Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Munduko ozeanoetako ur tropikal eta epeletan aurkitzen den heinean, gure kostaldean ere itsasertzaren eta 100 metroko sakoneraren artean topatu daiteke, hondo harritsuetan. Haien bila dabiltzan arrantzaleek ederki asko dakite marearteko zabalgunearen eremu malkartsua habitat ezin hobea dela amorrotxarentzat (hala ezagutzen da hainbat herritan). Harkaitz arteko pitzadura eta zuloak maite ditu, edozein zirrikitu estutik iragateko gaitasuna baitu, etsaiengandik babesteko nahiz bertatik harrapakinei erasotzeko.
Ezaugarri morfologikoei erreparatuz gero, erraz atzeman ditzakegu olagarroaren zaku itxurako gorputz biguna, bere ahoa inguratzen duten zortzi garroak eta hauetako bakoitzaren azpian bereiz daitezkeen bi bentosa lerroak; azken hauek harrapakinei hobeto heltzeko edo heldulekuetara ondo itsasteko beharrezkoak dira. Bestelako ezaugarri harrigarrien artean dago bere nerbio-sistema konplexua ere: 500 milioi neurona inguru ditu gorputz osoan banatuta, animalia azkarra dela iradokiz; zenbait azterketek erakusten dutenez, oso argiak izateaz gain, memoriarako nahiz ikasteko gaitasun handia ere badute. Bestalde, baditu hiru bihotz, duen odola gorputzean barna garraiatzeko. Horietako bik, oxigenorik gabeko odola brankietara bideratzen dute; bertan oxigenatu ostean, odola hirugarren bihotzera iristen da, ondoren gorputz osora zabaltzeko.
Olagarroen odola urdina da, duen kobrearen ondorioz; gizakiok gure hemoglobina gorrian dugun burdina baino eraginkorragoa da, itsas hondoko ur hotzetan, odolean oxigenoa garraiatzeko. Eta hona hemen olagarroen beste organo esanguratsua: tinta-poltsa. Horri esker olagarroak tinta isurtzen du bere burua harrapariengandik eta mehatxuetatik babesteko: ke laino baten moduan kanporatu eta sortutako nahastea ihes egiteko baliatzen du. Baina ihesbide izatetik harago, tinta jaurtitzeko arma ere bada. Izan ere, tintaren osagaietako batek, tirosinasak, propietate toxikoak ditu eta, beraz, harraparien aurkako babes ere izan daiteke.
Azkenik, ezin aipatu gabe utzi olagarroaren beste bertute bat: harrapakari nahiz harrapakinek antzeman ez dezaten, mimetizatzeko duen gaitasuna. Pigmentu-zelulen (kromatoforoak) koordinazio kontrolatuari esker eta larruazalean espezializatutako muskuluen sare bat erabilita, bere inguruko kolore, patroi eta ehundurekin bat etor daiteke, azkar batean. Gaitasun hori komunikazio mekanismoa ere bada. Eta horrek guztiak huts egingo balu, besoren bat “galtzeko” ahalmena du, harrapakariarengandik ihes egiteko; aste gutxiren buruan birsortuko zaio beso berria, aurrekoaren berdin-berdina.
Eremu itxi eta kontrolatuetan ikusi denez, lokartutako amorrotxetan ere tinta hodeien isuriak, gorputzaren kolore aldaketa bizkorrak nahiz babesteko antzeko erantzunak ikusi dira, ornodunen antzeko lo aktiboko eta ez-aktiboko egoerak dituztela iradokita. Mehatxatuak sentitzen diren basa-egoeran dauden aleen portaera bera izan dezakete amesgaiztotan, ur-tangaren bakardadean.
Odol urdina, hiru bihotz, kamuflajea eta garroak galdu eta birsortzeko ahalmena. Memoria garatu eta beharbada amestu ere egiten duen izaki azkar eta harrigarri hau sarritan platerean baino ez dugu irudikatzen. Aukera izatekotan, gozatu. Baina ez ahaztu, bertako olagarroak ez direla bertako jatetxeek duten olagarro-eskaria asetzeko nahiko. Ez behintzat Kantauri itsasoan.
OLAGARRO ARRUNTA Octopus vulgaris
TALDEA: Moluskua / Zefalopodoa.
NEURRIA: 180 cm-raino iritsi daitezke.
NON BIZI DA? Ur epeletan. Euskal Herrian itsasertzaren eta 100 metroko sakoneraren artean, hondo harritsuetan.
ZER JATEN DU? Moko indartsu eta erradula deituriko mingain horzdunari esker, mota guztietako krustazeoak, moluskuak eta arrainak txikitzen ditu.
MUGIKORTASUNA: Presarik ez badu, arrastaka joan ohi da. Mehatxu batetik ihes egiteko ordea, zurrusta-propultsioa (atzerako igeriketa) erabiliko du sifoitik ur txorrota botaz.
UGALKETA: Garroetako batek organo kopulatzaile gisa funtzionatzen du. Emeak haitzen arteko zuloetan askatutako arrautza multzoak basbestuko ditu, kumeak jaio artean.
BIZIRAUPENA: sei hilabete inguru.
"OLARRU EGUNA": Zumaian urtero, irailean, jai jendetsua egiten da. Bertan, dastatzeak, sukaldaritza lehiaketak eta bestelako jai ekintzak egiten dituzte.
BABES MAILA: Aisialdiko laket-arrantzan egunean 750 gramotik gorako olagarro bakarra har daiteke.
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
