Ahaztutako Erdi Aroaren bila Abrisketan

  • Urtarrila ez da sasoi goxoa izaten indusketa arkeologikoak egiteko baina, aurtengo eguraldi aldrebesa tarteko, lanak erritmo onean burutu dituzte EHUko Ondare eta Kultur Paisaien ikerketa taldeko eta Ondare Babesa enpresako langileek Abrisketa auzoko San Pedro ermitan, Arrigorriagan. Goi Erdi Arokoak izan daitezkeen hilobiak eta egiturak aurkitu dituzte, eta aztarnategia garai hartako erreferente bilaka liteke Bizkaia mailan.

Abrisketako ermitaren ikuspegi orokorra. Hormetan txertatuta garai desberdinetako hainbat elementu ikus daitezke; burualdeko leihotxo erromanikoa, adibidez. Argazkia: Josu Narbarte / ARGIA

2024ko otsailaren 02an - 09:16
Azken eguneraketa: 10:26

Emaitza onak lortzeko aurreikuspena bazuten ere, arkeologoak harrituta agertu dira aztarnategiaren potentzialarekin. Erdi Aroko erregistroak ez dira oso ugariak Euskal Herrian, eta erreferente faltak zailago egiten du garai horretako testuinguruak ikertzea. Egindako lana eta lortutako emaitzak ezagutzera emateko, bisita gidatua antolatu dute larunbata honetan, otsailaren 3an, goizeko 11:00etan.

Herrixka bat ermita baten azpian?

Pagasarri mendiaren magaleko kokaleku estrategiko batean kokatuta dago Abrisketa. Bertatik, Nerbioi ibaiaren haran osoa ikusten da, Araba eta Bizkaia lotzen dituen bide nagusia barne. Inguruko mendi-mazelak nekazaritzarako terrazaz beteta ageri dira, baina baserri gutxi batzuk baino ez daude inguruan, gehienak abandonatuta.

Teresa Campos López EHUko arkeologoa ari da indusketa zuzentzen. Hark azaldu digunez, ikerlariek aspalditik jakin izan dute Abrisketako San Pedro ermitan Erdi Aroko aztarna arkeologikoak egon zitezkeela, eta aztarnategiaren interesa ebaluatzea izan da proiektuaren helburu nagusia. Lanak hasi arteko ibilbidea ez da erraza izan, hainbat eragilek parte hartu baitute prozesuan: Malmasingo Lagunak herri elkarteak bideratzen du, EHUren aholkularitza zientifikoarekin eta Bizkaiko Foru Aldundiak finantzatuta. Hala ere, kontutan hartu behar da Cementos Rezola / Heidelberg Materials enpresaren inplikazioa, hura baita lursailen jabea; baita Arrigorriagako Udalarena ere.

Teresa Campos López EHUko arkeologa ari da Abrisketako indusketa zuzentzen. Argazkia: Josu Narbarte / ARGIA

Lehen kanpaina honetan, bi zundaketa arkeologiko egin dituzte ermitaren kanpoaldean. Iparraldeko hormaren ondoan egindakoak eman ditu emaitzarik adierazgarrienak. Izan ere, hiru elementu-multzo agertu dira bertan. Lehenik eta behin, ermitatik bizpahiru metrora kokatutako horma-sail batzuk agertu dira. Camposen hitzetan, egitura horiek Aro Modernoan datatu dituzte behin-behingoz, garaiko iturri dokumentaletan behin eta berriro aipatzen baita ermitaren inguruan beste eraikin batzuk egon zirela: eraikinean konponketak egiteko lantegiak, materialen biltegiak eta abar.

Ermitaren horma ondoan, haitzean industuta, zurezko zutabeek utzitako zenbait zulo aurkitu dituzte. Mota horretako aztarnak ohikoak dira Goi Erdi Aroko aztarnategietan, garai hartan zurezko arkitektura baitzen nagusi

Bigarrenik, zenbait hilobi identifikatu dituzte, ipar-mendebaldetik hego-ekialdera orientatuta. Haitzean industuta daude, eta harrizko xaflaz osatutako hormak eta tapak dituzte. Aurkikuntza garrantzitsua da, Bizkaian hilerriak parrokia-elizen inguruan bakarrik egon izan baitira XI.-XII. mendeetatik aurrera. Abrisketa auzoa, garai horretan, Arrigorriagako elizatearen parte zela kontutan hartuta, hilobi horiek Goi Erdi Aroan data daitezkeela ondorioztatu dute, VI. eta X. mendeen artean. Dena den, hipotesi hori erradiokarbono bidezko datazioen bidez berretsi beharko da.

Hirugarren aurkikuntza ere oso adierazgarria da, baina entrenatutako begia behar da hura identifikatzeko. Ermitaren horma ondoan, haitzean industuta, zurezko zutabeek utzitako zenbait zulo aurkitu dituzte. Mota horretako aztarnak ohikoak dira Goi Erdi Aroko aztarnategietan, garai hartan zurezko arkitektura baitzen nagusi. Hortaz, poste-zulo horiek eraikin baten aztarnak lirateke eta, oraindik haren planta identifikatu ez badute ere, zati bat egungo ermitaren azpian egon litekeen susmoa dute. Hala berretsiz gero, bi hipotesi zabalduko lirateke. Alde batetik, baliteke hilobien garai bereko eraikin bat izatea, lehen eliza txiki bat agian. Beste aldetik, baliteke zurezko eraikin horrek bestelako funtzioren bat izatea eta hilobien azpian egotea ere; kasu horretan, zaharragoa izango litzateke. Kanpaina bukatu bitartean, ikerlariek hilobien eta poste-zuloen arteko harreman estratigrafikoa argitzea dute, beraz, xede nagusi.

Abrisketako ipar hormako zundaketa arkeologikoa. Argazkia: Josu Narbarte / ARGIA

Zalantzak zalantza, lanaren balorazio positiboa egin du Camposek. Hasierako helburua, aztarnategian Erdi Aroko aztarnarik ba ote zen argitzea, sobera bete da, eta uste baino erregistro interesgarriagoekin gainera. Horrek hainbat aukera zabaltzen ditu etorkizunera begira, Bizkaia mailan erreferente bilaka bailiteke Abrisketa.

Erdi Aroko arkeologia, loraldi betean

San Pedro ermitak aspalditik erakarri izan du ikerlarien arreta. Izan ere, eraikina oso eraldatuta dagoen arren, hainbat elementu deigarri kontserbatzen ditu, bere antzinatasunaren seinale. Barrualdean, nabea eta absidea arku erromaniko handi batek banatzen ditu. Gainera, horma batean txertatuta latinezko inskripzioa daukan harri handi bat ikus daiteke. Bertan gordetzen da, baita ere, alfa eta omega hizkiez apaindutako hilarri bat, Goi Erdi Aroan data daitekeena. Kanpoaldean, berriz, hegoaldeko horman txertatutako eskultura erromanikoak aipa daitezke: sexu-eszena bat eta erditzen ari den emakume bat izan litekeena. Azkenik, burualdeko horman leiho erromaniko bat ere badago, baina ez bere jatorrizko kokapenean.

San Pedro ermitak aspalditik erakarri izan du ikerlarien arreta. Izan ere, eraikina oso eraldatuta dagoen arren, hainbat elementu deigarri kontserbatzen ditu, bere antzinatasunaren seinale

Hortaz, jakina zen Abrisketako ermitak jatorri zaharra izan zezakeela, Goi Erdi Aroan sortutako herrixka baten erdigune gisa agian. Hala iradokitzen dute inguru hurbilean dauden beste aztarnategi batzuk ere. Malmasin mendiaren gailurrean, adibidez, gotorleku bat dago; oraingoz indusketarik egin ez den arren, Burdin Aroan datatu izan da, baina baliteke Goi Erdi Aroan berrerabili izana ere.

Mendi beraren magalean, aldiz, Bizkaiko Erdi Aroko aztarnategi garrantzitsuenetako bat dago: Finaga (Basauri), Abrisketatik 1,5 km eskasera. Auzo horretako San Martin ermitan egindako indusketek erakutsi zutenez, tokia Antzinaroaz geroztik egon izan da okupatuta. IV. mendetik aurrera, eliza txiki bat eraiki zuten, eta haren inguruan nekropoli bat sortu. VI. mendean, eliza zabaldu eta hilobietan, hildakoekin batera, armak nahiz bestelako botere-sinboloak (armak, eraztunak, beira) ehorzten hasi ziren.

Finagako San Martin baseliza. Argazkia: Wikimedia Commons

Antzeko praktikak behatu izan dira, garai berean, Araban (Aldaieta, Dulantzi) eta Nafarroan (Iruñea) ere. Hortaz, Erromatar Inperioa erori ondoren sortu zen elite baskoi berri baten botere-gunetzat jo izan dira toki horiek. Aipatu beharra dago Finagako ermitaren ondoan muino txiki artifizial bat dagoela, lurrez eta egurrez egindako gotorleku baten arrastoak agian; ikerketa berriek baieztatu beharko dute balizko elite horien bizilekua izan ote zen ala ez.

Nolanahi ere, aipatutako adibideek argi uzten dute Goi Erdi Aroa ez zela izan sarri marraztu ohi den ‘aro iluna’. Arkeologoen lanari esker, gero eta aztarnategi gehiago ditugu garai hartako errealitatera hurbiltzeko; orduan ezarri baitziren gaur egungo herri-sarearen eta haien inguruko paisaiaren oinarriak, egun arte iritsi direnak.

Halako ikerketa gehiago etorriko ote dira datozen urteetan.

Teresa Campos, arkeologia indusketa hutsetik harago

Humanitateetan lizentziatua eta Arkeologian doktorea da Teresa Campos López (Jaen, 1975). Duela hogei urte etorri zen Arrigorriagan bizitzera, eta bere ibilbide profesionalaren zatirik handiena Euskal Herrian egin du, arkeologia profesionalari zein ondare-dibulgazioari lotuta. Gaur egun Gizarte Zientzien Didaktika irakasten du EHUko Hezkuntza Fakultatean.

Hainbat arkeologia-proiektu zuzendu ditu; besteak beste, Gorlizko Goi Erdi Aroko herrixka eta Berrizko Besoitaormaetxea baserria, biak Bizkaian. Azken urteetan, Euskal Herriko emakume arkeologoen ekarpena ikusarazten eta arkeologia feminista baten beharra aldarrikatzen nabarmendu da.

Abrisketako ermitan abiatutako proiektua indusketa hutsetik haratago doala nabarmendu du. Arrigorriagako herritarrak inplikatzea da helburua, ondarea ikertzeko prozesua barneratu eta haren parte izan daitezela. Horretarako, herriko institutuarekin harremanetan jarri dira, ikasleek aztarnategia bisitatu eta lanen nondik norakoak ezagutu ahal izan ditzaten. Xede berberarekin antolatu dute herritarrentzako bisita gidatua, otsailaren 3an, larunbata, goizeko 11:00etan.

 


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Arkeologia
Lucy: izar mediatikoak 50 urte

Etiopia, 1974ko azaroaren 24a. Lucy-ren hezurdura aurkitu zuten Hadarren, giza arbasoen arrasto zaharrenetakoa. Australopithecus afarensis espezieko hominidoak 3,2 eta 3,5 milioi urteren artean ditu.

Homo espezieen arbasotzat jo zuten orduan, gu guztion amatzat. Mende erdi... [+]


Duela 200 urteko arkeologoaren mezua

Normandiako erromatar garaiko aztarnategi batean lanean ari zirela, arkeologia ikasle batzuek aurkikuntza bitxia egin dute berriki: buztinezko eltze baten barruan kristalezko flasko txiki bat topatu zuten, XIX. mendean emakumeek lurrina eramateko erabili ohi zuten... [+]


Beste hainbeste geoglifo Nazcan

Yamagata unibertsitateko Masato Sakai arkeologo japoniarra buru duen ikerlari talde batek geoglifo ugari aurkitu berri ditu Nazcako basamortuan (Peru). Guztira 303 geoglifo topatu dituzte, orain arte ezagutzen zen geoglifo kopurua ia bikoiztuta. Horretarako adimen artifiziala... [+]


Indarkeria, endogamia eta baztanga Trebiñun

Trebiñu, VI. mendea. Eremita talde bat Las Gobas kobazuloetan bizitzen hasi zen, eta historiaurretik okupatutako Laño ibaiaren haitzarte hartan kobazulo berriak hondeatu zituzten. Hurrengo mendean kobazuloetako bat nekropoli modura erabiltzen hasi zen bertako... [+]


2024-07-24 | ARGIA
Erromatar arrasto gehiago aurkitu dituzte airetik harturiko irudiekin, oraingoan Arkaian

Arkaiako erromatarren eremu termalean San Tomas ibaiari loturiko azpiegitura hidrauliko handi bat aurkitu dute, baita lur azpian 3.000 metro koadroko eraikin bat ere, garai hartako etxalde batenak izan daitezkeen arrastoekin.


Bilbaoko ehiztari-biltzailea

Mexikoko Coahuila basamortuan, Bilbaoko dunak izeneko parajean, giza eskeleto baten arrastoak topatu dituzte. Arkeologoek aztertu ondoren, ondorioztatu dute 950-1250 urte artekoak direla eta Candelariako kulturarekin lotuta daudela.

Aurkikuntza berri pozgarria izan da... [+]


5.000 lagunentzako zirku erromatar baten aztarnak aurkitu dituzte Iruña-Veleian

Arabako aztarnategi arkeologikoaren ondoan 280 metro luze eta 72 metro zabal dituen egitura ezkutatzen da soroen azpian. Arkikus enpresak drone bidezko kartografia teknika bereziak erabilita egin du aurkikuntza. Euskal Herrian ez da halako besterik eta Tarraco edo Calagurris... [+]


Auxerreko haur txikien hilerria

Aurtengo neguan INRAPeko (Ikerketa Arkeologiko Prebentiboen Institutu Nazionala)  arkeologoek nekropoli berezia aurkitu dute Auxerreko (Frantziako Estatua) erdigune historikoan: haur jaioberrientzako edo hilda jaiotako haurrentzako erromatar garaiko hilerria. K.o. I. eta... [+]


Euskal Herrian aurkituriko mosaiko erromatar garrantzitsuenetako bat ikusgai jarri dute Ablitasen

El Villar aztarnategian 2017an aurkituriko mosaiko erromatar handia zaharberritu eta ikusgai jarri dute Ablitasko kultur etxean. IV. mendeko villa edo etxaldeak 40.000 metro koadro ditu eta oso-osorik dagoela uste dute arkeologoek, nahiz eta zati txiki bat baino ez duten... [+]


Larrahe jainko baskoiari eskainitako aldare bat aurkitu dute Larunben
I. mendeko harrizko pieza bat da, eta Baskoieraren idatzizko beste lekukotasun bat. Aranzadi Zientzia Elkarteko ikerlariek egin dute aurkikuntza, Arriaundi mendiko aztarnategian.

Neandertal arkaiko baten fosilak aurkitu dituzte Karrantzako El Polvorínen

Neandertal baten 18 arrasto aurkitu dituzte Karrantzako El Polvorín kobazuloan dagoen beheko galerian, Lehenengo Osina deitua. Guztiak banako bakarrarenak direla uste dute, eta, haien ezaugarri morfologikoetan oinarrituta, neandertal arkaikoenak direla azaldu du Asier... [+]


Ebakuntza onkologiko zaharrena

Duela bi urte, Edgard Camarós arkeologo katalanak bi giza garezur eta "Minbizia?" zioen txartel bat topatu zituen kartoizko kaxa baten barruan, Cambridgeko Unibertsitatean. Garezurrak Gizatik zetozten, Egiptotik eta berriki Frontiers in Medicine aldizkarian... [+]


Mikroplastikoak ondare arkeologikoan

York (Ingalaterra), K.o. II. mendea. Eboracum erromatar hirian hainbat egitura eta etxe eraiki zituzten. Besteak beste, egungo Wellington Rowen harrizko eraikin bat egin zuten eta Queen’s Hotela dagoen tokitik igarotzen zen harresian arku bat jarri zuten. Bi aztarnategiak... [+]


Eguneraketa berriak daude