“Animalien beharra dugu baratze osasuntsu eta bioanitza izateko”
Honezkero 2023. urtera begira jartzea gehitxo irudituko zaio norbaiti akaso, baina errealitatea da bi hilabete eskas falta direla urte zaharrari agur esateko. Baratzea, landareak, lorategia nahiz fruta-arbolak dituztenentzat ia ezinbesteko tresna bihurtu den Ilargia eta Landareak agenda berria kalean da, ohiko legez, Jakoba Errekondoren testu eta gomendioekin eta Antton Olariagaren irudi ederrekin jantzia. ARGIAko Azokan edo ohiko liburudentetan topatuko duzue. Hona hemen Errekondok agendaz kontatutakoak.
Despistaturen bat badabil hortik... Zer da Ilargiaren eta Landareak agenda?
Baratzean, lorategian, fruta-arboletan eta basoan urte guztian egin beharreko lanak azaltzen dituen agenda da, eta, aldi berean, agenda soil bat, norberak bere gauzak apuntatzeko: dela esaera bat, dela norbaitek probatu duela esan digun barietate baten izena, dela… hori guztia, gainera, ilargiaren ilgora eta ilbehera faseei lotutako argibideekin. Azkenean, norberaren landare tokia desberdina eta bakarra da, eta agenda honek horretaz ikasteko aukera ematen digu.
Zein atal finko ditu?
Ilargiaren zikloen azalpenak daude, hilabete bakoitzean baratzean, fruitu baratzean, basoan eta lore baratzean egin beharreko lanenak ere bai –astero garai horretako lan bereziren batean gehiago sakontzen da, gainera–, sasoi bakoitzaren inguruko esaerak bildu ditugu, hilero garaiko eta bertakoak diren barazkiak esplikatzen dira kalitatezko elikadura antolatzeko… bukaeran, ikasteko zenbait atal ere baditugu: luarra nola egin, landare bakoitzak zenbat ongarri behar duen, zeintzuk diren landare laguntzaileak, landare bakoitzaren lanak noiz egin behar diren, hiztegitxoa… betiko atal horiek mantendu ditugu.
Animaliak dira 2023ko agendaren gaia, ezta?
Bai, urtero gai bat jorratzen dugu agendan, eta 2023koan animalia laguntzaileak izanen dira: gure lorategi eta baratzeetan lagungarri diren animaliak nola erakarri ikusiko dugu. Hilabetero animalia bat aipatzen da eta horri buruzko istoriotxo bat dago Antton Olariagaren marrazki ederrez lagundua. Urubia, saguzarra, txantxangorria, okila, lertxuntxoa, xixareak, apoa, armiarma eta trikua landu dira, esaterako.
Izan ere, funtzio garrantzitsua dute animalia horiek guztiek…
Hori da, zein lan egiten duten eta zein abantaila dakartzaten azaldu dugu agendan, jendeak jakin dezan baratze osasuntsu eta bioanitzago bat izateko animalia horiek zaindu eta erakarri behar ditugula. Gaitzak eta izurriteak kontrolatzen dituzte eta oreka mantentzen dute. Agian, baratzean intsektuak izan ditzakegu, baina ez dira izurrite bihurtuko, elkar kontrolatzen dutelako, eta ondorioz, pestizida eta produktu gutxiago erabiltzen dugu eta lana bera gutxitzen. Azkenean, baratzea ez da gauza isolatua, ingurumen osoaren zatitxo bat besterik ez da. Hor dabiltza animalia denak, eta guk ere horrela ulertu beharko genuke.
Hotza gogor ari du. Ez denean, baina aurtengo neguan lurralde batzuk ederki jotzen ari du. Eta intsektuek nola irauten dute, udaberriarekin indarrean berragertzeko? Kaleko galdera izan dut bart. Hortik intsektuen adimendu eta buruargitasunera koxka ttikia dago. Berritu ditugu... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Mauleko Euskalduna ostatuak urteak daramatza Zuberoako etxe ekoizle txikien produktuekin lanean, eta hiriburuko ostatu parean eraikin bat erosi zutenean proposamena egin zien laborari horiei berei: zergatik ez ireki hurbileko ekoizleen saltokia bertan? “Motibatuta zegoen... [+]
Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]
Mingrana urrutitik ekarritako fruitua da. Punisagarra da mingrana edo alesagarra edo alegorria edo milagrana edo xokorra edo granada: Punica granatum. Punica izena latinetik dator, eta “punicum malum” izenaren laburdura da, eta punicum horrek Poenus edo Phoinikes du... [+]
Pandemiaren ondorengo testuinguruan, elikadura –ustez oinarrizko eskubide den hori– lantzeko mugitzen hasi zen talde bat Gasteizen. “Militantzia esparruan beste gaiak jorratzen ari ziren ordurako, etxebizitzarena kasu, baina elikadura ardatz hartuta ez zegoen... [+]
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]
Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Artiletan sustraitzeak ematen duen bakeak salbatzen nau maiz, kanpoko zein barruko ekaitzetatik. Artilea baino bakegile eraginkorragorik ez dut aurkitu inguruan. Bere indarra areagotzen da odola, karena eta oritza tartean badaude; artilearekin batera haiek ere ehundu baitute... [+]
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Otsailean, neguaren erdigunean gauden honetan, lehentasuna gorputza ondo ureztatua edukitzea da. Intxaurrondoa egiten ari den bezala: sustraiak neguan biltegi gisa erabiltzen ditu, sustrai motz eta lodiak behar ditu, ura eta lurreko mantenugaiak biltzeko.
Urteak daramatza Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkarteak (BLE) bioaniztasun landatuaren inguruan lanean. “Hainbat proiekdu ditugu abian, eta horietako bat baratzeko hazien ingurukoa da”, azaldu du Nico Mendiboure Hazi Sareko kideak. Duela lau bat urte hasi... [+]
Txerri-hiltze sasoia da negua. Hotzak beroarena errazago kenduko dio. Guri ere txerriez hitz egiten dugunean beroarena behinik kenduko baligute!