Gero eta gehiago ikusten dira orkideak gure etxe barruetan. Bulego, denda, ile apaindegi, non ez daude landare edergarri horiek?
Bat da denetan nagusi, hedatuena: tximeleta orkidea (Phalaenopsis spp). Loraldi ikusgarria du eta erraz bizi eta loratzen da gure giroko barruetan. Asia hego-ekialdetik, Australiatik eta Perutik datoz eta genero bereko espezie ugariren arteko hibridazio askoren ondorengoak dira. Zuhaitzen gainean bizi dira, ez lurrean, alegia, epifitoak dira: hori dela-eta, loreontzietan ez du lurrik ekartzen, azal kozkor nahasketa bat baizik. Sustraiak ontzitik kanpora luzatzeko joera du, zuhaitzetan bezala, eta hostoek egiten duten fotosintesia egiteko gai da. Lore sorta luzeak irekitzen ditu, tximeletaren tankerakoak; Phalaenopsis izena grekoko phalaina, “tximeleta”, eta ospsis, “antzeko”, hitzetatik datorkio.
25.000-30.000 orkidea espezie natural badirela uste dute. Horiez gain beste 60.000 inguru hibrido eta barietate sortu dituzte lorezaleek. Polo inguruetan eta basamortuetan izan ezik, ia mundu guztian bizi dira, gehiengo nagusia tropiko arteko lurraldeetan. Zuhaitzetan bizi dira asko, lurrean ere bai, eta gutxi batzuk baita lurpean ere (Rhizanthella generokoak). Belarkarak dira gehienak, eta urte asko bizi daitezkeenak ere badira tartean. Batzuek bizimodua multzo handitan pilatuta egiten dute; beste batzuk igokariak dira, banila (Vanilla fragans) espezia ezaguna egiteko leka usaintsu sonatuak ematen dituena, adibidez. Usain ona bezala kiratsa ere hedatzen duten orkideak badira. Egin egunkariaren Hemen astekarian Sergio Basurkok 1987ko martxoaren 20an Orkidea: tropikoetatik datorkigun lore sorgindua artikulua argitaratu zuen, eta begira zer zioen: “Alabaina, orkideen eskala aromatikoa are zabalagoa omen da. Usain zoragarrienetatik hasi eta Bulbophyllum beccarii orkidearen kiratsarekin topo egin arte; hauetako bat marrazten zebilen biologo batek birritan txoratu eta konortea galdu zuen lorak zerion usain nazkagarriaren eraginez”.
Euskal Herria ez dago tropiko artean, baina orkidea dexente badugu, ehundik gora bai, eta denak lurrekoak. Orkideek duten sona eta bizimodu berezia dela medio, botanikari asko limurtu eta xarmatu dituzte. Hiru liburu oso badira gure lurralde txiki honetako orkideei eskainiak, gaztelera garbian denak: Orquídeas de Navarra, Marianne Van de Sluys eta Luis Gonzalez Artaberena, 1982koa; Orquídeas de Bizkaia, Amador Prieto Fernandezena, 2000koa; eta Orquídeas de Euskal Herria, Xabier Lizaur Sukiarena, 2001ekoa. Hiru horietan 108 mota behintzat jasoak daude, eta beste ale batzuk ere aipatzen dira.
Kolonbia da orkidea aukerarik handienetakoa duen estatua, eta horiek jaso eta jagoteko parke bat eraiki eta osatzen ari dira. Noizko Euskal Herrikoak ezagutzeko gure orkideen parkea?
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Bukatu da (bukatzen ari da) tomatearen sasoia eta unea aprobetxatu nahi nuke uda honetan izandako kezka eta amorruak orriotara ekartzeko.