ETAren historiaren gaineko ikuspegiak anitz dira. Berbarako, EAJko kide klasiko baten eta PSOE-PSE-ko Baskista delakoaren ildoko baten ikuspegiek jaso izan bagenitu, are hobeto islatuko litzateke Euskal Herriaren historia berria.

Egiari zor, PSOEko ildo klasikoaren eta PPko kide baten ikuspegiak ere jasotzeak are ikuspegi osatuago emango liguke. Ez da azken hauen ikuspegiak jasotzeko gure ahalegina eskasa izan. Baina ez gaude hori lortzeko egoeran. Alegia, errelatoaren jarduerak urte asko hartuko du, eta nekez emanen da oso-osorik eta partekaturik. Hori ere, egiari zor.

Solasaldi hain luzea eta oparoa izan denez, hainbat ildo geratu ohi dira kanpoan. Horietako pare bat ekarriko dut segidan, baita mahai-inguruaren gidari honek gaiaren inguruan dituen beste pare bat aburu ere.

1. Nafarroako eta Euskadi deitu Euskal Autonomia Erkidegoaren arteko harremanaz mintzatu ziren solaskideak, Nafarroa Euskadi da lema hizpide.

Trantsizio garaiko leloa da. Abertzaleen “hanka sartzea izugarria” izan zela adierazi zuten hirurek. Joxemari Olarraren hitzok lekuko: “Nik ere bat egiten dut iritzi horrekin, eta onartzen dut berandu konturatu nintzela”. Areago esan zuen ere Olarrak:  “Beste modu batez ere, bizkaitarrok eta gipuzkoarrok Iparraldera joan ginenean [ihesean] gertatu zitzaigun hori. Gu ginen euskaldun izatea zen zer genekien bakarrak nonbait, edo haiei hori erakusten genien. Konturatu gabe haiek euskaldunak zirela”.

2. “Sufrimenduaren sozializazioa” delakoaren inguruan jasota dago elkarrizketan, aldiz, Kale Borroka fenomenoa ere hizpide izan zuten hizlariok. Jose Felixen hitzetan, ETAren historiako pasarte oso kaltegarria izan da herri honentzat.   

3. Neronek aipatu izan ez zen beste aspektu bat ekarri nahi dut hona, aztertzeko hagitz zaila dena eta izanen dena. Honelako fenomenoetan, estatuek erakunde armatuetan izaten duten esku sartzea: infiltrazioak, hitz batean. Mamu horrek ere baldintzatu du ETAren jarduera. Badira beste ezaugarri batzuk ere bai, errelato garaia joan ahalaz, aletzen joanen direnak.

4. Bukatzeko azaleko kontu bat, arina baina berebizikoa. Hiru solaskideekin hartu-emana oso ona izan zen, irribarrea gure ezpainetara jalgi zen behin baino gehiagotan. Mahaian bildu aitzineko eta ondorengo hitz-aspertuek beti uzten dute kontu interesgarriak. Off the record deituta, beraz, ezin denak azaltzekoak izan.

Azkenik: hiru solaskideak serio antza ageri dira argazkietan, gaia baitezpadakoa baita. Mahai-inguruko hizlarien bisaietan ederto ageri da hori. Eta gainerako argazkietan ere bai. Dani Blanco argazkilariak lan egiteko unean aldendu nintzen haiengandik, gero argazkiak ikusi nituenean jabetu nintzen hiru mintzakideen aldarteaz. Oso adierazgarria.