Agerretik Campiónera, Bidadorrengandik pasata
Euskaltzaindiak joan den astean publikatu zuen Arturo Campión euskalari eta politikariaren biografia bat, orain arte ezezaguna, José Agerrek idatzia. Joxemiel Bidador zenaren aurkikuntza da eta haren alargun Idoia Sarak helarazi dio akademiari. Campión pertsonalki ezagutu zuen norbaitek idatzia dela kontuan izanda, balio handikoa dela uste dute Sagrario Aleman eta Patxi Zabaleta euskaltzainek.
Joxemiel Bidador zenak zeresana ematen jarraitzen du, hil zenetik 10 urte baino gehiago pasa direnean. Iruñeko ikerlariak utzitako disko gogorrean aurkitutako azken harribitxietako bat publikatu du Euskaltzaindiak joan den astean: Arturo Campiónen biografia bat, José Agerrek idatzia. Liburuaren protagonistak ez du aurkezpen handirik behar, XX. mende hasierako euskal abertzaletasunak Nafarroan izan zuen figura garrantzitsuenetakoa baitzen. Agerre, aldiz, ez da hain ezaguna agian.
Patxi Zabaletak Euskaltzaindiaren webgunean liburu honi buruz Sagrario Alemanekin batera emandako azalpenek jartzen dute argi pixka bat pertsonaia interesgarri honen gainean: “1919an izendatu zuten euskaltzain; hain zuzen ere, Euskaltzaindia lehenengo lau kide izatetik hamabi kide izatera igaro zenean. Beraz, Agerre Nafarroako bigarren ordezkaria izan zen Campiónen atzetik”, azaldu du Zabaletak. 1931tik aurrera kargu inportanteak izan zituen Nafarroako prentsa abertzalean –Amayur aldizkaria zuzendu zuen, baita La voz de Navarra egunkaria ere–, 1936ko gerrak ibilbide hori eten zuen arte. Ez zion idazteari utzi ordea, eta gerraosteko haren ekoizpenari erreparatuta, kontu deigarri bat agertzen da: euskaraz idazten hasi zen. Hain justu Joxemiel Bidadorrek jaso zituen 1949tik 1962an zendu zen arte Agerrek idatzitako poemak Jose Agerre Santesteban. Gerra ondorengo olerki lanak (1949-1962) liburuan.
Eta orain jakin denez, Iruñeko Udalak argitaratutako liburu hori ez zen izan Agerreren paperen artean Bidadorren aurkitu zuen urre bakarra. Euskaltzaindiak publikatu duen Biografía de Arturo Campión lana ere eskuratu zuen, itxura guztien arabera Agerrek argitaratzeko asmorik gabe idatzitakoa, baina Alemanek azaldu duenez, ez horregatik garrantzirik gabekoa. “Campiónen biografia hau interesgarria da oso, Campión ezagutu zuen batek idatzia delako. Zuzeneko testigantza ematen digu, arras objektiboa izanen ez bada ere askotan, Agerrek Campión miresten baitzuen. Geroztik, Campióni buruz asko idatzi dute, ez ordea, bizirik ezagutu zutenek”.
Hori bai, irakurlearen eskuetara iritsiko dena Agerreren jatorrizko testuaren bertsio moldatua izango da, Bidadorrek egindako edizioa. 2010ean hil zen historialariak jatorrizkoari “aldaketa sakona” egin ziola azaldu du Zabaletak, Agerrek “miresmen handiegia” ei ziolako Campióni. Horrek bultzatuta, biografia baino Campiónen hagiografia idatzi zuela uste zuen Bidadorrek eta bere sen kritikoari jarrituz, moldaketak egin zizkion, baita sarrera bat ere.
“Basamortuan putzua ateratzeko zale” zela idatzi zuten Jon Alonsok eta Patxi Larrionek Bidador hil zenean lau eskutara idatzi zuten testu batean. Orain arte ezagutzen zitzaizkion ikerlan eta aurkikuntzei esker –Materiales para una historia de la literatura vasca en Navarra edo Klasiko bitxi, arront klasiko liburuak, adibidez– irakurleek euskal literaturaren historiaren ikuspegi zabalagoa izan dezakete. Campiónen biografia argitaratu berri honek ere, euskalari eta politikariaren alderdi berriak ezagutzeko parada emango du.
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]
Iruña-Veleia auzia “behin betiko” argitzea eskatu dute martxoaren 30ean, Gasteizen egindako manifestazioan. Iruña-Veleia argitu, ez suntsitu plataformak aztarnategian egindako “txikizioak” salatu ditu eta Arabako Foru Aldundiaren ardura... [+]
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.
Bilbo, 1954. Hiriko Alfer eta Gaizkileen Auzitegia homosexualen aurka jazartzen hasi zen, erregimen frankistak izen bereko legea (Ley de Vagos y Maleantes, 1933) espresuki horretarako egokitu ondoren. Frankismoak homosexualen aurka egiten zuen lehenago ere, eta 1970ean legea... [+]
Fusilamenduak, elektrodoak eta poltsa, hobi komunak, kolpismoa, jazarpena, drogak, Galindo, umiliazioak, gerra zikina, Intxaurrondo, narkotrafikoa, estoldak, hizkuntza inposaketa, Altsasu, inpunitatea… Guardia Zibilaren lorratza iluna da Euskal Herrian, baita Espainiako... [+]
Deportazioaren Memoriarako Euskal Koordinakundeak aintzat hartu nahi ditu Hego Euskal Herrian jaio eta bizi ziren, eta 1940tik 1945era Bigarren Mundu Gerra zela eta deportazioa pairatu zuten herritarrak. Anton Gandarias Lekuona izango da haren lehendakaria, 1945ean naziek... [+]
Guardia Zibilaren historia bat - Hemendik alde egiteko arrazoiak izenburupean, datorren astean argitaratuko dugun 305. LARRUN aldizkariaren pasarte batzuk dira ondorengoak, erakunde armatuaren sorrera garaietan girotutakoak.
Iazko uztailean, ARGIAren 2.880. zenbakiko orrialdeotan genuen Bego Ariznabarreta Orbea. Bere aitaren gudaritzaz ari zen, eta 1936ko Gerra Zibilean lagun egindako Aking Chan, Xangai brigadista txinatarraz ere mintzatu zitzaigun. Oraindik orain, berriz, Gasteizen hartu ditu... [+]
Eskultura grekoerromatarrek bere garaian zuten itxurak ez du zerikusirik gaurkoarekin. Erabilitako materiala ez zuten bistan uzten. Orain badakigu kolore biziz margotzen zituztela eta jantziak eta apaingarriak ere eransten zizkietela. Bada, Cecilie Brøns Harvard... [+]
Aranzadi Zientzia Elkarteko Etnografia Sailaren zuzendari berria da Maite Errarte Zurutuza (Beasain, 1995), urrian Fermin Leizaolaren lekukoa hartu ondoren. Kultura materiala aztertzen jarraitzeko beharra azpimarratu du, gizartearen memoria eta bizimodu aldaketak erregistratzeko... [+]
Japonia, XV. mendea. Espioitzan eta hilketa ezkutuetan espezializatutako eliteko talde militarra sortu zen. Edo horixe uste du behintzat Stephen Turnbull historialari britainiarrak. Beste aditu batzuen ustez, askoz lehenago sortu ziren ninjak, duela 2.300-2.500 urte inguru. Eta... [+]