Amaia eta Domingo Etxeberri-Bortheiri: “Zaldikia gehiago garatu nahi dugu”

  • Amaia eta Domingo Etxeberri-Bortheiri Suhuskuneko “Amestoia” etxaldean ari dira. Ardiak, behiak eta behorrak hazten dituzte. Pottoken haragia transformatzeko hautua egin dute eta zuzenean saltzen dute “Zaldi Xuri Beltz” izenarekin. Apirilaren 9an bisitarientzako ikusgai egonen da “Amestoia”, Euskal Herriko Laborantza Ganbararen laguntzaz.

Amaia eta Domingo Etxeberri-Bortheiri Suhuskuneko “Amestoia” etxaldean. (Argazkia: Laborari)

2015eko apirilaren 07an - 07:05

Zuen etxaldea presentatzen ahal duzue?

Domingoren familiako etxaldean instalatuak gira. 2002an Domingo bere aitarekin instalatu zen Gaec-an. 2007an, Domingoren aitak erretreta hartu zuen eta bere amak bere lekua hartu zuen. 2013an, ama erretratara joan zen eta instalatu nintzen. Biek laborantxako formakuntza segitu dugu Frantsesenian.

32 hektara baditugu. 400 ardi Manex buru gorriak hazten ditugu eta esnea saltzen dugu esnetegira. 14 behi haragitakoak, 15 zaldi “comtois” eta 15 pottok baditugu ere. Mendia usu erabiltzen dugu kabalekin. Pottokak mendian sortzen dira primaderan eta seizazpi hilabetez beren amarekin uzten ditugu han. Larrazken undarrean, menditik pentzetara eramaiten ditugu. 10-12 hilabete ukan eta gizentzeko sartzen ditugu hiru hilabetez, belarra eta zerealak emanez.

2008tik geroz ardiak ez ditugu mendira igortzen ahal, agalakzia ukanagatik. Etxeko pentzetan behar ditugu atxiki. Tropa garbia izanen direlarik berriz mendira joanen dira. Eritasuna aintzin Luz Ardiden-era joaiten ginen ekaina bukaeratik iraila bukaera arte. Mendian girelarik guk egiten dugu ardien zainketa, hiru laborarien artean aldizkatzen gira aste bakotx. Ez dugu artzainarik. Betidanik mendiarekin hola lan egin dugu kabalen sanotasunarentzat, etxeko lurren libratzeko soro gehiagoren egiteko eta guretako  pausa bat egiteko ere. Bazkan ez gira autonomoak, luzerna eta belarra kanpoan erosten ditugu, etxeko ensilaja emaiten dugu martxoa arte.

Ainitz pottoka eta zaldi ikusten dira oraino mendietan?

Ez, ttipitzen ari dira, sustut pottokak. Batzuk uzten dituzte beren gisan. Batzuk zaldiak atxikitzen dituzte mendiaren garbitzeko. Pottokak ez du pitxik balio. Paperren egiteak eta puza [txip elektronikoa] ezartzeak 70 euro kostatzen du. Deusentzat saltzen da: 40-50 euro artean. Batzuk ezarri dituzte primendako, duela lau urte artio hainbat zaldi, hainbat prima bazen, 40 zaldi artio; orain 150 euroko prima bada 15 zaldi artio. Batzuk UGB gehiagoren ukaiteko ezartzen dituzte ere. Guk gustuz zaldiaren hazkuntza atxikitzen dugu, ez primak hunkitzeko. Trakasa da ere, basak dira eta zaila da biltzea, egun guziz behar da joan mendira ikustera, begia behar da atxiki.

Pottoken transformazioa hautatu duzue...

Bai, pottoken haragia transformatzen dugu. Amaia instalatu ondoan, pario bat izan da proietu horren garatzea, pottokak balio gehiago emaiteko. Zerbait transformatu nahi ginuen, kanpoko harremanak ukaiteko parada zen ere. Betidanik etxean zaldia jaten genuen eta haragi hori maite genuen. Ainitz laborarik gasna ala ahatxekia egiten dute, bainan ez zaldikia. Lehen, zaldikia ainitz jaten zuten, zaldiki buxeriak baziren. Gero, zaldia konpaniako kabala bilakatu da gehiago.

Gure tropan, %25a hazkuntzako atxikitzen dugu eta %75a transformatzen. Garaziko hiltegian hilarazten ditugu. Orain arte, Belaunek transformatzen zaukun, aurten Anauzeko “Xuhito” Cuman [makinak konpartitzeko elkartea] sartu gira. Buxer batek mozten du eta guhaurek transformazio guzia egiten dugu, elkar laguntzen gira.

Cuman sartu gira kostuarengatik, bainan lana guhaurek ikasteko ere eta ezagutza gehiagoren ukaiteko. Guk hazten dugun ekoizpena, hastapenetik bukaera artio lantzen badugu, komerzial mailan badakigu guhaurek aipatzen, aberasgarriago da saltze harremanean.

Zaldikia jaztatzen dutenek biziki ona atzemaiten dute. Haragia gorria da, biziki tendrea, gizen guti eta burdin ainitzekin.

Direktoki saltzen duzue?

Hastapenetik Idokin sartu gira, guhaun buruaren ezagutarazteko eta laguntza ukaiteko komunikazio eta komerzial mailan. Zailena da komunikazioa. Maitatu behar da ere salmenta, bakotxak bere lekua egin behar du haragiaren saltzeko. Behar da ainitz denbora pasatu jendeeri esplikatzen. Idokiko merkatuetan saltzen dugu eta etxaldetik ere. Jakiten dugularik haragia noiz prest izanen den, gure kontaktuak deitzen ditugu eta aski jende dugularik hiltzea finkatzen dugu. Euskal Herrian saltzen dugu, gehiena barnekaldean.

Haragi freskoa 5-6 kiloko kolietan saltzen dugu : errekia, bifteak, rumsteak, kostak eta xipolatak ala saltsakia. 13 eta 14 euro artean kiloa saltzen dugu. Bokaletan ere saltzen dugu: axoa, saltxakia prest, lukinkak eta zozizonak. Ahatxekiaren ber prezioan saltzen da zaldikia bainan bizitik haragirat %60a galtzen du, %40a gelditzen da bakarrik, ahatxekian %60a saltzen delarik.

Biak etxaldeari esker bizi zirezte, baikorrak zirezte geroari buruz?

Baikorrak gira, momentuko gure proietuen gainditzen ari gira. Amaiak zortzi oren astero lan egiten du herriko etxean, lan hori deia bazuelakotz eta atxiki nahi duelakotz. Amaia sartu delarik, etxaldea bizigarria zen bi pertsonentzat.

Zaldi haragiaren galdea hedatzen ari da. Gureak saltzen ditugu mozkin gehigarri bat egiteko. Ez da etxaldeko mozkin importantena, laguntzen gaitu. Esneak du etxaldea biziarazten. Esne heinak atxikitzen dueno, ainitz etxalde bizirik atxikiko dira bainan esne krisia sartzen bada ainitz laborari kenka txarrean utziko ditu.

Beste proiektu batzu badituzue?

Zaldikia gehiago garatu nahi dugu, orain arte egin dugun bidean segitu. Amaiaren instalatze proietuetan zaldikia zen baita ere arditegi berri baten egitea, egun guziko lanen hobetzeko, tapizekin, eremu gehiagorekin. EHLGrekin AREA-PMBE dozier bat muntatu dugu. Uren tratatzea normetan jarri behar ginuen eta “station de filtres à roseaux”  [ur zikinak ihien bidez garbitzeko instalazio] baten ezartzea hautatu dugu ur zikinen sanotzeko. Ez du sobera eremu hartzen eta landareak gaina hartuko dute hodien gordetzeko. Landareek dute filtratzione lana egiten. Heldu den apirilaren 9an, goizez, sistema horren ikusteko parada izanen da gure etxaldeko ate idekitzeak baitira, EHLG-rekin antolaturik.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Laborantza
2024-12-16 | Jon Torner Zabala
Euskal Sagardoa
Ipar eta hego, mendeetako tradizioa txapel beraren pean

Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]


2024-12-16 | Garazi Zabaleta
Ozaetako (barrundia) sagar zuku ekoizpena
8.000 sagar zuku litro ekoitziak, 900 biztanleko herrian

“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]


2024-12-13 | Euskal Irratiak
Ardien mihi urdinaren eritasunaren ondorioei elkartasunez ihardetsi nahi die ELBk

ELB sindikatuak ardien mihi urdinaren eritasuna pairatu dutenendako elkartasunera deitzen du. Abendu hastapenean,departamenduko 650 ardi etxalde hunkiak izan dira. Kasu zenbaitetan, hamarka ardi galdu dituzte hazleek, bereziki marroak. Etxalde batzuek erraterako marroen %80... [+]


Idorrak dira munduko lurren %40, eta lehortze bidea egin dute lurren %75ek

Bide honetatik jarraituta, mende amaierarako, 5.000 milioi pertsona baino gehiago biziko dira lur idorretan. Arazo humanitario, ekonomiko eta sozial ugari eragingo lituzke horrek.


2024-11-08 | Euskal Irratiak
Iñaki Berhokoirigoin
“Oraingo munduan, iruditzen zaigu kontsumitzailea ere ez dela irabazle”

Ostegun arratsean abiatu da Lurrama, Bidarteko Estian egin den mahai-inguru batekin. Bertan, Korsika eta Euskal Herriaren bilakaera instituzionala jorratu dute. Besteak beste, Peio Dufau diputatua eta Jean René Etxegarai, Euskal Hirigune Elkargoko lehendakaria, bertan... [+]


Karine Jacquemart (Lurramako aurtengo gomita berezia)
“Egungo elikadura- eta nekazaritza-sistemek ez gaituzte autonomo bihurtzen”

Laborantza iraunkor eta herrikoiaren hitzordua den Lurrama azokan izanen da Karine Jacquemart, Frantziako Foodwatch elkarteko zuzendaria. Elikadura-eskubidea herritar orori bermatzeko helburuari tiraka, hainbat ekintza bideratzen dabiltza –herritar mobilizazioak, agintari... [+]


2024-10-25 | Filipe Lascaray
Jaunttoak, lurra eta herritarrak

Kanboko bi hautetsi nagusiak (auzapeza eta lehen axuanta) errabiatuak dira. Hiru herritarren kontra plainta ekarri dute, Marieneako pentzearen alde protestatzeagatik.  Bigarren aldia da enetzat, goizeko 06:00etan, ohetik ateratzen gaituztela (bizilagunarekin), hamar bat... [+]


2024-10-09 | Onintza Enbeita
Xabier Arriaga, 'Txiplas'. Baserritarra
“Gipuzkoako ENBA-k eta EHNE-k nekazaritza eredu bera defendatzeak asko esaten du”

Emakume bat ikusi zuen Xabier Arriagak Gernikako kafetegi batean kafesnea esne gaingabetuarekin eta gurinezko opil batekin hartzen. Orduan konturatu zen nolako kontraesanetara ohitu nahi gaituen sistema kapitalistak.


2024-10-07 | Garazi Zabaleta
Sareko
Bertako elikagai ekologikoak identifikatzeko bilatzailea

EAEko ekoizpen ekologikoaren kontseilua da ENEEK-Ekolurra, eta zertifikazioaz gain, eredu ekologikoaren aldeko sustapen lana ere egiten du elkarteak. “Gaur egun, argi ikusten dugu etorkizuneko eredua dela ekoizpen ekologikoa, eta badagoela honi buruzko informazioa emateko... [+]


Marieneko lurren aldeko hiru atxilotuak aske utzi dituzte, baina otsailean epaituko dituzte

 Apirilean Kanboko Herriko Etxean sartu eta han egindako protestekin lotuta hiru lapurtar atxilotu ditu asteazkenean Frantziako Poliziak. Aske geratu badira ere, otsailean epaituko dituzte. Herriko Etxearen babesarekin, Bouygues enpresak duen etxebizitza eraikuntza... [+]


2024-10-02 | ARGIA
Bi lagun atxilotu dituzte Itsasun eta Uztaritzen, Marieniako lurren aldeko protesten harira

Filipe Laskarai eta Benjamin Charron atxilotu dituzte jendarmeek asteazken goizean, apirilean Kanboko Herriko Etxean sartu eta han egindako protestekin lotuta. Marieniako lurrekin ez espekulatzea eskatu zuten laborari eta ekintzaileek ekintza hartan.


2024-09-23 | ARGIA
‘Sareko’ bilatzailea martxan, EAEko produktu ekologikoak non eskuratu jakiteko

Ekolurrak irailaren 23a, Europar Batasuneko Nekazaritza Ekologikoaren Eguna, aprobetxatu du tresna berria aurkezteko. Elikagai ekologikoak kontsumitzeko erraztasunak eman nahi dizkie herritarrei, Sareko bilatzailearekin: Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako ekoizle ekologikoen 269... [+]


Trenetik salto egin nahi

Hemen gatoz, atzera ere, hausnarra berritzera. Edo behintzat saiatzera. Edo horrekin amestera. Ez dakit, ordea, berritik zer izango dugun; izan ere, antza, munduak lehengo lepotik burua jarraitzen du. Barkatu okerra: gizakiok jarraitzen dugu lehengo lepotik.


2024-09-23 | Jakoba Errekondo
Sagardoaren kurkubitatik plastikora

Plastikoan bilduta saltzen dizkigute zuritutako sagarra, mandarina, ahuakatea eta abar. Eta ez gaitu lotsagorritzen.


Eguneraketa berriak daude