Honakoa ELA sindikatuaren ALDA aldizkarian azaldutako elkarrizketa da. 

Justizia itsua omen da. Argi ikusten du, ordea, epaileek ezin dutela neutralak izan, pertsonen arteko desorekak gainditzen laguntzeko ardura baitute. Garbiñe Biurrun epaileak zuzenbidean aurkitu du desorekak orekatzeko balantza.

»Tolosan jaio zinen 1960an. 60 eta 70eko hamarkadak bereziak izan ziren: frankismoaren bukaera, demokraziaren jaiotza, euskararen aldeko mugimenduaren indartzea... Ze oroitzapen dituzu?

GARBIÑE: Franco hil zenean 15 urte nituen; Konstituzioa aprobatu zenean 18; Estatutua onartzean 19; eta Langileen Estatutua aprobatu zenean, 80an, Fakultatean nengoen. Guzti hori gurekin batera gertatu zen, gu gazteak ginela. Erabat berria zen dena. Horrek badu eragin handia zugan. Gure belaunaldiak ez du erabat bizi izan frankismoa, baina frankismoa eta gerra
zibila lehen pertsonan bizi izan zutenen lekukotza zuzena jaso duen azken belaunaldia izan da. Asko zor diegu. Gu geu frankismoaren beste seme-alaba
batzuk izan gintezkeen, baina, zorionez, hortik atera zen sistema, frankismo hutsetik behintzat, eta, hortik atera gu geu ere. Kaleak pil-pilean zeuden: 8-9 urte nituela hasi ziren manifestazio asko Tolosan, itxialdiak frantziskotarren elizan, euskararen aldeko hainbat ekimen... Gogoan dut jendea beldur zela, etorkizunaren beldur. Bazegoen esaldi bat denon ahotan: Franco hil ostean zer gertatuko da?

»Garaiko fabrika unibertsoak nola baldintzatu zuen zure bizitzaren ikuspegia?

Nirea langile familia zen: aita eta ama langile arruntak ziren fabrika batean. Oraindik ere usaindu dezaket mahoizko arropa (irribarre egiten du). Aitak galtzak zeramatzan, amak laneko bata. Primeran oroitzen naiz metal fabrikako usain horretaz. Astero jasotzen zuten jornalaren sobrea ere oso presente daukat. Garai horretan asteburuetan ere egiten zuten lan.

»Behargin familia batean izanik, txikitatik ikusi dituzu ezberdintasun sozialak?

Bai, argi eta garbi. Eskolan atzeman nuen lehen aldiz bazegoela injustizia eta hori onartezina zela. Pribatuan ikasi nuen, mojekin; hala ere, hor ere denetarik zegoen, baita gu baino askoz hobeto bizi zenik ere. Hori oso injustua iruditu zitzaidan hasieratik. Etxean bekak eskatu behar genituen ikasketak egiteko, nik neuk betetzen nituen paperak. Aita gazte hil zen, 1973an, beraz, etxean emakumezkoak bakarrik geratu ginen: ama, amona eta hiru alaba.

»Zuzenbidean aurkitu duzu ezberdintasun horiei aurre egiteko bidea? Kasualitatea ala bokazioa?

Betidanik nahi izan dut zuzenbidea ikasi, eta haurtzaroko unibertso horrekin lotzen dut. Epaile izatea lanbiderik politena da. Behatoki berezia da; gizartean gertatzen diren gauzarik okerrenak, itsusienak, injustuenak ezagutzen eta ulertzen lagundu dit.

»Unibertso horretan langile-borroka ere oso presente zegoen...

Bai. Gogoan daukat greba orokorretan etxetik atera eta herri osotik (Tolosan) paseatzen ibiltzen nintzela, giza eskubideen deklarazio unibertsala poltsikoan neramala (Irribarre egiten du). 17 urte nituen. Gerora, unibertsitatean beste unibertso bat deskubritu nuen. Pentsa, zuzenbide fakultatea garai horietan! Oso politikoa zen giroa. Ikasketak bukatu nituenean erabaki nuen ez nuela unibertsitatean jardun nahi, oso instituzio feudala iruditu zitzaidalako. Beti izan naiz oso emakume indartsua, apur bat ‘justiciera’ (barre), eta, noski, horrek arazoak sortzen ditu leku guztietan.

»Unibertsitatean zeundela bizi izan zenituen ere ETAren hastapenak...

ETAren sorrerak 18-20 urterekin harrapatu ninduen, baina gauzak garbi ikusten nituen: heriotza horien kontra nengoen, guztiz. Ezagun asko ikusi nituen erailda. Gogoan daukat Carrero Blancoren hilketak eskolatik bueltan harrapatu ninduela. Askotan pentsatu dut zortea izan nuela ez nuelako izan, inguruko askok ez bezala, ETAn sartzeko tentaziorik.

»Zuzenbide gradua eskuratzean Euskadiko Ezkerrako militante izatea erabaki zenuen...

Bai. Ezkerrak ez du jakin hainbat gai kudeatzen, adibidez, feminismoarena. Arazoa da ezkerra zabalari ahaztu zaiola ezkerra dela. Egia da badagoela ezkerra txiki eta koherenteago bat, baina oraindik ez daki gauzak nola egin, nola iritsi jende askorengana bere helburuak jaitsi gabe. Ezkerraren ohiko akatsa da euren espazioa zabaldu nahian, euren helburuak jaistea mamuak edo beldurrak uxatzeko. Ezkerrak ezkerra izan behar du. Aurrez aurre joan behar du: argi esan zer dagoen ondo, zer gaizki...

»Deskafeinatu al da?

Bai, izan daiteke hori hitza. Argudioak ondo azaldu behar dira, baina argudiatzea ezin da inoiz izan zure helburuak leuntzea edo ezkutatzea, ezta eztabaida politikoetatik desagertzea ere. Orain, adibidez, oinarrizko errenta unibertsala aipatzen dute sarri. Gai garrantzitsua da eztabaidatzeko, baina nik lehenengo beste gauza bat eztabaidatuko nuke: enplegu publikoa denontzat. Posible ez balitz, orduan bai, martxan jarri errenta duin bat, subsidiarioki. Zergatik izan behar dira publiko hezkuntza eta osasuna -eta hala izan behar dute- eta ez kotxeen fabrikazioa? Alde horretatik sobietikoa naiz. Ekonomia planifikatua, ekonomia publikoa. Berdintasuna lortzeko aukera berdinak egon
behar dira.

»Zeure burua ezkertiatzat aurkeztu duzu beti. Lorea Agirrek (Jakin) dio ezinezkoa zaiola ezkertiarra izatea feminista izan gabe...

Erabat konforme. Ezkertiarra bazara giza eskubideen alde egon behar duzu ezinbestean, baina giza eskubideen zentzu zabal eta sakonean. Duintasunaz ari gara. Ezkertiarra izatea eta feminista izatea batera doaz. Zentzu horretan, feminismoa bada ezkerrak landu beharreko ardatzetako bat. Ezinbestekoa da, berdintasuna eta askatasuna direlako, edo izan beharko luketelako behintzat, ezkerraren helburu nagusiak.

»Ez al da horrela praktikan?

Ez, ez zaio heldu horri. Beharbada gizon asko daudelako ezkerra ordezkatzen, beraz, gizonen ikuspegitik ikusten dute mundua. Emakumeontzat guztiz jasanezinak diren injustiziak daudela jakin arren, kontraesan handiak dituzte, baita interes ezberdinak ere. Mugimendu sindikalean bertan, ezta? Lan-harremanetan emakumeek bizi duten egoerak zerikusi handia dauka negoziazio kolektiboarekin edo enpresatan egiten diren, edo egiten ez diren itunekin. Ezkerrak eta sindikalgintzak, biek ala biek, zeresan handia dute hor.

»Etxeko lanak ditugu beraz... Bizkaiko erresidentzietako borrokak jarri zizkigun pilak?

Politikoki, greba oso garrantzitsua iruditu zitzaidan. Emakumezkoak kaleetan ikustea... hain feminizatuta dagoen arlo batean borrokan, hain soldata kaskarrekin... duintasun handia erakutsi zuten. Ikuspegi feministatik, fokoa emakumeen ikuspuntuan kokatzea oso garrantzitsua iruditu zitzaidan: zaintzaren gatazka azaleratzea, iustaraztea... Zerbitzu publiko (azpimarratzen du) honetan birpentsatu beharra dago, zein den benetan erakunde publikoen betekizuna. Feminismoa ari da zerbitzuen betekizun horri buruzko gogoeta lantzen, emakumeen eskuetatik atera eta ardura hori banatzeko asmoz. Zaintza ezin da emakumeon kontua izan, ezta familia eta norbere esparru pribatu eta etxeetan ere. Baina, noski, hori guztia publifikatzen dugunean, egoitzen bitartez, adibidez, lan hori berriz ere emakumezkoen esku uzten badugu, eta, gainera, horren baldintza txarretan, orduan desastre bera egiten ari gara. Zaintzaren unibertsoa emakumeen bizkar gainean mantentzen jarraitzen dugu. Bai, orain enplegatuak dira, langile kontsideratuak, baina lan baldintza kaxkarrak dituzten langileak, azken finean. Zergatik ez da hori lan publikoa? Lehengora bueltatuta, nola utzi du ezkerrak, adibidez, hori esternalizatzen? Enpresa pribatuek esparru hori hartzea, azpikontratatzea eta horrekin aberastea, emakumezkoei sodata kaxkarrak ordaintzen dizkieten bitartean. Bestetik, miresgarria da greba bat hain denbora luzez luzatu ahal izana, imajinatzen dut greba-kutxari esker izan zela.

»Podemosek hautagaia izateko egin zizun eskaintza baztertu zenuen. Zergatik?

Nik ez neukan Podemosekin desadostasun berezirik; baina, egia da, gaur egun, oso zaila egiten zaidala alderdi politiko batekin %100ean bat egitea. Eskaini zidatenean, nire egoera pertsonalean pentsatu nuen: gaur egun, politika antolatuta dagoen bezala ikusita... berebiziko dedikazioa eskatzen du, ez da normala jendea nola bizi den...

»Militantzia-eredua berrasmatu behar da?

Argi eta garbi. Horregatik da oraindik gizonezkoen mundua, euren neurrira diseinatuta dagoelako. Ez da posible. Momentu hartan erabaki nuen ez nengoela prest horretarako: bizimodua, asteburuetan nola dabiltzaten... Ez nuen inolaz ere horrela bizi nahi. Orokorrean, emakumezkook antolatu ahal izango bagenu emakumeez soilik osatutako taldeak, antolaketa ezberdina litzateke: horizontalagoa eta asanblearioagoa litzateke, ardurak banatuago egongo lirateke. Niri horizontaltasunak segurtasun handia ematen dit, ardurak ez direlako pertsona bakar batean fokalizatzen. Agenda ere beste modu batera antolatuko genuke. Nire senarra, adibidez, Tolosako zinegotzia zen seme-
alabak izan genituenean. Ez da posible bilera guztiak arratsaldeko zortzietan jartzea, umeek bainua hartu eta lo hartu behar dutenean, adibidez. Hasi gara hori gainditzen, behintzat eztabaidatzen, baina asko falta da oraindik.

»Ikerketa baten arabera, Espainian epaile eta magistratuen zuzendaritza-karguetan bostetik bat baino ez da emakumea...

Iaz emandako epaien %52 emakumezkoenak izan ziren; Zigor Aretoan, ordea, magistratu guztien artean emakume bakarra dago. Egia da gu beranduago sartu garela baina emakume asko dira lanbide honetan 40 urte daramatzatenak. Beraz, ez dago arrazoi objektiborik horretarako. La Manada auziarekin gauzak mugitzen hasi direla esango nuke.

»Egunerokoan ‘mikromatxismoa’ pairatu duzu?

Lanean, lankideen aldetik... egia esan, ez. Ez naute gutxietsi emakume izateagatik. Beste kontu bat da kanpoko jendeak nola begiratzen zaituen. Oraindik ere badago emakume bat epaile izatea gaizki ikusten duenik. Dibortzio kasuetan, adibidez, gizonezko askok esaten dute epailea emakumea bada, euren kontrako ebazpena egingo duela. Apurka-apurka bagoaz genero ikuspegia txertatzen. Horrek ez du esan nahi epaile guztiak emakumezkoak izan behar direnik, ezta emakumeek eskatutakoari men egingo zaionik beti. Kontua da ulertzea zein den gizarte honetan emakumezkoei aitortu zaigun posizioa. Zentzu horretan, epaileok, gainontzeko botere publikoek bezala, betekizun bat dugu: pertsonon askatasuna eta berdintasuna oztopatzen duten elementuak ezabatzea. Horrek egoera ezberdintasunak orekatzea eskatzen du.

»Indarkeria matxista: gehiago salatzen da ala kasu gehiago daude?

Gehiago salatzen da. Lehendabiziko urratsa eman dugu: erruduntasun sentimendua gainditzen goaz.

»Ez al dute epaiketek eurek sortzen?

Nire ustez aldez aurretik izan ohi dugu sentimendu hori. Gure inguruaren beldurra dago. Garai batean, zure auzoko ‘emakume bortxatua’ izateak erabat markatzen zintuen. Azkenik, epaiketari beldur ere badiogu. Hor zaude, munduaren aurrean, biluztu egingo zaituztela jakinda.

»Baina salaketa duintasunez jartzeko aukera ematen du justiziak?

Gauza asko hobetzeko badaude ere, gaur egun badaude tresnak, badago babes sare bat, soziala zein instituzionala. La Manadako kasuan adibidez, oso logikoa iruditu zait neska horren nortasuna eta intimitatea ezkutuan mantentzea - gero gertatu dena gertatu bada ere- oso kasu bortitza izan delako. Baina ez dakit kasu guztietan on egiten digun horrek.

»Nola?

Nire ustez, azaltzea, kontatzea ere beharrezkoa da, betiere, errespetuan oinarritutako tratamendua jasoz. Zalantza daukat intimitatea hainbeste babestearen atzean ez ote dagoen estigmatizazioaren beldurra. Inork ez jakitea emakume bat bortxatua izan dela, gizarteak epaituko duelako. Hori ere gainditu behar dugu. Biktimak ez du lotsarik sentitu behar. Emakume batek bortxatua izan dela esateko aukera izan beharko luke sozialki epaitua izan gabe.

»La Manadako epaiketan, ordea, biktimari ‘bizimodu normala’ eramatea ere leporatu zaio...

Badirudi eraso sexuala jasan baduzu, ezin izango duzula ondo bizi, normaltasunez, horretarako eskubidea ukatzen zaizulako. Matxismo hutsa da hori. Denon artean bermatu behar dugu emakumea zulo horretatik ateratzea, zuloan sentitzen bada, noski.

»Bortxaketa emakume bati gerta dakiokeen gauzarik txarrena denaren ustea baztertu beharko genuke?

Ideia hori baztertu beharra dago. Ezin duzu betiko izan ‘emakume bortxatua’. Gizarte osoak dauka horretan laguntzeko ardura, ez dugu eskubiderik etiketa hori denboran luzatzeko.

»Baina epaiketan bertan erasoa jasan zuenean zeraman gonaren luzeraz galdetzen zaio oraindik ere...

Arazoa da mota horretako epaiketetan egiten diren galderak gizonen ikuspegitik egiten direla beti. Abiapuntua da okerra: emakumea erabiltzeko zerbait da, eta, gogoa izanez gero, emakume hori erabili dezaket. Ikuspegi guztiz matxistatik abiatuta ikertzen dira auziak.

»Epaiak hautsak harrotu ditu: emakumeak ahoz ezetz esan ez izana azpimarratu da...

Beharbada, gure ikuspegia eta leloak berrikusten hasi beharko ginateke: Ez beti da ez! Esan ohi dugu. Ba motz geratu da, baietza behar da, baimen argia, bestela ez dago onespenik. Istanbuleko hitzarmenak argi dio. Ikusiko dugu zigor koderen erreforma egingo ote den, baina gauza bat argi daukat: legeak aldatzerakoan ez dira legelariak bakarrik behar, beste jakinduria batzuk ere behar dira, gauzak beste ertz batzuetatik ikusteko.

»2015ean EAEko Auzitegi Nagusiaren lan-arloko aretoaren presidente bilakatu zinen. Zure lehentasunak: prozesuak azkartu eta euskararen erabilera sustatzea... Zein doa motelago?

Prozesuak azkar doaz. Egia da krisiarekin moteldu direla, baina, tira, bagoaz krisi aurreko erritmora bueltatzen. Euskararen kasuan, eragile askoren konpromisoa behar da egoera iraultzeko. Nik neuk ez dut euskarazko errekurtso edota demanda bakar bat ere jasotzen, ezta helegitea jartzen dutenak euskal erakundeak direnean ere. Tarteka ahozko epaiketak egiten ditugu, eta nik neuk
denei euskaraz ematen diet hasiera, beti.

»Mediku ona ala mediku euskaldunaren arteko banaketa bultzatu zuen Idoia Mendiak. Justizian ere berdin?

Ez gara ezta puntu horretara heldu ere egin oraindik. Badaude epaile euskaldunak, baina aukerarik ere ez daukagu euskaraz aritzeko. Sindikatuek, adibidez, aukera daukazue demanda euskaraz jartzeko. Beitu, lan-mundua da espaziorik eraginkorrena horri buelta emateko.

»Etxeko lanak berriz?

Hasi demandak euskaraz jartzen, adibidez. Hasi Gizarte Segurantzaren aurkako demandarekin; orduan, eurek eta gu geu epaileok modu berean erantzun beharko
dugu. Beharra sortzen ez bada, ez da egoera aldatuko.