Adiorik ez, J.
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut: Wallace J. Nichols aurkezteko.
WALLACE J. NICHOLS (New York, 1967-2024)
ADIMEN URDINA: Neurozientzialariak eta psikologoak uretako adituekin eta artistekin harremanetan jarri ditu Wallace J. Nicholsen filosofia honek, eta galdera berriak egin eta erantzuteko aukerak ireki ditu, sektore asko eraldatze bidean jarriz. Besteak beste: osasuna eta ongizatea; hezkuntza eta hazkuntza; artea, arkitektura eta diseinua; higiezinen eta hirigintzaren plangintza; kirolak eta aisialdia.
BLUE MIND LIBURUA: 2014ko udan Little Brown & Company-k argitaratua, berehala bihurtu zen bestseller AEBetan, eta hizkuntza askotara itzuli dute.
“J”, itsas kontserbazioaren ikur izan da: itsas biologoa, uraren maitalea, dortoken frikia, esploratzailea, mugimendu berrien eraikitzailea, aita eta hitz erabilgarrien sortzailea. Hori guztia, eta askoz gehiago.
1999an South Padre Island-en (AEB) egin zen itsas dortoken biologia eta kontserbaziorako sinposioan ezagutu nuen. Berehala bereganatu ninduen haren eskuzabaltasunak eta ezagutza itzelak, zuen denbora… urria izanagatik ere, beti baitzegoen prest behar zuenarekin partekatzeko.
Ekainean kontserbazio-komunitateak haren heriotzaren berri izan du. Hala, altxor ordezkaezina galdu dugu, baina ez dut zalantzarik J ‘s blue mind (adimen urdina) filosofiak aurrera egingo duena, belaontzi baten uharak bezala. Kareletik, hitz hauek, zuretzat:
Ozeanoaren kontserbaziorako hurbilketa berri baten aitzindari izan zara, eta zientziak alde batera utzi izan duen egitate bat erdigunean jartzea lortu duzu. Adimen urdina piztu duzu gugan: gizakiaren ongizatean, itsaso edo ur-multzo batetik –ur jauzi, errekasto edo putzu batetik– gertu egoteak, gure burmuinean dituen eragin positiboen aldeko apologian eredu izan zara, neurozientzialari izan gabe. Erakutsi duzu uretatik gertu, barruan edo uretan edozein modutan, emandako denbora ona dela, gure ongizate kognitibo, emozional, psikologiko, sozial, fisiko eta espiritualarentzat. Lan handia egin duzu, gizakiok urarekiko dugun harremanari dagokion garrantzia eman diezaiogun. Eta era berean, ur horien osasuna mantentzearen garrantziaz jabetuta, kontserbazioan buru-belarri aritu zara, zure izaera nekaezinaz, bizi osoan. Bejondeizula!
Zure ondareak ur isuri baten moduan bide berriak irekiko ditu eta olatu erraldoien gailurretan barrena egingo du bere bidea. Eskuz esku, Adimen Urdina mugimenduaren ikur bilakatu diren milaka kanika urdinek itsasorik gabeko itsasoak sortuko dituzte mundu zabaleko burmuinetan… eta eraiki duzun komunitate horren bulkada etengabearen babesean, zabalduz joango da itsasoarekiko maitasuna eta babesa; Monte Rey-ko Badiatik Haizearen orrazira, eta beste hainbat itsasotara. Gure bizileku urdin hauskorra babesteak merezi duelako.
Wish you water (Ura opa dizut).
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]