzekoz aurrera, berdin da.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik... [+]
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]