Hizkuntza baten egoeran eragiten duten faktoreak asko dira. Euskal Herriko beste edozein tokitan bezala, Nafarroan ere faktore horietan eragingo duten politika eraginkorrak behar dira, hau da, sakoneko estrategiak garatuko dituzten planak, programak eta neurriak. Horretarako, beharrezkoa da hizkuntza-politikaren egitura eta kudeaketarako baliabide egokiak finkatzea, eta euskara eta gizartearen arteko harremanetan espezializatutako profesionalei ere atea zabaltzea, euskaltzaleek nahiko luketena erdietsi nahi bada behintzat; eta nahiko luketena da euskararen egoerak hobera egitea, jende gehiago gurera erakartzearekin batera.

Jendea erakartzeko, ordea, kanpo-estimuluak behar ditu gizartearen parte batek, neurri eraginkorrez gain. Ezin da ahaztu eguneroko beharrek markatzen duten erritmoan bizi direla asko, euskararen edo bestelako gaien inguruko kezketarako beta txikiarekin, eta hizkuntza kontrapolitikaren hondo-musika entzunez bizi izan garela urtetan. Pertsona gehiago hurbilduko badira, hizkuntza batean eragiten duten faktoreak eta eragileak hartu behar dira kontuan eta gaurko gizarteetan erakargarritasunerako berebiziko garrantzia duen elementu bat: irudia. Izan ere, Nafarroako gizartearen zati batentzat ez du erakargarritasun handirik “sentsibilizazio” iturri ofizialen doinuek presio soziopolitiko bidez euskarari eta baita euskal komunitateari ere utzi dioten irudi pitzatuak.

Gehiengoaren elea ez denez, musika horrek bizikidetza zailtzen duen hizkuntzaren statusa erantsi izan dio pixkanaka euskarari, hizkuntza-lehiak duen gatazkaren osagaia bere gain utziz; aldi berean, komunikazioaren eta garapen kolektiboaren kontrako hizkuntzaren tokia eman zaio nolabait; botere-guneetatik kanpo, administrazioko postu askotatik kenduz eta gizarteko funtzioak oztopatuz, balioa kendu zaio; azkeneko urteetan, atzerriko hizkuntzen abantaila versus euskara ikastearen ideiak saldu dira, biak bateragarriak ez balira bezala, lehiakortasunik gabeko tresna anakroniko baten kategoria emanez euskarari; gazteei aukera erreal gutxi utzi izan zaizkie euren garapen pertsonala eta soziala euskaraz ere egiteko, horrek orainari nahiz etorkizunari ekartzen dion kaltearekin; ekonomikoki kaltetu da euskararen ondare soziala; eta abar. Labur eta azkar azaltzea bada ere, esan nahi da horrela esparru asko kaltetu direla, prestigioa, balioa, eta oro har, irudiarekin batera.

Bestetik, lege markoak berak euskal komunitatearen desegituraketa elikatzen du, eta, zentzu horretan, Nafarroako Vascuencearen legeak aipamen berezia merezi du: jakiteko, erabiltzeko eta euskaraz bizitzeko eskubideei dagokionez, pertsona batzuei besteei baino gehiago ematen die, bizi diren tokiaren arabera; eremu administratibo berean, hiru kategoriatako euskaldunak bereizten dira hizkuntza-eskubideei dagokionez, lasai asko. Hezkuntza jasotzeko edo genero harremanen berdintasunerako eskubidea izateko, legeak hiru klaseko herritarrak finkatuko dituela iragarriko balitz, iritzi publikoak ez luke onartuko, baina euskararen kasuan, onartu edo ez, (a)normaltasunaren parte bihurtu da, eta oso desberdina da euskara nola ikusten eta bizitzen den eremu euskaldunean, mistoan edota ez euskaldunean. Gizarteak –euskaltzale askok barne– euskaldunoi eta euskarari buruz dugun irudia ikuspegi murriztailez eta banatzailez zizelkatzeko ekarpena egiten du legeak.

Jakina, horren eta beste faktore askoren ondorioa dira gizartean euskararekiko aurki daitezkeen sentsibilitateak eta distantzia motak. Tartean ñabardurak dituzten arren, hiruzpalau talde nagusi bereiz daitezke, baina, erakargarritasuna landuz gero, horien arteko batzuk euskarara gehiago gerturatzeko aukerak leudeke.

Gizartearen sektore batentzat garapen kolektiboa eta euskara ez dira uztargarriak, eta, hortaz, normala iruditzen zaie askori euskararen lurralde naturalean hiztunei eskubideak aintzat ez hartzea, legeak hala adierazten duelako eta interes jenerala deitzen zaion horri ekarpen eraikitzailerik ez diolako egiten, bitxikeria kultural bezala ez bada. Beraz, litekeena da talde horretako pertsona askoren eta euskararen arteko distantzia gaindiezina izatea. Beste sektore batek, berriz, ez du oso argi zertarako behar den euskara, edo Atxagak inoiz aitatutako sinpatia korrontekoak izanik ere, inoiz ez da garbi geratzen sinpatia hori noraino iristen den, baina batzuk lagunak izatera irits litezke. Hirugarren sektore batek badaki euskara nahi edo maite duela, izan ere, intuitiboki edo kontzienteki argi daukate, gizateriaren garapena garapen izateko, gizakiak direla ardatz, eta beharrezkoa dela pertsonen nahiz komunitateen arteko berdintasunean bizitzea; edonola ere, oinarri identitarioko edo beste motatako loturak ere badira tartean, baina batzuek ez dute garbi zergatik dauden euskararengandik hain gertu. Hiru talde horiez aparte, badira gure hizkuntzaren gaiak hotz uzten dituenak, edota euskara badenik ere ez dakitenak, migratutako pertsona asko kasu.

Giza talde horietako kideen identitateak eta inguruko elementuekiko interesak gero eta likidoagoak direla ere gogoan izan behar da; eta euskararekin harremana duten aldagai gehiago daudela begiratokitik ateratako gizartearen erretratu horietan, esan bezala, asko direlako hizkuntza baten egoera baldintzatzen duten faktoreak nahiz eragileak. Politikoak, juridikoak, ideologikoak, historikoak, demografikoak, sozialak, kulturalak, ekonomikoak, linguistikoak eta subjektiboak dira, eta elkarri eragiten diote, eta gehienetan ez dira euskararen aldekoak izan. Beraz, argi dago testuinguru interesgarri bezain konplexua eskaintzen zaiola hizkuntza-politikari, eta normala dela euskararen mundura hurbiltzeko laguntza behar izatea batzuek, edota euskararen inguruko zenbait kontu ez ulertzea.

Horregatik, euskararen egoeran eta erakargarritasunean irabaziak izateko neurri puntualak baino gehiago behar dira. Politikan ez ezik gizartean euskararen inguruko aldaketa gertatuko bada, euskarari eta euskararen munduari irudi berri bat emango dion diskurtso oso bati egoki jositako estrategia adostu bat behar da, gizartearen zati ahalik eta handienak metabolizatzeko modukoa.

Ez da lan samurra baina. Gobernuaren Akordio Programatikoan, hizkuntza-politikaren atalean, Euskara Kontseiluarekin eratzeko plan bat aipatzen da 7. puntuan, eta 5.ean, komunikazio estrategia bat, “euskarari prestigioa emateko jendearen begietan, gizarteak euskara jakiteko eta erabiltzeko sentsibilizatzeko”. Zalantzarik gabe biak erabat beharrezkoak badira ere, badakigu jokalekuan distantzia linguistikoak baino gehiago daudela. Beraz, egunen batean urruntasunak urratzeko moduez ere pentsatzen hasi beharko da, eta bide horren oinarriak jartzen; bai eta euskararen munduak gizarteari ekartzen dizkion onurak taxuz azaleratzeko neurriak ugaritzen ere. Denon mesederako izango da, euskararen alde honetan, hartan eta guztietan. 

Oharra: Artikulu hau Aktualitatearen Gakoak liburuan argitaratu dugu. Osorik eskura dezakezu ARGIAren sareko dendan.