Bazen behin kulturaren gordailu bilakatu zen herria. Denboraren poderioz, munduko agintariek kultura adierazpide ororen aurka hartutako neurri murriztaileen erruz, herrien garra, sormena eta irudimena amatatuz joan ziren, emeki-emeki kandela bat bailitzan. Hala ere, herrialde txiki baina adoretsu batek lur azpian aurkitu zuen babes, eta paradoxikoa bada ere, iluntasuna akuilu izan zuen argia eta kulturaren mantentze lan horretan.
Lurraren gainazaleko agintariek kultura eta jakintzaren aurkako neurriak etengabe hartzen zituzten bitartean, herritarrak otzandu, lelotu eta deskulturizatu nahian-edo, lur azpiko biztanleek alienazio kulturalari aurre egiten zioten etengabe, jo eta ke. Non eta argia ozta-ozta sar zitekeen inguru ospel eta gogorrean, gizarte matxino hartan erakusleihoak nonahi aurki zitezkeen, edonork eta edonon adierazpen kultural desberdinak aurkez zitzan. Arratsaldero, supazterren epeletan, askok han-hemenka adin desberdinetako irakurketa taldeak sortzeko ohitura zuten, eta umeentzako irakurketa txokoak lurpeko kale kantoi guztietan egotea derrigorrezkoa zen kasik. Izan ere, herritar askeek nekez uler zezaketen bizitza amets egiteko, hausnartzeko, sentitzeko eta sortzeko askatasunik gabe; ez al zen hori garai bateko gizaki ororen zioa edo patua?
Lur azpian kulturaren egarri ziren bitartean, gainazalean, denbora garrenean kulturaren jantzia ia erabat erantzi zuen zibilizazioa gailendu zen. Herritar losintxariz osatutako gizarteek oroitzapenak ezabatu edota koloregabetu zituzten, eta belaunaldi berriek ez zioten zentzurik aurkitzen euren arbasoek ordura arte ereindako bideari. Kasurako, liburuak, noizbait iragan eta etorkizunaren arteko zubi lanak egin zutenak, biltegietan zigilatuta edo arimarik gabeko fitxategi digital bilakatu ziren. Pentsamendu filosofikoa eta gogoeta literarioak, justizia sozialaren eta askatasunaren alde borrokatu zuten mugimendu artistikoak, zelan edo halan desagertu ziren noizbait pentsamendu kolektibotik.
Zer izango ginateke gizakiok ba amesteko, sortzeko eta zalantzan jartzeko gaitasunik gabe? Kulturarik gabeko gizartea, agian, distopiarik beldurgarriena izan liteke
Tira, erresistentzia gudan zebiltzanak lurpeko pasabideetan, zorionez, antzerki eskolak sortu zituzten adierazpen artistikoa barra-barra giza errealitatearen leiho izan zedin, Plauto eta Ovidioren lanak simulazio hutsak izan ez zitezen edota ikusleek kritikarako zein giza izaerari buruzko hausnarketarako askatasuna eduki zezaten. Lurrak eskainitako lehengaiekin musika instrumentuak sortu zituzten, zelan edo halan, eta margolanak emozio eta sentimenduekin konektatzeko tresnarik erabilgarrienak bilakatu ziren. Bestalde, sormen tailerrak eskoletan derrigorrezko ikasgai bihurtu ziren, gaztetxoen adimena bizirik irauteko, lur azpiko herriak adierazpen askatasuna bere horretan gorde nahi baitzuen. Baina bitxikeri guztien artean bitxiena, beharbada, herrialderik gabeko herritarrek sortu zituzten museoen ikusgarritasuna izan zen; gainazaleko herritarrei lapurtuta, edota han-hemenka bildutako objektuekin eta ondasunekin, museo txikiak sortu zituzten euren etxeetan, garai bateko oroitzapenak, argazkiak, jakintzak euren bihotzetan gorde nahian-edo.
Gainazalean unibertsitateak deuseztatuak izan ziren, edo, behintzat, zientzietako ikasketak baino ez ziren hobetsi, arteekin eta kultura orokorrarekin zerikusia zuten ikasketek edo adierazpenek herritar mantsoak matxinatuko zituztelakoan. Hala, “goiko gizarte” desnaturalizatuan algoritmoek pertsonen bizitzak eta giza-jokabideak markatzen zituzten, zer kontsumitu, zelan jokatu eta zer pentsatu behar zuten agintzen baitzieten. Zalantza, kritika, introspekzioa, irudimena… horrelakoak aspaldi ezabatu ziren gizaki eraginkor eta leialen pentsamenduetatik.
Horiek horrela, gutxi batzuek erbestera jo –lur azpira, alegia– eta kulturari heltzea erabaki zuten noizbait, memoria kolektiboa lantzeko, gizatasunaren izaerarekin berkonektatzeko eta euren erroei heltzeko. Liburuak zer ziren ba kandelen epeltasunean irakurtzen zituzten horientzat? Urregorria. Eta historia bera? Herritar zahar eta jakintsuenek astero gazteenei, istorioak bailiran, irakasten zieten ikasgairik baliotsuenetarikoa memoria kolektiboa gordetzen lagun ziezaien. Finean, DNAri oratu nahian zebiltzan lur azpiko pertsonak, eta bide batez alienazioa, ezjakintasuna eta hoztasuna saihestu guran. Denbora gutxiren buruan gainazaleko gizon-emakumeak eta haurrak, kulturak eskainitako aterperik gabe, emozioak, kontraesanak eta nahiak ulertzea ahalbidetzen zieten kontakizunik gabe, enpatiarik gabeko makina funtzional hutsalak baino ez ziren.
Balizko gizarte hori, muturrekoa izan zen arren, eta gaurkoan fikziozkoa otutzen bazaigu ere, ez da pentsaezina. Bai, guri ere gerta dakiguke. Kulturak dituen giza balioen gaineko garrantzia eta kulturaren balioa gutxiesten eta teknologia soilik baloratzen jarraitzen badugu, gure gizatasuna galtzeko arriskua dugu. Azkenean, zer izango ginateke gizakiok ba amesteko, sortzeko eta zalantzan jartzeko gaitasunik gabe? Kulturarik gabeko gizartea, agian, distopiarik beldurgarriena izan liteke: inoiz gizaki egin gintuen guztiari uko egingo genioke, akaso.
Bada, matxinatu gaitezen amets gaizto eta balizko errealitate beldurgarrien aurka. Ez dezagun galdu amets egiteko pribilegioa, etorkizun desberdina sortzeko gaitasuna bera galduko genukeelako. Kulturaren bultzadarik gabe, honek eskaintzen digun aniztasunik gabe, bizitza funtzional soil batera mugatuko ginateke: alienaziozko kiribil infinitu batera, alegia. Kultura gure gizatasun sakonenarekin konektatzen, lotzen, gaituen ahotsa bada, hura desagertzeak gure nortasuna galtzea esan nahi du. Erakutsi dezagun ba makina batean engranaje hutsak baino askoz gehiago garela! Kulturan eta sormenean sinesteari uzten dion gizarteak, arima elikatzeari ere uzten dio, halabeharrez, eta argirik gabeko mortuan noraezean ibiltzera dago kondenatuta. Beraz, izan gaitezen kulturzale, ameslari eta utz diezaiogun ainubean ibiltzeari.
Karlos Aretxabaleta
Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora
ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.
Ez dakit nondik hasi, egia esan. Ordezkoa naizen heinean –irakaskuntzan ikasturte gutxi batzuk daramatzat lanean– eskola ugari ezagutu ditut Nafarroa, Bizkai eta Araban zehar. Lankide izan ditudan irakasleekin euskal eskolak dituen gabezien inguruan hitz egiten... [+]
Alberto Martinez Eusko Jaurlaritzako Osasun sailburuak argi dio: ez ditu mediku euskaldunak aurkitzen, eta euskarazko osasun arreta ezin da bermatu mediku egoiliar (formazioan dauden espezialista) gehienak kanpotarrak direlako. Mediku euskaldunak bilatzea perretxikotan joatea... [+]
“Gogo eta gorputzaren zilbor-hesteak: bi kate. Bi kate, biak ebaki beharrezkoak: bat gorputzaren bizitzeko, bestea gogoaren askatzeko”. Hala dio Mikel Laboaren kantak; hala izan da belaunaldiz belaunaldi, egun arte.
Gogoan dut nire gurasoak askotan joaten zirela... [+]
Otsailean bost urte bete dira Iruña-Veleiako epaiketatik, baina oraindik hainbat pasarte ezezagunak dira.
11 urteko gurutze-bidea. Arabako Foru Aldundiak (AFA) kereila jarri zuenetik epaiketa burutzera 11 urte luze pasa ziren. Luzatzen den justizia ez dela justizia, dio... [+]
MAITE: (biharko eguna antolatzen bere buruaren baitan) Jaiki, gosaldu, bazkaria prestatu, arropa garbitu, etxea garbitu, gizon hori jaiki, seme-alabak jaiki, hiru horien gosaria prestatu, haiek agurtu, erosketak egin, lanera joan, seme-alabak eskolatik jaso, merienda eman,... [+]
Matxismoa normalizatzen ari da, eskuin muturreko alderdien nahiz sare sozialetako pertsonaien eskutik, ideia matxistak zabaltzen eta egonkortzen ari baitira gizarte osoan. Egoera larria da, eta are larriagoa izan daiteke, ideia zein jarrera matxistei eta erreakzionarioei ateak... [+]
“Kasu, ez gitxu lo!”. Gure denbora eta manerekin baina heldu gira.
Azaroaren 25ean Baionako elgarretaratzera joan ez joan eta autoak nola partekatu pentsatzetik (joan-jina bi oren), bat-batean Lartzabalen elgarretaratze bat antolatu genuen, eta 47 emazte bildu!... [+]
Nahiz eta Nazio Batuen Erakundeak (NBE) 1977an nazioarteko egun bat bezala deklaratu zuen eta haren jatorriaren hipotesi ezberdinak diren, Martxoaren 8aren iturria berez emazte langileen mugimenduari lotua da.
Martxoaren 8a hurbiltzen ari zaigu, eta urtero bezala, instituzioek haien diskurtsoak berdintasun politika eta feminismoz josten dituzte, eta enpresek borroka egun hau “emazteen egunera” murrizten dute, emakumeei bideratutako merkatu estereotipatu oso bati bidea... [+]
Sare Herritarrak antolatuta, pasa den urtarrilaren 11n Bilboko kaleak bete zituen manifestazio jendetsuaren ondoren, berriz sortu da eztabaida, euskal presoei salbuespen legeriarik aplikatzen ote zaion. Gure iritzia azaltzen saiatuko gara.
Espetxe politikan aldaketa nabarmena... [+]
Duela gutxi think tank izateko jaioa omen den Zedarriak bere 6. txostena aurkeztu zuen. Beren web orrialdean azaltzen dutenaren arabera, zedarriak ebidentea ez den bidea topatzeko erreferentziak dira. Hots, hiru probintzietako jendarteari bidea markatzeko ekimena. Agerraldi... [+]
Heldu zaigu EAEn 2025-26 ikasturterako ikastetxeetan matrikula egiteko garaia, eta etxe askotan etxeko txikienak urrats berria emango du hemendik gutxira, irailean, eskolaratzea, alegia. Euskal Eskola Publikoaz Harro Topaguneko kideok apustu sendoa egiten dugu eskola publikoaren... [+]
Araba, Bizkai eta Gipuzkoarako Hezkuntza Lege berria onartu zenetik, aurrerantzean hezkuntza doakoa izango dela behin eta berriro entzuten/irakurtzen ari gara. Eragile desberdinei entzun diegu, baita Hezkuntza Sailari ere, eta hedabideei eskaintzen dizkiegun elkarrizketatan... [+]
Hilabetearen hasieran egin zuen EH Bilduk III. Kongresua, Iruñean. “Ez ohiko ondorioak” ateratzeko balio duen “ohiko kongresua” omen da, edo horrela jaso dute behintzat Zutunik ponentzian, zuzendaritzak proposatu eta militantziak aho batez onartu... [+]
Otsailaren 3an hasi da gure umeak eta gaztetxoak eskoletan aurre-matrikulatzeko garaia, eta urtero bezala gogoratu nahi genizueke zergatik ez zaigun ideia ona iruditzen erlijioan matrikulatzea. Iaz artikula bukatzen genuen esanez “askori idazki hau ezaguna egingo zaizue,... [+]